کتاب سیر زمان

کتاب سیر زمان با عنوان اصلی Ordine del tempo و عنوان انگلیسی The order of time نوشتهٔ «کارلو روولی» و ترجمهٔ «کامیاب تقی‌زاده»، اثری در حوزهٔ علم و فلسفهٔ فیزیک است که نشر چترنگ آن را منتشر کرده است (چاپ پنجم: ۱۴۰۲). این کتاب به بررسی مفهوم زمان از دیدگاه فیزیک مدرن پرداخته و کوشیده با زبانی روشن، پیچیدگی‌های نظریه‌های علمی دربارهٔ زمان را برای مخاطب توضیح دهد. نویسندهٔ این اثر، فیزیک‌دان نظری و از بنیان‌گذاران گرانش کوانتومی حلقه به‌سراغ پرسش‌های بنیادین دربارهٔ ماهیت زمان، تجربهٔ انسانی از آن و جایگاهش در علم امروز رفته است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب سیر زمان اثر کارلو روولی

کتاب «سیر زمان» اثری علمی است که به یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم جهان، یعنی زمان پرداخته است. «کارلو روولی»، نویسندهٔ کتاب حاضر با تکیه‌ بر پژوهش‌های فیزیک نظری و فلسفهٔ علم، تلاش کرده است تا تصویری نو از زمان ارائه دهد؛ تصویری که با یافته‌های نسبیت عام، مکانیک کوانتومی و نظریه‌های جدید فیزیک هم‌خوانی داشته باشد. این کتاب به سه بخش تقسیم شده است. ابتدا فروپاشی برداشت‌های سنتی از زمان، سپس توصیف جهانی بدون زمان و در نهایت بازگشت به تجربهٔ انسانی از زمان بررسی شده است. نویسنده در این مسیر، هم به تاریخ علم و هم به تجربه‌های روزمرهٔ انسان‌ها سر زده و با مثال‌هایی از اسطوره، ادبیات و زندگی روزمره، مفاهیم پیچیدهٔ فیزیکی را ملموس‌تر کرده است. کتاب حاضر با نگاهی میان‌رشته‌ای، مرزهای فلسفه و فیزیک و ادبیات را درمی‌نوردد و ما را به سفری ذهنی در دل معمای زمان می‌برد. کتاب حاضر از ترجمهٔ انگلیسی با عنوان The order of time به پارسی برگردانده شده است.

خلاصه کتاب سیر زمان

کتاب، لایه‌های مختلف درک انسان از زمان را کنار می‌زند و نشان می‌دهد آنچه بدیهی و آشنا به نظر می‌رسد، حاصل زاویهٔ دید محدود ما است. نویسنده با شرحی از تجربهٔ انسانی زمان آغاز می‌کند؛ گذر ثانیه‌ها، خاطرهٔ گذشته و انتظار آینده. او به‌تدریج نشان می‌دهد که این تجربه با یافته‌های فیزیک مدرن هم‌خوان نیست. نویسنده ابتدا به نسبیت عام اینشتین می‌پردازد و توضیح می‌دهد که گذر زمان در مکان‌های مختلف و برای ناظران متفاوتْ یکسان نیست؛ زمان در کوهستان سریع‌تر از سطح دریا می‌گذرد و سرعت حرکت نیز بر گذر زمان تأثیر می‌گذارد؛ سپس به قانون دوم ترمودینامیک و مفهوم آنتروپی می‌رسد و نشان می‌دهد که تفاوت گذشته و آینده، برخاسته از افزایش بی‌نظمی و دید تقریبی ما به جهان است. «کارلو روولی» در ادامه به‌سراغ مکانیک کوانتومی می‌رود و توضیح می‌دهد که در مقیاس‌های بسیار کوچک، حتی مفهوم پیوستگی زمان نیز از میان می‌رود و زمان به ذرات گسسته تقسیم می‌شود. او با طرح این ایده که جهان از رویدادها ساخته شده و نه اشیا و اینکه زمان تنها یکی از لایه‌های توصیف جهان است، خواننده را به‌سوی درکی می‌برد که در آن زمان دیگر یک کمیت مطلق و جهان‌شمول نیست. این کتاب به تجربهٔ انسانی بازمی‌گردد و می‌پرسد چرا با وجود این همه پیچیدگی، ما هنوز زمان را به‌گونه‌ای خاص تجربه می‌کنیم. «کارلو روولی» این تجربه را نتیجهٔ محدودیت‌های ادراکی و فیزیکی ما می‌داند و نشان می‌دهد که معمای زمان بیش از آنکه دربارهٔ جهان باشد، دربارهٔ خود ما است.

