کتاب تاملی در وحدت اندیشه لنین

کتاب تاملی در وحدت اندیشه لنین نوشتهٔ جرج لوکاچ و ترجمهٔ حسن شمس آوری و علیرضا امیرقاسمی و ویراستهٔ روژان مظفری است و انتشارات آده آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب تاملی در وحدت اندیشه لنین

شاید بپرسید چرا لنین؟ نخست اینکه به لحاظ تاریخی تصویر قرن بیستم بدون درک درست و واقعی اندیشه و عمل لنین یا تصویری ناقص و ابتر است. به لحاظ اندیشه، برخی از نظریات وی دست‌کم هنوز معارض جدی نیافته است، مثل تئوری امپریالیسم (شاید منهای ملازمه‌اش با جنگ جهانی) و یا تحلیل رشد سرمایه‌داری در روسیه که نمونه‌ای بسیار آموختنی از روش و چگونگی تحلیل عوامل گوناگون به‌ویژه اقتصادی است. و نیز دولت و انقلاب او که در حوزهٔ اندیشه و تئوری سیاسی یکی از آثار معتبر در شرح و تفسیر نظریه‌های مارکس محسوب می‌شود و به طور کلی انتشار این اثر تلاشی است برای مقابله با گرایشی که سیمای لنین را به عرصهٔ صرفاً سیاسی محدود می‌کند تا با ایجاد رابطه‌ای مستقیم یا علت و معلولی میان وی و استالین او را لگدمال کند. به لحاظ عملی نیز انقلاب اکتبر و کلیهٔ اثرات آن در سراسر قرن بیستم مطرح است که چنانچه به هر دلیل و انگیزه‌ای بخواهیم از این رویداد تاریخی و به‌ویژه تبعات آن غفلت کنیم، درک تاریخی را معلق خواهیم گذاشت.

و دوم اینکه این اثر را کسی نوشته است (لوکاچ) که می‌توان او را به همراه کارل کُرش و به‌ویژه آنتونیو گرامشی جزو پدران اندیشهٔ چپ جدید به حساب آورد. این اثر را کسی نوشته است که در مقالهٔ «ارتدوکسی چیست؟» شاید نخستین کسی است که به‌صراحت می‌گوید که ارتدوکس بودن صرفاً در قلمرو روش ــ روش دیالکتیکی ــ معنا و مفهوم درست خود را پیدا می‌کند. و همین یک نکته برای منقلب کردن اندیشهٔ چپ در قرن بیست کافی بود. پس یکی از ارزشمندترین نکات این اثر توجه به روش حاکم بر این اثر است. روش ایضاح، روش تحلیل و حتی روش نقد. شاید برای خوانندگان آشنا به زندگی و اندیشهٔ لنین تنها جنبهٔ پرتوان آموزنده در این کتاب همین باشد.

کتاب تاملی در وحدت اندیشه لنین داعیهٔ بررسی همه‌جانبهٔ تئوری و عمل لنین را ندارد، بلکه با طرحی کلی صرفاً کوششی است برای نشان‌دادن رابطهٔ میان آن دو، با این باور که دقیقاً همین رابطه است که به اندازهٔ کافی حتی در ذهن بسیاری از کمونیست‌ها روشن نیست. 

مقدمهٔ بسیار روشنگر رادنی لیوینگستون از مجموعهٔ آثار سیاسی (۱۹۱۹ ـ ۱۹۲۹) لوکاچ با نام تاکتیک و اخلاق که در ابتدای این کتاب آمده است، از سیمای سیاسی و نیز فلسفی لوکاچ تصویری بدیع به خواننده عرضه می‌کند.

