کتاب تارتوف

کتاب تارتوف نوشتهٔ مولیر و ترجمهٔ مهشید نونهالی است. نشر قطره این نمایشنامه را روانهٔ بازار کرده است؛ یک کمدی فرانسوی علیه فساد حاکم بر کلیسا.

درباره کتاب تارتوف

کتاب تارتوف دربردارندهٔ یک نمایشنامهٔ فرانسوی، کمدی و پنج‌پرده‌ای است. این اثر که آن را را ادعانامهٔ مولیر علیه فساد حاکم بر کلیسا دانسته‌اند، هیاهوی بسیار به پا کرد و مدتی دراز سرکوب شد. گفته شده است که اشخاصی که این اثر به سخره گرفت، به‌خوبی نشان دادند که در فرانسه از همۀ کسانی که تاکنون به‌سخره گرفته شده‌اند قدرتمندتر بوده‌اند. افرادی مانند اشرافان متکلف، زنان متصنع، قلتبان‌ها و پزشکان با بردباری تحمل کردند که این اثر به نمایش درآید و در کنار دیگران وانمود کردند که با تصویری که از آن‌ها ارائه شده تفریح می‌کنند، اما ریاکاران تحمل ریشخند را نداشتند و بی‌درنگ به آن‌ها برخورد. آن‌ها از شهامت مولیر برای به‌سخره‌گرفتن تعجب کردند. آن‌ها «تارتوف» را اثری دانستند که به تقوا، توهین کرده است. این نمایشنامه ۱۲ شخصیت دارد. شخصیت اصلی آن تارتوف است که نویسنده او را یک زاهد ریایی معرفی کرده است. داستان این کمدی در پاریس رخ می‌دهد. این کتاب با بخشی به نام «مولیر، تارتوف و اجراها» به پایان رسیده است.

می‌دانیم که نمایشنامه متنی است که برای اجرا بر روی صحنه و یا هر مکان دیگری نوشته می‌شود. هر چند این قالب ادبی شباهت‌هایی به فیلم‌نامه، رمان و داستان دارد، شکل و فرم و رسانه‌ای جداگانه و مستقل محسوب می‌شود. نخستین نمایشنامه‌های موجود از دوران باستان و یونان باقی مانده‌اند. نمایشنامه‌ها در ساختارها و شکل‌های گوناگون نوشته می‌شوند، اما وجه اشتراک همهٔ آن‌ها ارائهٔ نقشهٔ راهی به کارگردان و بازیگران برای اجرا است. بعضی از نمایشنامه‌ها تنها برای خواندن نوشته می‌شوند؛ این دسته از متن‌های نمایشی را کلوزِت (Closet) نامیده‌اند. از مشهورترین نمایشنامه‌نویس‌های غیرایرانی می‌توان به «آیسخولوس»، «سوفوکل»، «اوریپید» (یونان باستان)، «شکسپیر»، «هارولد پینتر» (انگلستان)، «مولیر» (فرانسه)، «هنریک ایبسن» (نروژ)، «آگوست استریندبرگ» (سوئد)، «برتولت برشت» (آلمان)، «ساموئل بکت» (ایرلند) و «یوجین اونیل» (آمریکا) اشاره کرد. نام برخی از نمایشنامه‌نویس‌های ایرانی نیز «بهرام بیضائی»، «عباس نعلبندیان»، «اکبر رادی»، «غلامحسین ساعدی»، «بهمن فُرسی»، «محسن یلفانی»، «نغمه ثمینی»، «محمد رضایی راد»، «محمد یعقوبی»، «محمد رحمانیان»، «علیرضا نادری» و «محمد چرمشیر» بوده است.

خواندن کتاب تارتوف را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران ادبیات نمایشی قرن ۱۷ و ۱۸ فرانسه و قالب نمایشنامهٔ کمدی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره ژان باتیست مولیر