چرا باید کتاب سیر زمان را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و میان‌رشته‌ای به یکی از عمیق‌ترین پرسش‌های بشر می‌پردازد؛ این که زمان چیست و چگونه آن را تجربه می‌کنیم؟ «سیر زمان» نه‌تنها مفاهیم فیزیکی را با مثال‌های ملموس و روایت‌های تاریخی پیوند می‌زند، بلکه خواننده را به تردید در باورهای رایج وادار می‌کند. مطالعهٔ این اثر فرصتی است برای مواجهه با مرزهای دانش امروز و بازاندیشی در مفاهیمی که بدیهی به نظر می‌رسند؛ همچنین این کتاب نشان می‌دهد که علم و فلسفه چگونه می‌توانند در کنار هم، تصویری پیچیده‌تر و واقعی‌تر از جهان ارائه دهند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ کتاب «سیر زمان» برای علاقه‌مندان به فیزیک، فلسفهٔ علم و کسانی که به پرسش‌های بنیادین دربارهٔ جهان و تجربهٔ انسانی علاقه دارند، مناسب است. این کتاب به‌ویژه برای کسانی که می‌خواهند درک عمیق‌تری از مفاهیم زمان، نسبیت و مکانیک کوانتومی پیدا کنند یا به‌دنبال نگاهی نو به رابطهٔ علم و تجربهٔ روزمره هستند، پیشنهاد می‌شود.

درباره کارلو روولی

«کارلو روولی» (Carlo Rovelli) زادهٔ سال ۱۹۵۶ میلادی، فیزیک‌دان برجستهٔ ایتالیایی و استاد فیزیک در دانشگاه اکس - مارسی بوده است. او از پیشگامان پژوهش در حوزهٔ گرانش کوانتومی به شمار می‌رود؛ شاخه‌ای از فیزیک که در پی ترکیب نظریهٔ نسبیت عام اینشتین با مکانیک کوانتومی است و با حذف مفهوم زمان از این چارچوب نظری پیش می‌رود. «کارلو روولی» نویسندهٔ کتاب «هفت درس کوتاه از فیزیک» است؛ اثری که به یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های علمی جهان بدل شد و در زبان ایتالیایی حتی از آثاری پرخواننده مانند «پنجاه سایه» اثر «گری» نیز فروش بیشتری داشت. این نویسنده، کتاب «حقیقت آن چیزی نیست که به نظر می‌آید» را نوشته است؛ اثری که در آن سیر تحول فیزیک از یونان باستان تا روزگار معاصر را با زبانی روشن و جذاب روایت می‌کند. «سیر زمان» عنوان اثر مکتوب دیگری به قلم او است.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

«کارلو روولی» در طول فعالیت علمی و ادبی خود جوایز و افتخارات متعددی کسب کرده است. در سال ۲۰۲۴ به‌پاس توانایی در شرح مفاهیم علمی پیچیده به‌شکلی جذاب و قابل‌فهم برای عموم، برندهٔ جایزهٔ Lewis Thomas برای نویسندگی علمی شد. پیش‌تر در سال ۱۹۹۵ به‌دلیل «مشارکت برجسته در فیزیک گرانش نظری» موفق به دریافت جایزهٔ International Xanthopoulos شد؛ همچنین دانشگاه National University of General San Martín در بوئنوس آیرس به او درجهٔ دکترای افتخاری (Laurea Honoris Causa) اعطا کرده و دانشگاه Beijing Normal چین عنوان استادی افتخاری را به او بخشید. از دیگر افتخارات «کارلو روولی» می‌توان به عضویت در نهادهای علمی معتبر و آکادمی علوم، هنر و ادبیات ورونا اشاره کرد. او برای آثار ترویجی خود نیز جوایز مهمی در ایتالیا دریافت کرده و در سطح جهانی نیز به‌عنوان یکی از اندیشمندان تأثیرگذار شناخته شده است. «کارلو روولی» در سال ۲۰۱۹ در فهرست 100 Thinkers مجلهٔ Foreign Policy و در سال ۲۰۲۱ در فهرست World’s Top 50 Thinkers مجلهٔ Prospect قرار گرفت.