خواندن کتاب تاملی در وحدت اندیشه لنین را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های تاریخ جهان، فلسفه و علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تاملی در وحدت اندیشه لنین

«ماتریالیسم تاریخی تئوری انقلاب پرولتاریاست، زیرا در ذات خود سنتزِ فکری وجودی (هستی‌ای) اجتماعی است که مولد و تعیین‌کنندهٔ بنیادی پرولتاریاست، زیرا پرولتاریا در مبارزه برای رهایی، خودآگاهی روشن خود را در آن می‌یابد. بنابراین، موقعیت یک متفکر پرولتاریا، یعنی نمایندهٔ ماتریالیسم تاریخی، فقط با ژرفا و گسترهٔ درک خود از آن و مسائل برخاسته از آن می‌تواند سنجیده شود؛ براساس گستره‌ای که وی قادر است در دل ظواهر جامعهٔ بورژوایی گرایش‌هایی را به سوی انقلاب پرولتاریایی به‌دقت دریابد که خود را در درون و از میانشان به هستی واقعی و آگاهی‌ای متمایز برمی‌کشد.

لنین با چنین معیارهایی بزرگ‌ترین متفکری است که پس از مارکس از جنبش انقلابی طبقهٔ کارگر برخاسته است. فرصت‌طلبان که نه قادر به انکار و نه چشم‌پوشی از اهمیت او هستند یاوه می‌بافند که لنین چهرهٔ سیاسی سترگی در روسیه بود، اما فاقد آن بینش لازم در تمایزات میان روسیه و کشورهای پیشرفته‌تر بود که بتواند رهبر پرولتاریای جهان شود. آنان ادعا می‌کنند که محدودیت تاریخی لنین این بود که مسائل و راه‌حل‌های وضعیت روسیه را غیرنقادانه تعمیم داد و به آن‌ها کاربردی جهانی بخشید. آنان چیزی را فراموش می‌کنند که امروز به‌راستی فراموش شده است: همین اتهام در آن روزگار علیه مارکس به کار می‌رفت. می‌گفتند وی مشاهدات خود از زندگی اقتصادی انگلیس و نظام کارخانه‌های آن را غیرنقادانه به عنوان قوانین عام همهٔ تحولات اجتماعی تقریر کرد؛ می‌گفتند مشاهدات وی فی‌نفسه کاملاً درست بود، اما دقیقاً به این علت که این قوانین در تبدیل به قوانین عام شکل خود را از دست دادند، صحت خود را نیز باختند. اکنون لزومی ندارد جزئیات این خطا را بررسی کنیم و نشان دهیم مارکس هرگز تجارب خاصی محدود در زمان و مکان را «تعمیم» نداده است، برعکس ــ مطابق روش‌های اصیل هر نابغهٔ تاریخی و سیاسی ــ مارکس هم از نظر تئوریک و هم تاریخی در عالم صغیر نظام کارخانجات انگلیسی، در حیطهٔ اجتماعی آن، یعنی در شرایط و تبعات آن و در سیر تاریخی آن، که به‌نوبت هم متضمن تکوین و هم مآلاً اضمحلال آن بود، کل عالم کبیر سرمایه‌داری را کشف کرد.

زیرا، چه در علم و چه در سیاست، وجه تمایز نابغه و دانش‌پژوه میان‌مایه همین است. دانش‌پژوه میان‌مایه صرفاً می‌تواند دقایق مجزای فرایند اجتماعی مشخص را در لحظهٔ وقوع ببیند و آن‌ها را متمایز کند. زمانی که می‌خواهد نتایج عام به دست آورد، در واقع چیزی بیش از تفسیر جنبه‌های خاصی از پدیده‌های محدود در زمان و مکان، به نحوی کاملاً انتزاعی و تلقی آن به منزلهٔ «قوانین عام» و کاربردشان بر همان اساس انجام نمی‌دهد. برعکس، از آنجا که جوهر حقیقی، زندگی و گرایش‌های اصلی قرن برای نابغه روشن است، وی آن‌ها را در پشت هر رویدادی در زمانهٔ خود می‌بیند و حتی زمانی که گمان می‌رود که صرفاً به بررسی امور روزمره می‌پردازد، در واقع به ترمیم مسائل اساسی قاطع کل عصر دست می‌یازد.»