ژان باتیست مولیر در سال ۱۶۲۲ میلادی به دنیا آمد و در سال ۱۶۷۳ درگذشت. وقتی ۹ساله بود، جزو پیشخدمتان ویژهٔ شاه شد. در جوانی زبان لاتین آموخت و آثار ترنس، شاعر و کمدی‌نویس رومی قرن دوم پیش از میلاد را خواند که موجب آشنایی بیشتر او با زبان لاتین شد. مدتی به تحصیل در رشتهٔ حقوق پرداخت و پس از آن به‌عنوان وکیل دعاوی به کار پرداخت. وقتی در دربار فرانسه مشغول به کار شد، با برنامه‌هایی نمایشی که توسط بازیگران ایتالیایی در دربار اجرا می‌شد، آشنا و شیفتهٔ این هنر شد. «عشق طبیب» نام یکی از آثار مولیر است که یک فارس کوتاه و سبک (Farce) به شمار می‌رود. پس از این اثر بود که او محبوب شد. مولیر عناصر کمیک «کمدیا دل آرته» همچون پیشخدمتان بامزه، فضل‌فروشان، عشاق جوان دل‌خسته و دختران احساساتی را گرفت و با زندگی فرانسوی انطباق داد و آثاری پدید آورد که عناوینی همانند کمدی رئالیستی یا اجتماعی یا انسانی را یدک کشیده است. در عصری که کورنی و راسین با تراژدی‌های خود آن دوران را به اسم خود سند زده بودند، مولیر با کمدی‌هایش در کنار آن دو قرار گرفت. این دوران مقارن بود با حکومت لویی چهاردهم؛ دورانی که فرانسه نه‌تنها به سیاست که بر زبان و ادبیات و هنر در سراسر اروپای غربی حکمرانی می‌کرد؛ عصری که مولیر در مدت ۳۶ سال از یک زمین تنیس اجاره‌ای به «کمدی فرانسه» راه یافت و در قلهٔ آن قرار گرفت تا هجو اصول اخلاقی را در دربار لویی چهاردهم دستمایهٔ آثار کمدی خودش قرار بدهد، روابط غیراخلاقی درباریان و اشراف ورشکسته، قماربازی‌ها، حرکات جنون‌آمیز برای کسب جاه و مقام و عنوان، ضیافت‌های باشکوه و پر زرق‌وبرق، خودآرایی‌ها، تملق و چاپلوسی و غیره را در کمدی‌های خود به‌شیوه‌ای جذاب و واقع‌گرایانه به انتقاد گیرد و پوزخندی زهرآگین به اشرافیت در‌ حال‌ زوال و بورژوازی جاه‌طلبِ عصر خود بزند.

«عشاق باشکوه» یکی از نمایشنامه‌های کمدی مولیر است. نمایشنامهٔ «تارتوف» را ادعانامهٔ مولیر علیه فساد حاکم بر کلیسا دانسته‌اند. «مردم‌گریز» یا «میزانتروپ» به قلم او، برخورد اجتماعی و اخلاقی مولیر با جامعهٔ فرانسه در عصر لویی چهاردهم را نشان می‌دهد. او در «خسیس»، اقتصاد واپس‌گرای عصر خود را تصویر می‌کند. در مضحکهٔ «زنان فضل‌فروش» کوته‌فکری‌های آداب و معاشرت اشراف را نشان داده و عقاید ارتجاعی درمورد زنان را نیز در «مکتب زنان» بازگو می‌کند. ویژگی‌های جهانی کمدی‌های مولیر برآمده از این است که در زمینهٔ آثارش رگه‌های روان‌شناسی اجتماعی وجود دارد؛ توأم با سرزندگی، شادی، طراوت و قابل‌قبول‌بودن شخصیت‌ها. در فن شناخت آثار نمایشی، آثار مولیر را «کمدی شخصیت» می‌گویند. مولیر وحدت‌های سه‌گانهٔ زمان، مکان و عمل را در آثار خود رعایت کرده است.

بخشی از کتاب تارتوف

«کلئانت: کجا با این عجله؟

اورگون: دریغ! چه می‌دانم؟

کلئانت: به‌نظرم

در اول باید همراه شما بررسی کنم ببینم

برای حل این ماجرا چه کارهایی بهتر است.

اورگون: قضیۀ این صندوقچه بسیار مایۀ درد سر است.

بیش از همۀ چیزهای دیگر ناامیدم کرده.

کلئانت: پس در این صندوقچه راز مهمی است نهفته؟

اورگون: امانتی است که آرگاس، دوستی که نگرانش هستم

خود در نهایت پنهان‌کاری سپرده بود به‌دستم؛

هنگام فرارش مرا برای این کار برگزیده بود؛

مدارکی است که بنا به آنچه به من گفته بود

در گرو آن‌هاست همۀ زندگی و اموالش

کلئانت: پس چرا به دست دیگری کردید رهایش؟

اورگون: به‌سبب ناراحتی وجدان چنین کاری کردم:

به یک آدم کاملاً خائن راز دلم را گفتم؛

او هم با استدلال خودش کاملاً کرد مجابم

که حفظ صندوقچه را به دست او بسپارم،

تا اگر تحقیقی صورت گرفت، برای انکار

این راه گریز حاضر و آماده بیاید به‌کار،

و وجدانم با اطمینان کامل بتواند

حقیقت را با ادای سوگند کتمان کند.

کلئانت: دست‌کم به‌ظاهر در بد وضعی افتاده‌اید؛

و آن رازگویی و آن هبه‌ای که کرده‌اید،

اگر بخواهم نظرم را به شما بگویم بی‌واهمه،

همه و همه اقداماتی بوده سبکسرانه.

با چنین تعهداتی می‌تواند تا کجا شما را بکشاند!

از آنجا که این مرد چنین امتیازهایی از شما دارد،

رفتار تند با او بی‌احتیاطی بزرگ‌تری است؛

صلاح شما در یافتن راه‌های نرم‌تری است.

اورگون: چی؟ آدم در زیر ظاهری زیبا و اشتیاقی تأثیرگذار

پنهان کند روحی پلید و قلبی چنین ریاکار!

و من که او را در حین تکدی و دست خالی پذیرفتم...

تمام شد، دیگر از همۀ مردمان خوب دست شستم؛

زین‌پس از آن‌ها انزجاری بی‌اندازه خواهم داشت

و در قبالشان پا را از شیطان هم فراتر خواهم گذاشت.»