نظر افراد یا مجله‌های مشهور درباره این کتاب چیست؟

Kirkus Reviews اشاره می‌کند که کتاب «سیر زمان» هم فلسفی است و هم فیزیکی و برای خوانندگانی مناسب است که حاضرند کمی تلاش کنند؛ زیرا نویسنده، مفاهیم پیچیده‌ای را دربارهٔ زمان ارائه کرده است و خواندن آن آسان نیست. The Hindu با نقدی به قلم «نیتین چودهاری» بیان می‌کند که «کارلو روولی» با گسستن تصورات معمول دربارهٔ زمان، ما را به بازاندیشی وا‌می‌دارد و بخش‌هایی از کتاب ممکن است دشوار باشد. The Guardian در نقدی گفته «کارلو روولی» نشان می‌دهد مفاهیمی مانند گذشته، حال و آینده که برای ما بدیهی هستند، در سطوح بنیادی فیزیک چندان بی‌ابهام نیستند. در نقد دیگری با عنوان «میراث شایسته‌ای برای استیون هاوکینگ»، از سبک روان و واضحِ کتاب حاضر تمجید و گفته شده که این کتاب ترکیبی از علم و فلسفه است و با نقل‌قول‌های ادبی و تأملات انسانی همراه است. Engineering & Technology Magazine به جنبه‌ شاعرانهٔ کتاب «کارلو روولی» اشاره کرده و نوشته او در کنار فیزیک از اساطیر، شعر و داستان‌های زندگی محققان بهره می‌برد تا نشان دهد مفهوم زمان چیزی فراتر از یک ساعت مکانیکی است.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

این کتاب با عناوین گوناگونی منتشر شده است:

- «آهنگ زمان» ترجمهٔ «محمدابراهیم محجوب»، نشر گمان، ‏‫۱۳۹۸‬ (چاپ چهارم: ۱۴۰۱).

- «اسرار زمان» ترجمهٔ «محمدعلی جعفری»، انتشارات فاطمی (کتاب فانوس‏‫)، ۱۴۰۱.‬‬

- «نظم زمان: رازگشایی معمای زمان» ترجمۀ «مزدا موحد»، نشر فرهنگ نشر نو (آسیم)‏‫، ‏‫۱۳۹۸‬‬ (چاپ نهم: ۱۴۰۳).

بخشی از کتاب سیر زمان

«نزدیک زمین یک منبع غنی از آنتروپی پایین داریم: خورشید. خورشید به سویمان فوتون‌های گرم می‌فرستد. سپس زمین، به سوی آسمان سیاه، گرما تشعشع می‌کند و فوتون‌های سردتری منتشر می‌شود. انرژی وارد شده کم‌وبیش با انرژی خارج‌شده برابر است؛ در نتیجه معمولاً در این تبادل انرژی به دست نمی‌آوریم. (دریافت انرژی در این تبادل، فاجعه‌آمیز است چون به گرمایش جهانی منجر می‌شود.) به ازای هر فوتون گرمی که از خورشید وارد زمین می‌شود، ده فوتون سرد منتشر می‌شود چون هر فوتون گرم از خورشید، انرژی یکسانی با ده فوتون سرد منتشرشده از زمین دارد. فوتون گرم از ده فوتون سرد آنتروپی کمتری دارد، چون تعداد چینش‌های یک فوتون (گرم) از تعداد چینش‌های ده فوتون (سرد) کمترند. پس خورشید منبع غنی پیوسته‌ای از آنتروپی پایین برای ماست. مقدار زیادی آنتروپی پایین در دسترس داریم و این باعث رویش گیاهان و رشد حیوانات می‌شود، ما را قادر می‌سازد تا موتورها و شهرها را بسازیم و بیاندیشیم و کتاب‌هایی مانند این بنویسیم.

آنتروپی پایین خورشید از کجا می‌آید؟ از آنجا که خورشید از چینش آنتروپیکی ساخته شده که باز هم آنتروپی پایین‌تری داشته است. ابر ابتدایی که منظومه شمسی از آن تشکیل شده، آنتروپی‌اش از آن هم پایین‌تر بود. به همین ترتیب عقب می‌رویم تا به آنتروپی نخستین بسیار پایین جهان برسیم.

افزایش این آنتروپی داستان باشکوه کیهان را پیش می‌راند.»