کتاب عاشورا؛ فساد و اصلاح

کتاب عاشورا؛ فساد و اصلاح نوشتهٔ داود فیرحی و حاصل گردآوری علی مهجور است. نشر نی این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی منظری جدید از عاشورای حسینی.

درباره کتاب عاشورا؛ فساد و اصلاح

کتاب عاشورا؛ فساد و اصلاح که با دیباچه‌ای به قلم پژوهشکدهٔ اندیشهٔ دینی معاصر آغاز شده، پس از پیشگفتار به موضوعاتی همچون جامعه‌شناسی سیاسی حادثهٔ عاشورا، تحلیل مسئلهٔ عاشورا از چشم‌انداز بیعت و رأی، عاشورای ۶۱ هجری و آستانهٔ سرنوشت، عاشورا و مفهوم اصلاح (بازگشت به بنیان‌گذار)، مفهوم فساد و اصلاح در نهضت عاشورا و هدف اصلاح در نهضت عاشورا پرداخته است. این کتاب ۹ سخنرانی از داود فیرحی در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۹ را در بر گرفته است. این پژوهشگر بازه‌ای ۲۴ساله از تاریخ صدر اسلام را برمی‌گزیند که از سال ۴۱ هجری ـ(سال شهادت امام علی (ع)) آغاز شده و تا سال ۶۴ هجری (سالی که قدرت از آل معاویه به بنی‌مروان منتقل می‌شود) ادامه می‌یابد؛ سپس با ترسیم جغرافیای سیاسی مرکز خلافت اسلامی این دورهٔ تاریخی یعنی مکه، مدینه، کوفه و شام و مواضع نیروها و گرایش‌های سیاسی اشخاص، اقوام و طوایف به مفاهیمی همچون دولت، مشروعیت، بیعت و رأی، بحران خلافت، الگویِ حکمرانی در صدر اسلام، تبدیل خلافت به پادشاهی، سنت نبوی، مفهوم اصلاح دین و بازگشت به سنت پایه، فساد و اصلاح در تفسیر وحی و نظایر آن پرداخته است. گفته شده است که داوود فیرحی از منظر جامعه‌شناسی سیاسی و تاریخی، ضمن پرداختن به زمین و علل و عوامل اجتماعی، سیاسی و تاریخیِ پیدایی عاشورا، منظر جدید از عاشورای حسینی را در برابر خواننده باز کرده است.

خواندن کتاب عاشورا؛ فساد و اصلاح را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب منظری جدید از عاشورای حسینی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره داود فیرحی

داود فیرحی زادهٔ ۱۳۴۳ و درگذشتهٔ ۱۳۹۹، پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشهٔ سیاسی اسلام است. او مدرک دکترای علوم سیاسی خود را از دانشگاه تهران دریافت کرده است. تحصیلات حوزوی او تا سطح عالی بود و دوره‌ای در گروه علوم سیاسی دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. فیرحی استاد میهمان دانشگاه «مفید» در قم بود. او عضو شورای مرکزی مجمع مدرسین و محققین حوزهٔ علمیهٔ قم بود و درس‌گفتارهایی در موسسهٔ مطالعات سیاسی - اقتصادی «پرسش» برگزار کرد. رسالهٔ کارشناسی‌ارشد او با عنوان «اندیشهٔ سیاسی شیعه در دورهٔ قاجاریه» بود که در آن به اندیشهٔ سیاسی فقیهان مشهور شیعه در دورهٔ قاجار و مکاتب مهم فقهی - سیاسی مهم که در دورهٔ قاجاریه بسط یافته و در تحولاتی چون نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی تأثیرگذار بودند، پرداخته است. رسالهٔ دکترای او هم «دانش، قدرت و مشروعیت در اسلام» نام داشت که با الهام از روش‌شناسی «فوکو» و هرمنوتیک «گادامر» تنظیم شد. «فقه و سیاست در ایران معاصر»، «قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام»، «عاشورا؛ فساد و اصلاح»، «مفهوم قانون در ایران معاصر» و «دولت مدرن و بحران قانون» از جمله آثار این پژوهشگر سیاسی هستند.

بخشی از کتاب عاشورا؛ فساد و اصلاح

«در بحث «اصلاح دین» می‌توانیم تاریخ فکرمان را به دو دورهٔ بزرگ تقسیم کنیم: دوره یا عصر قبل از بیداری و دورهٔ بیداری که از حدود ۳۰ سال پیش از مشروطه در ایران آغاز شده و کمی بعد از آن در مصر و عثمانی رخ داده است و باز هم کمی بعد در میان مسلمانان هند دیده می‌شود. این دوره با ادبیات مرحوم «سید جمال‌الدین اسدآبادی» گره خورده، به مرور پرورده شده و در آثار بزرگان مجتهد عصر مشروطه نیز قابل مشاهده است.

