کتاب اقتصاد عام

کتاب اقتصاد عام نوشتهٔ ژرژ باتای و ترجمهٔ زهره اکسیری و پیمان غلامی و ویراستهٔ عباس ارض پیماست و نشر چشمه آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب اقتصاد عام

فهمِ هستی‌شناسی و روش‌شناسی ژرژ باتای بدون فهمِ مبحث «اقتصادِ عام» ناممکن است. به‌جرئت می‌توان گفت همهٔ مباحثی که او مطرح کرده است (فلسفه، اقتصاد، سیاست، شعر، داستان، نظریهٔ ادبی و غیره) از بنیان، وام‌دار نظریهٔ بی‌بدیلِ او در بابِ اقتصاد هستند. مسئلهٔ مهم این‌جاست که اقتصاد برای باتای صرفاً به معنای اقتصاد در مقامِ آپاراتوسی نیست که با ثروت و مباحثِ مرتبط با آن همچون تولید، توزیع، بازار، مالکیت، ارزش، سود، استفاده، مصرف، پول، کنترل، مالیات، مبادله، ارزشِ افزوده، ارزشِ مصرف و غیره گره خورده باشد. اقتصاد نزد او همهٔ این مباحث را در برمی‌گیرد، اما توأمان به فراسوی فهم کلاسیک از مفهوم اقتصاد می‌رود. کتاب اقتصاد عام نیز در راستای بسط همین ایده، یعنی فهمِ دقیقِ چشم‌انداز اقتصادِ عام، شکل گرفته است.

جغرافیای کتاب حاضر را مقدمه‌ای توصیفی از مترجمان اثر، سه فصل از کتاب سهم ملعون و یک مؤخره از ژان بودریار شکل می‌دهد. فصل اول (انگارهٔ هزینه‌گری) مقالهٔ بسیار مهمی است که باتای آن را در سال ۱۹۳۳ منتشر کرد و به روایتی هم نخستین مقالهٔ نظری مهم او به حساب می‌آید و هم اولین اثری است که به‌واقع پایه‌های فلسفی تفکر او را در سال‌های آینده بنیان نهاد. 

در این نوشته، فهمِ باتای از مفاهیمِ مهمی چون سودمندی، غایت (هدف) و ارزشِ مصرف آشکارا خصیصه‌ای طبیعی دارد و مشخصهٔ تکینِ ارزشِ مصرف در کارِ مارکس را ابداً درنمی‌یابد، اما در عوض نشانمان می‌دهد فیلسوفی در حالِ زاده شدن است که سرتاسرِ روش‌شناسی‌اش را بر شدت، افراط، زیاده‌روی، تولیدِ فزونی و در نتیجه ایجادِ تفاوت سوار کرده است.

فصل‌های دوم (معنای اقتصادِ عام) و سوم (قوانینِ اقتصادِ عام) کتاب حاضر، فصل‌های اول و دوم کتابِ سهم ملعون را پوشش می‌دهند. این دو فصل ایدهٔ خام باتای در فصل یکم (انگارهٔ هزینه‌گری) را دقیق‌تر از قبل صورت‌بندی می‌کنند و به بیان دیگر، تَه‌وتوی ایدهٔ اقتصاد عام را درمی‌آورند. یک پیوست نیز به کتاب افزوده‌ شده است؛ مقالهٔ مهمی از ژان بودریار به نام «وقتی باتای به اصل متافیزیکی اقتصاد حمله کرد» که نسبتِ باتای در قبالِ فهمِ معمول از اقتصادِ سیاسی، و به‌خصوص اقتصادِ سیاسی مارکس، را روشن می‌کند. 

خواندن کتاب اقتصاد عام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران رشته‌های اقتصاد و فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب اقتصاد عام

«هربار که معنای یک بحث به ارزشِ بنیادینِ واژهٔ فایده‌مندی وابسته می‌شود ــ یعنی هربار که پرسشی اساسی که با زندگی جوامعِ بشری سروکار دارد مطرح می‌شود، فارغ از این‌که چه کسی مداخله می‌کند و چه عقایدی بیان می‌شود ــ می‌توان به‌یقین گفت که بحث الزاماً منحرف شده و از پرسشِ بنیادین نیز اجتناب شده است. در واقع، با وجودِ مجموعه‌ای کمابیش متباین از آرای حاضر، هیچ شیوهٔ به‌واقع درستی در دست نیست تا آن‌چه را که برای انسان فایده‌مند است، تعریف کنیم. لزومِ دائمی به بازگشت (در توجیه‌ناپذیرترین شکلش) به اصولی که می‌خواهیم ورای سودمندی و لذت واقع کنیم، این خلأ را بسیار برجسته می‌کند: افتخار و وظیفه در طرح‌های مبتنی بر منفعتِ مالی، ریاکارانه به کار گرفته می‌شوند و روح، بی‌آن‌که سخنی از خدا به میان آید، آشفتگی فکری اندک مردمی را که نظامی بسته را نمی‌پذیرند، پنهان می‌کند.

بااین‌حال، این دشواری‌های ابتدایی مانعِ از رویهٔ کنونی نمی‌شود، و به‌نظر می‌رسد که آگاهی رایج در ابتدا می‌تواند صرفاً اعتراض‌های شفاهی به اصولِ سودمندی کلاسیک، یا به سودمندی ظاهراً مادی را پیش بکشد. هدفِ این سودمندی به لحاظِ نظری لذت است ــ کسانی که لذت میانه‌رو می‌برند، کسانی را که لذت شدید می‌برند، آسیب‌شناختی می‌پندارند. این سودمندی مادی، از یک‌سو، به اکتساب (عملاً به تولید) و به بقای کالاها محدود است و از سوی دیگر، به بازتولید و بقای زندگی انسان (که در حقیقت نبرد علیه درد به آن اضافه شده و اهمیتِ آن به خودی خود حاکی از خصوصیتِ منفی اصلِ لذت است، اصلی که در نظریه در مقامِ اساسِ سودمندی قرار می‌گیرد). در مجموعه‌ای از بازنمایی‌های کمّی مرتبط با این فهمِ صریح و غیرقابل دفاع از وجود، فقط مسئلهٔ بازتولید به مجادله تن می‌دهد، چرا که افزایشی اغراق‌شده در تعدادِ موجوداتِ زنده به تهدیدی همچون کاهشِ سهمِ هر فرد دامن می‌زند. اما در کل، هر قضاوتِ عام از فعالیت اجتماعی به این اصل اشاره می‌کند که هر تلاشِ فردی برای موجه بودن باید به ضرورت‌های بنیادینِ تولید و بقا تقلیل‌پذیر باشد. لذت، چه هنر یا عیاشی مجاز باشد و چه بازی، قطعاً در بازنمایی‌های فکری جاری به پذیرشی از روی بی‌میلی، یعنی به تغییر مسیری که نقشی فرعی دارد تقلیل می‌یابد. ملموس‌ترین سهمِ زندگی در مقامِ شرطِ فعالیتِ مولدِ اجتماعی و گاه حتا در مقامِ شرطی تأسف‌برانگیز ارائه می‌شود.»