کتاب هلگولند

کتاب هلگولند نوشتۀ کارلو روولی و ترجمۀ سمانه نوروزی است. انتشارات چترنگ این کتاب را منتشر کرده است. این اثر به درک معنای انقلاب کوانتومی می‌پردازد.

درباره کتاب هلگولند

کتاب هلگولند، سیر تفکر تاریخی مبانی مکانیک کوانتومی را بررسی می‌کند.

کارلو روولی، نویسندۀ این کتاب، فیزیک‌پیشه‌ای حرفه‌ای است. او دنیای ذهنی بسیار منظمی دارد و این نظم ذهنی، دسته‌بندی‌ها و طبقه‌بندی‌های دقیق آن، خود را در جای‌جای این کتاب به خوبی نشان داده است.

مطالعات بسیار گسترده و متنوع نویسنده، از تاریخ فلسفۀ یونان تا متون مقدس هندی و بودایی و متون علمی و تاریخی و فیزیکی و نیز دانش روز، هنگام بررسی مبانی فکری و تاریخی مکانیک کوانتومی به کمک او آمده و هرجا در تاریخ تحول فکری بشر که نشانه‌ای از روابط میان اشیا و ماهیت طبیعت سخنی به میان آمده و نویسنده پیش‌تر‌ها اثری از آن خوانده و دیده، به خوبی ارتباط میان مطالب را بررسی می‌کند و احتمال پایه‌گذاری مبانی نظریه را از سال‌هایی بسیار دور بعید نمی‌داند.

از طرفی،‌ نویسنده با پرداختن به تحولات فکری سال‌های نزدیک به تولد مکانیک کوانتومی، نقش افراد و مکاتب فکری مختلف در رسیدن بشر به این نظریۀ زیبا را از نظر دور نمی‌دارد.

در این کتاب دانشمندان، نقش‌هایی قهرمان‌گونه در پیشبرد علم ندارند و نویسنده، منصفانه به نقش افراد و مکاتب مختلفی می‌پردازد که دانشمندان را به نتیجه‌ای مهم و راهگشا می‌رساند. نویسنده در این میان هرجا لازم دیده، نظریات شخصی خود را، با اتکا به دانش و تجربۀ علمی و اجتماعی و مطالعاتی، بیان کرده است.

خواندن کتاب هلگولند را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران علوم نجوم و فیزیک پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب هلگولند

«من و چاسلاف کنار ساحل روی شن‌ها نشسته‌ایم. ساعت‌ها با شور و حرارت صحبت کرده‌ایم. طی زمان استراحت عصرگاهی کنفرانس به جزیرۀ لاما، روبه‌روی هنگ‌کنگ، آمدیم. چاسلاف متخصص مکانیک کوانتومی با شهرتی جهانی است. او در کنفرانس تجزیه‌وتحلیلی از آزمایش فکری پیچیده‌ای ارائه داد. ما در مسیر میان جنگل ساحلیِ منتهی به ساحل و سپس اینجا، کنار دریا، دربارۀ این آزمایش بارها بحث و گفت‌وگو کردیم و در نهایت به توافقی اساسی رسیدیم. سکوتی طولانی در ساحل برقرار است. دریا را تماشا می‌کنیم. چاسلاف زمزمه می‌کند: «واقعاً باورنکردنی است. می‌توان آن را باور کرد؟ مثل اینکه واقعیت... وجود نداشت...»

با کوانتوم در این مرحله قرار داریم؛ پس از یک قرن موفقیت‌های چشمگیر، فناوری معاصر و پایه‌های بنیادین فیزیک قرن بیستم نظریه‌ای را به ما هدیه می‌کند که یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علمی است و ما را سرشار از حیرت، سردرگمی و ناباوری می‌کند.

لحظه‌ای بود که در آن اصول ابتدایی جهان واضح به نظر رسید: در اصل، تمام شکل‌های گوناگون واقعیت فقط ذرات مادی‌ای هستند که با چند نیرو هدایت می‌شوند. بشر می‌توانست فکر کند که باعث برانداختن پردۀ مایا شده است تا بنیان‌های حقیقت را ببیند؛ اما این لحظه چندان دوام نیاورد. بسیاری از حقایق شایسته نبودند. تا اینکه در تابستان ۱۹۲۵، آلمانی بیست‌وسه‌ساله‌ای بود که روزها را در تنهایی تشویش‌آمیزی در جزیره‌ای بادگیر در دریای شمال سپری می‌کرد: هلگولند که به انگلیسی هلیگولند، جزیرۀ مقدس، نیز نامیده می‌شود. آنجا در جزیره، به اندیشه‌ای رسید که امکان توضیح همۀ واقعیت‌های ناسازگار را در نظر می‌گرفت تا ساختار ریاضی مکانیک کوانتومی را بسازد: «نظریۀ کوانتوم»؛ شاید شگفت‌انگیزترین انقلاب علمی همۀ دوران‌ها. نام این مرد جوان ورنر هایزنبرگ بود و داستان این کتاب با او آغاز می‌شود.

نظریۀ کوانتوم بنیان علم شیمی، عملکرد اتم‌، جامدات، پلاسما، رنگ آسمان، دینامیک ستاره‌ها، منشأ کهکشان‌ها و هزاران منظر دیگر از جهان را روشن کرده است. کوانتوم بنیان آخرین فناوری‌هاست: از کامپیوتر تا انرژی هسته‌ای. روزانه مهندسان، اخترشناسان، کیهان‌شناسان، شیمی‌دان‌ها و زیست‌شناسان از آن استفاده می‌کنند؛ مقدمات نظریۀ کوانتوم در برنامۀ درسی دبیرستان گنجانده شده است. هرگز اشتباه نبوده است. کوانتوم قلب تپندۀ دانش امروزی است. با این حال کاملاً مرموز و به شکل پیچیده‌ای آشوبگر باقی مانده است.

کوانتوم تصویری از واقعیت را که ساخته‌شده از ذراتی بود که در امتداد مسیرهای مشخصی حرکت می‌کردند، ویران کرد، بدون اینکه مشخص کند بدون جایگزینی آن‌، ما چطور باید به جهان فکر کنیم. ریاضیاتِ آن واقعیت‌ها را توصیف نمی‌کند. به نظر می‌رسد که اجسام دور از هم به صورت جادویی با هم ارتباط دارند. جای ماده را امواج شبح‌وار احتمالاتی می‌گیرد.

هرکه متوقف شود و از خود بپرسد نظریۀ کوانتوم دربارۀ جهان واقعی چه می‌گوید، متحیر می‌ماند. حتی آلبرت اینشتین که ایده‌های پیش‌بینی‌شده‌اش هایزنبرگ را در مسیر درست قرار داد، خودْ هرگز نتوانست آن را هضم کند. ریچارد فاینمن، فیزیک‌دان نظری بزرگ نیمۀ دوم قرن بیستم، نوشت که کسی کوانتوم را نمی‌فهمد.»