جان استوارت میل

جان استوارت میل (John Stuart Mill) فیلسوف، سیاست‌مدار و نویسنده‌ی بریتانیایی است. او همانند پدرش از متفکران لیبرال اثرگذار قرن نوزدهم میلادی و از نظریه‌پردازان مکتب «فایده‌گرایی» است. میل از سنین کم و به‌هدایت پدرش در رشته‌های مختلفی ازجمله زبان، ریاضیات، فلسفه و اقتصاد سیاسی دانش اندوخت. او به کار تئوریک بسنده نکرد و افکارش را در میدان سیاست و به‌عنوان نماینده‌ی مجلس به عرصه‌ی عمل آورد. از میل کتاب‌های مهم و مرجعی به یادگار مانده است.

سال‌های آغازین زندگی جان استوارت میل

«جان استوارت میل» (John Stuart Mill) ، فیلسوف شهیر و نویسنده‌ی بریتانیایی است. او به‌تاریخ دهم ماه مه سال ۱۸۰۶ میلادی در لندن به دنیا آمد. پدرش «جیمز میل» که خود فیلسوف، اقتصاددان و تاریخ‌دان بود، فرزندش جان را در محیطی مساعدِ دانش‌اندوزی پرورید، فضایی که البته با اجبار نیز همراه بود. میل آموختن را از سنین بسیار کم آغاز کرد که امروز غریب و باورناپذیر به‌نظر می‌رسد. او تنها سه سال داشت که فراگرفتن زبان یونانی را شروع کرد، آموزشی که به‌تدریج ادامه یافت تا در کودکی زبان یونانی را تماما آموخته باشد. آموزش میل تنها محدود به زبان نشد. او پیش از نوجوانی بخش مهمی از آثار کلاسیک یونان ازجمله محاورات افلاطون و نوشته‌های ارسطو را مطالعه کرده بود. جان در این سال‌ها منطق، اقتصاد سیاسی (با آثار آدام اسمیت و دیوید ریکاردو)، دیفرانسیل، جبر و هندسه را به‌خوبی آموخت.

آموزش کامل و پرمغز استوارت میل از او در جوانی انسانی توانمند و فرهیخته ساخت. او در سال ۱۸۲۰ خلاصه‌هایی را که به درخواست پدرش از آثار آدام اسمیت و دیوید ریکاردو برداشته بود در قالب کتابی با عنوان «اصول اولیه اقتصاد سیاسی» منتشر کرد. جان استوارت در همین سال به فرانسه رفت و در آن کشور به مطالعه در رشته‌ی شیمی و ریاضیات پرداخت. میل فرصت حضور در فرانسه را غنیمت شمرد و زبان فرانسه را نیز فراگرفت. او پس از بازگشت از فرانسه مطالعات فلسفی و تاریخی خود را ادامه داد. میل در سال ۱۸۲۳ وارد «کمپانی هند شرقی» و کارمند این شرکت شد و چندی بعد ریاست این کمپانی را نیز برای مدتی تجربه کرد. میل روزنامه‌نگاری را نیز آزمود و مقالاتش را در نشریاتی همچون «وست مینستر ریوی» و «مورنینگ کرونیکل» به انتشار رساند.

اندیشه‌های جان استوارت میل

جان استوارت میل یکی از مهم‌ترین اندیشمندان و نظریه‌پردازان قرن نوزدهم است. او تحت‌ تربیت پدری فیلسوف بود که از پایه‌گذران مکتب فایده‌گرایی به‌شمار می‌رود. خود جان استوارت میل نیز از چهره‌های اصلی و منادیان این مکتب است. مکتبی که سودمندی و سودآوری را اصل و مایه‌ی اصیل خوشبختی می‌داند. میل مبدع «اصل ضرر» نیز است؛ اصلی که محبوب لیبرال‌های جوان روزگار او و تعریفی است که معمولا به‌گوش عامی‌ترین افراد جوامع نیز آشنا می‌آید و یکی از بنیان‌های حکومت‌های لیبرال دانسته می‌شود. براساس اصل ضرر، در یک جامعه‌ی متمدن تنها به یک دلیل می‌توان به زور متوسل شد و آن‌ هم جلوگیری از آسیب‌رسیدن به دیگران است.

جان استوارت میل از اصلی‌ترین تئوریسین‌های مکتبی است که به «سوسیال لیبرالیسم» یا «لیبرالیسم سوسیال» مشهور است. جریانی که در کنار باور به اصول کلاسیک لیبرالیسم یعنی حمایت از اقتصاد بازار و آزادی‌های فردی و اجتماعی، نقش ویژه‌ای برای حکومت نیز قائل است. بر این اساس، دولت باید در اموری مانند آموزش و پرورش، بهداشت عمومی و سلامت و کنترل فقر نقشی جدی ایفا کند.

میل اهتمام ویژه‌ای نیز به «حقوق زنان» نشان می‌داد و در سال ۱۸۶۹ رساله‌ی «انقیاد زنان» را در همین راستا منتشر کرد. او کوشید در جامعه‌ و روزگاری که صحبت از زنان و حقوق برابر آنان با مردان، عجیب به ‌نظر می‌رسید، این امر را تئوریزه کند. تلاش‌های میل در راستای حقوق زنان با کارشکنی‌ و دشمنی و تمسخر مواجه شد.

استوارت میل در میانه‌ی فلسفه و سیاست

جان استوارت میل از آن‌دسته فیلسوفانی است که میدان سیاست را نیز آزموده است. او چند سالی عضو مجلس عوام انگلستان بود. قوت تئوریک و دانش عمیق او باعث شد نظرات و خطابه‌هایش در پارلمان، توجه همکارانش را عمیقا جلب کند. بدیهی بود که میل برای اجرای اندیشه‌های لیبرالی خود در عرصه‌ی سیاسی بریتانیا بکوشد. او سعی کرد در مدت نمایندگی خود به سامان‌دادن وضع زندگی مردم کمک کند و حقوق و آزادی‌های فردی آن‌ها پاس داشته شود.

زندگی شخصی جان استوارت میل

جان استوارت میل علاوه‌بر پدری اندیشمند، همسری اهل فکر و فلسفه نیز داشت. او در سال ۱۸۵۱ با «هریت تیلور» که اندیشمندی چپ‌گرا بود، ازدواج کرد. میل از افکار همسرش قویا تأثیر پذیرفت. هریت تیلور از مدافعان حقوق زنان بود و این از اشتراکات اساسی اندیشه‌های او و استوارت میل است. پس از سال‌ها کار مطالعاتی و ممارست، درنهایت قلب جان استوارت میل در ۶۶سالگی ایستاد و در هشتم ماه مه سال ۱۸۷۳ در آوینیون فرانسه درگذشت.

کتاب‌های جان استوارت میل

اندیشه‌های جان استوارت میل در قالب آثاری مهم و پرمراجعه منتشر شده است. «انقیاد زنان»، «فایده‌گرایی»، «مبانی اقتصاد سیاسی»، «تأملاتی در حکومت انتخابی»، «رساله درباره‌ی آزادی»، «یادداشت‌هایی درباره‌ی سوسیالیسم»، «رویارویی کاپیتالیسم و سوسیالیسم»، «ملاحظاتی در باب شعر و انواع آن» و «نظام منطق» عناوین مهم‌ترین کتاب‌هایی است که از میل به فارسی ترجمه شده است.