بحث «اصلاح دینی» در دورهٔ قبل از بیداری معمولاً مطرح نیست؛ چون در آن دوره فرض بر این است که آنچه از دین می‌فهمیم درست است و کمتر به تاریخ و تأثیر تاریخ، جغرافیا و جامعه در دین و نیز فهم دین توجه می‌شده است؛ اما از دورهٔ بیداری به بعد، به‌تدریج این تردید پیدا شد که ممکن است ما دین را کج بفهمیم یا متفاوت از آنچه هست فهم کنیم! آنگاه این پرسش مطرح شد که آیا می‌توانیم آنچه را هست بفهمیم یا محکوم به تفسیریم؟

به تبع این بحث نیز تردید در فهم سنتی از عاشورا و تلاش در تبیین‌های جدید و گشودن راه‌های جدید برای پژوهش در عاشورا نیز مطرح گردید. بدین ترتیب از دورهٔ بیداری به بعد شاهد دو تلنگر برای اصلاح هستیم: ۱. اصلاح امر سیاسی و ۲. اصلاح امر دینی. در این دوره، این پرسش وجود دارد که کدام‌یک از این دو گونه اصلاح مقدمهٔ دیگری است؟ درواقع، چهار نظریهٔ مهم نیز در این زمینه مطرح شده بود:

۱. اولویت اصلاح سیاسی: صاحبان این دیدگاه با در نظر گرفتن اولویت اصلاح سیاسی معتقد بودند که اگر حکومتی قوی، سالم و درست داشته باشیم، می‌تواند کارگزاری اصلاح دینی را به عهده بگیرد یا از آن پیشتیبانی کند. این ایده‌ای است که در ادبیات اخوان المسلمین بود؛ سپس در ادبیات «جماعت تبلیغ» در پاکستان به رهبری مرحوم «مودودی» وجود داشت که به انقلاب اسلامی ایران هم کشیده شد و با این شعار همراه بود که «الاسلام هو الحل» یعنی اسلام تنها راه‌حل است و آن راه‌حل، تأسیس یک نظام سیاسی قدرتمند است برای پشتیبانی و راهبری اصلاحات اجتماعی و مذهبی. این یکی از نظریه‌های قدیم است که در ورای آن، تئوری سنگین «دولت‌گرایی (Stateism)» دیده می‌شود.

۲. اولویت اصلاح دین: این نظریه با تکیه بر اولویت اصلاح دین، جرقهٔ اولیه‌اش در ادبیات مرحوم «محمد عبده» زده شد و آنگاه در ادبیات تعدادی از متفکران اسلام معاصر آمد. به‌خصوص در ترکیه، با ادبیات و آثار «بدیع‌الزمان نورچی» گره خورد و سابقه‌ای برای اصلاحات دموکراتیک در این کشور شد که آخرین نتایجش را در ایده‌های حزب «اردوغان» و «آکپارتی» می‌بینیم. پیش‌فرض این نظر بر این است که ما نیاز به داشتن انسان مسلمان قوی داریم تا دولت قوی ساخته شود، یعنی فرد یا جامعهٔ قوی را مبنای دولت قوی می‌داند.

۳. هم‌بستگی اصلاح سیاسی و دینی: بر اساس این دیدگاه، اصلاح سیاسی و اصلاح دینی با هم رابطهٔ دوری‌و به تعبیر منطقیان، «دور معی»‌دارند؛ یعنی بسان دو آجر به یکدیگر متصل‌اند، درست مانند طاق‌های قوسی که هر آجر درعین‌حال که کج بود، آجر کج دیگر را نگاه می‌داشت.

۴. اصلاح به اقتضای شرایط زمان و مکان: در این نظریه، اصلاً ملازمه یا قطعیتی در مورد اولویت‌ها وجود ندارد، بلکه متفکران هر جامعه تشخیص می‌دهند که از اصلاح دینی آغاز کنند یا از اصلاح سیاسی.

این نظریه‌ها وجود داشتند و دارند، اما بحث بر سر این است که اگر این دیدگاه‌ها را به عاشوراپژوهی برگردانیم، چه نتایج و استفاده‌هایی از آن‌ها ممکن است.»