عباس محمود العقاد
عباس محمود العقاد (Abbas Mahmoud al-Aqqad) نامی آشنا در ادبیات و اندیشهی عرب به‌شمار می‌رود. نویسنده‌ای چیره‌دست، شاعری توانا و متفکری ژرف‌اندیش که با قلمی شیوا و ذهنی پرسشگر، بر ادبیات و فرهنگ عرب تأثیر شگرفی داشته است. او نه‌تنها به عنوان یک نویسنده‌ی برجسته، بلکه بهعنوان یک متفکر دینی و اجتماعی شناخته می‌شود که اندیشه‌هایش کماکان بر بسیاری از مسلمانان جهان اثرگذار است.
معرفی و آغاز زندگی
عباس محمود العقاد، نویسنده و اندیشمند مصری در ۲۸ ژوئن ۱۸۸۹ در شهر آسوان به دنیا آمد. پدرش صرافی از شهر دمیاط و مادرش اصالتاً کرد بود. او که از همان ابتدا با دیگر هم‌سن‌وسالانش تفاوت داشت و برخلاف بسیاری از آن‌ها، پول هفتگی‌اش را به خرید کتاب اختصاص می‌داد، با پایان دوره‌ی ابتدایی تصمیم گرفت فرایند آموزش را در خانه دنبال کند.
عقاد در سال ۱۹۰۳ با انتخاب رشتهی برق و شیمی، تحصیلات خود را در مدرسه‌ی فنی قاهره از سر گرفت و سپس به تحصیل در رشتهی تلگراف در منطقه‌ی دمرداش ادامه داد.
فعالیت‌های ادبی و فرهنگی عباس العقاد
عباس محمود در خانواده‌ای رشد کرد که پای‌بندی‌‌اش به دین زبان‌زد خاص‌وعام بود. والدین او هر دو افرادی متدین و معتقد بودند و عباس محمود نیز که فرزند خلف آن‌ها بود، در منزل دایی‌هایش جلساتی برای تفسیر قرآن و قرائت کتاب‌های حدیث و فقه برگزار می‌کرد.
بااین‌حال، فعالیت‌های عقاد تنها به حیطه‌ی مذهب محدود نبود. او ضمن فراگیری زبان‌های انگلیسی، آلمانی و فرانسه، به مطالعه‌‌ی آثار علمی و ادبی مشاهیری چون تولستوی، آرنولد، هیوم، نیچه، جان استوارت میل و... پرداخت و فکر و اندیشهی خود را در ابعاد مختلف پرورش داد.
عقاد که در نهمین سال تحصیلش فعالیت‌های ادبی خود را آغاز کرده بود، پس از دوره‌ی کوتاهی که مسئولیت اداره‌ی راه‌‌آهن قنا را به عهده داشت، در وزارت اوقاف به روزنامه‌نگاری اشتغال یافت.
او در زمینه‌ی شعر و ادبیات جدید عربی حرف‌های تازه‌ای داشت و تلاش می‌کرد بتواند آزاداندیشی را در فضای علمی‌وفرهنگی جامعه رواج دهد. عشق و طبیعت از مهم‌ترین موضوعاتی است او در اشعارش به آن‌ها پرداخته است.
عباس عقاد در سال ۱۹۳۸ به پاس تلاش‌های علمی و ادبی‌‌اش به عضویت انجمن زبان عربی قاهره درآمد و پس از آن بهعنوان عضو انجمن زبان عربی دمشق و بغداد انتخاب شد. او در ادامه نیز در سال ۱۹۴۴ به مجلس شیوخ و در سال ۱۹۵۶ به مجلس فنون و ادبیات پیوست و در نهایت در سال ۱۹۶۰ جایزه‌ی تشویقی دولتی را دریافت کرد.
اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی
عباس العقاد در عرصه‌ی سیاست نیز حضوری پررنگ داشت. او در طول زندگی خود بهعنوان یک ملی‌گرا و منتقد سرسخت استعمار، به مبارزه با استبداد داخلی و خارجی پرداخت.
عقاد در سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۱ به‌خاطر انتقاداتش از دولت کشورش در زندان به‌سر برد و در سال ۱۹۴۲ نیز وقتی نیروهای هیتلر مصر را تسخیر کردند، به دلیل انتقاد از نازیسم و نام‌بردن از آن بهعنوان یک تهدید جدی برای آزادی، مدرنیسم و زندگی انسان ناچار شد به سودان پناه ببرد.
علاوه‌بر ضدیت با فاشیسم و کمونیسم، العقاد بهعنوان یکی از اعضای حزب وفد در پارلمان مصر همواره از استقلال کامل مصر دفاع می‌کرد. او این رویه را در عرصه‌ی روزنامه‌نگاری نیز در پیش گرفت و به انتقاد از سیاستمدارانی پرداخت که از دیدگاه او در پی سازش با استعمارگران بودند.
به‌طور کلی، عباس العقاد را می‌توان یک شخصیت سیاسی تأثیرگذار در مصر دانست که با دیدگاه‌های ملی‌گرایانه و ضداستعماری خود توانست نقش مهمی در شکل‌گیری افکار عمومی ملت مصر ایفا کند.
زندگی شخصی و وفات
العقاد در طول زندگی پربرکت خود دو رابطه‌ی عاطفی را تجربه کرد. نخستین عشق او زنی به نام سارا بود که او را در کتابی به همین نام به تصویر کشیده است و رابطه‌ی دوم او با مدیحه یسری، هنرپیشه‌ی مشهور مصری، شکل گرفت.
این اندیشمند بزرگ سرانجام در صبح روز ۱۳ مارس ۱۹۶۴ در قاهره چشم از جهان فرو بست. پیکر او با احترام به زادگاهش آسوان منتقل و در آنجا به خاک سپرده شد.
معرفی میراث و آثار عباس محمود العقاد
عباس العقاد با نگارش بیش از صد کتاب و هزاران مقاله به زبان عربی، میراثی غنی از خود برجای گذاشته است. معروف‌ترین مجموعه آثار او، العبقریات نام دارد که به بررسی زندگی و شخصیت‌های برجسته‌ی تاریخ اسلام، از جمله صحابه‌ی پیامبر اکرم (ص)، می‌پردازد. از میان آثار این مجموعه، دو کتاب نبوغ امام علی (ع) و ابوالشهداء، پس از ترجمه در اختیار مخاطب فارسی‌زبان قرار گرفته‌اند.
عقاد در آثار خود، به دنبال وحدت بشری و همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان مختلف بوده است. او در کتاب‌هایی همچون النازية و الأديان السماوية و عبقرية المسيح، به بررسی روابط اسلام با سایر ادیان پرداخته و بر اهمیت گفت‌وگوی بین ادیان تأکید کرده است. او همچنین، با معرفی اندیشمندان بزرگ شرق و غرب، تلاش کرده تا پل ارتباطی میان تمدن‌ها ایجاد کند و به مسائلی انسانی چون نقد استعمار و دفاع از آزادی و عدالت اجتماعی بپردازد.
سبک نگارش شیوا و روان العقاد، همراه با عمق اندیشه و نگاه اصلاح‌گرانه‌ی او، باعث شده است که آثارش همچنان پس از گذشت سال‌ها مورد توجه و مطالعه قرار گیرد و زندگی پر فراز و نشیب این نویسنده، الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان و اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان جهان باشد.