کتاب مرگ و میل

کتاب مرگ و میل نوشتهٔ ریچارد بوتبی و ترجمهٔ علی رستمیان است و نشر بیدگل آن را منتشر کرده است. این کتاب دربردارندهٔ نظریهٔ روان‌کاوی در بازگشت لکان به فروید است.

درباره کتاب مرگ و میل

کتاب مرگ و میل نوشتاری است دربارهٔ معماریِ مفهومیِ نظریهٔ روان‌کاوی. این اثر  به‌طور کلی متوجه یکی از عمیق‌ترین و ریشه‌ای‌ترین صورت‌بندی‌های فروید است: فرضیه‌ای دربارهٔ یک کششِ آغازینِ خودویرانگر یا همان «رانهٔ مرگ». رانهٔ مرگ مفهومی است که در نظریهٔ بلوغ‌یافتهٔ فروید جایگاهی کانونی و برجسته دارد و افزون بر این در توسعه و پیشرفت روان‌کاوی پس از فروید اهمیت بسیاری داشته. از همین رو، روشن کردن معنای این مفهوم، در حکم گشودن پنجره‌ای است که درک ما را از اهمیت و انتقال دستاوردهای نظریِ فروید غنا می‌بخشد. فرضیهٔ رانهٔ مرگ، نسبت به سایر مفاهیمِ اصلیِ روان‌کاوی فرویدی همچنان مغفول و مذموم باقی مانده. ریچارد بوتبی در این کتاب، در تلاش برای به پیش کشیدن دوبارهٔ معنا و کارکرد رانهٔ مرگ در نظریهٔ روان‌کاوی، به خوانش مستقیم متون فروید دست می‌زند. تلاشی که راهبرِ  اصلیِ آن کسی نیست جز  روان‌کاو فرانسوی، ژاک لکان، که نزد او این مفهومِ فرویدی به نحوی بنیادین بازتفسیر شده است. لکان، مضمونِ مرگ در روان‌کاوی را با توجه به دغدغهٔ اصلی فروید، یعنی مسئلهٔ سرشت و تقدیر میلِ ناخودآگاه، بازآرایی می‌کند. در این رابطه، او ارزیابی‌ها و تقریرهای مسلط از رانهٔ مرگ را به چالش می‌کشد و از ما می‌خواهد تا فهممان را از نظریهٔ روان‌کاوی به‌کلی بازنگری کنیم.

این پژوهش مقید به محدودیت‌هایی است؛ نخست اینکه این پژوهش صبغه‌ای بالینی ندارد و جهت‌گیری کلی آن مفهومی است. ریچارد بوتبی روان‌کاو بالینی نیست؛ فیلسوف است و تلاش او در اینجا معطوف به ردگیریِ طرحِ اصلیِ یک مسئلهٔ نظری است که دلالت‌های بالینیِ آن را به‌نحوی گذرا و بطئی از نظر می‌گذراند. دوم اینکه گستره و میدان این پژوهش گزینشی و انتخابی است. اگرچه مفهوم رانهٔ مرگ از اساسی‌ترین مفاهیم روان‌کاوی است، بحثِ نویسنده در اینجا اما از نگرگاهی محدود و معین شکل می‌گیرد، یعنی از منظری که در آن ویژگی‌های مشخصی از نظریهٔ روان‌کاوی برجسته می‌شوند و باقی به‌کلی نادیده گرفته خواهند شد. سوم اینکه هدف اصلی این پژوهش نشان دادن این مهم است که نوآوری‌های لکان چگونه این مفهوم فرویدی را روشن می‌سازند؛ بااین‌حال، نویسنده قصد ندارد توضیحی جامع از آموزه‌های لکان به دست دهد. با به پیش کشیدن میراث غنی لکان، مطالب نسبتاً کمی دربارهٔ توسعهٔ اندیشه‌های او در طولِ فعالیتش خواهد گفت تا با توجه به تمرکز  بر  این مفهوم [رانهٔ مرگ]، نگاهی گزینشی به این میراث داشته باشد.

نویسنده می‌کوشد تا به چند نتیجهٔ مشخص و ایجابی برسد. مهم‌ترینِ این‌ها، طرحِ تقسیریِ متمایزی از معنای مرگ در روان‌کاوی هم‌راستا با خطوط فکری لکان است، تفسیری که آن درجه از اهمیتی را که فروید برای چنین مفهومی متصور بود به آن بازگرداند. این گام نیازمند برقرار ساختن ارتباطی دقیق و تفصیلی میان متون نظریِ فروید و ایده‌ها و برداشت‌های لکان است. نتیجه در نهایت برای هردو سوی این ارتباط روشنی‌بخش خواهد بود. 

خواندن کتاب مرگ و میل را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های فلسفه و روان‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مرگ و میل

«انسان‌ها هرگز  اندیشمندان بزرگ را جدی نمی‌گیرند، حتی هنگامی که از آنها به ستایش بسیار می‌گویند.

زیگموند فروید

نظریهٔ فروید دربارهٔ der Todestrieb یا رانهٔ مرگ که از سوی جیمز  استراچی به‌عنوان «غریزهٔ مرگ» ترجمه شده، شاید تاریک‌ترین و بدقلق‌ترین معمایی باشد که میراث روان‌کاوی تابه‌حال عرضه کرده. ژان لاپلانش در این ارتباط می‌گوید «فراسوی اصل لذت، اثری که در سال ۱۹۲۰ منتشر شد و رانهٔ مرگ را معرفی کرد، همچنان شگرف‌ترین و حیرت‌انگیزترین متن در میان تمامی آثار اوست»:

اگر  زندگی... به‌منزلهٔ چیزی که به‌نحوی مادی در مرزهای روان حضور دارد در نظر گرفته شود، ورود مرگ به نگرگاه فرویدی به‌مراتب اسرارآمیزتر  از آنچه که هست به نظر خواهد رسید. ابتدا، همچون تمامی وجهیت‌های امرِ منفی، این [مفهوم] به‌نحوی ریشه‌ای از عرصهٔ ناخودآگاه طرد می‌شود. سپس، در سال ۱۹۲۰، ناگهان در کانون نظام [فکریِ فروید]، در مقام یکی از دو نیروی بنیادین [اروس/تاناتوس] و شاید حتی تنها نیروی بنیادین‌در قلبِ روان، در کنهِ موجودات زنده، در بطنِ خودِ ماده، ظهور می‌کند. [مرگ به] روحِ تعارض، به نیروی اساسیِ کشمکش تبدیل می‌شود، به چیزی که از این پس، در خطِ مقدم اکثر صورت‌بندی‌های نظری فروید جای می‌گیرد.

همان‌طور که لاپلانش می‌گوید، فرضیهٔ فروید دربارهٔ رانهٔ مرگ در سال‌های واپسین حیات او اهمیتی محوری پیدا می‌کند. بااین حال، رانهٔ مرگ، برخلاف بسیاری از ایده‌های ابتدایی فروید، در میان چشم‌اندازهای نظری روان‌کاوی که ترویج عمومی یافته‌اند جایگاه چندان مهمی نداشته است. اغلب توصیف‌ها و تقریرهایی که از روان‌کاوی عرضه شده این ایده را به‌کلی نادیده می‌گیرند. در مقایسه با دیگر مفاهیم کلیدی روان‌کاوی ناخودآگاه، سرکوب، عاملیت‌های اید، اگو و سوپراگوفرض فروید در مورد وجود یک رانهٔ خودویرانگر، عمدتاً مغفول و نادیده گرفته شده است؛ تاآنجاکه شاید به‌ناگزیر  از خود بپرسیم اصلاً این مفهوم تا چه اندازه به‌کفایت فهم شده است. فروید از وجود رانه‌ای که سو به مرگ دارد، چه معنایی در نظر داشت؟ مفهوم رانهٔ مرگ در کلیتِ نظریهٔ روان‌کاوی چگونه عمل می‌کند؟ این مفهوم پس از فروید چه معنایی در نظریهٔ روان‌کاوی داشته است؟ این مفهوم امروز برای ما چه معنایی دارد؟ قصد این کتاب طرح چنین پرسش‌هایی در سطح پژوهش نظری و تلاش برای پاسخ به آنهاست.»