کتاب نفوس مرده

«نفوس مرده» رمانی نوشته نیکلای گوگول، نویسنده طناز و رمانتیک روس است. روسیه در زمان نوجوانی او یعنی درست اندکی بعد از حمله ناپلئون در وضعیت اقتصادی و اجتماعی تاسف‌باری بود. دیکتاتوری سخت‌گیرانه نیکلای اول، فساد، رشوه‌خواری و ظلم و بیداد مالکان و فشار بیش از حد بر توده مردم. گوگول در رمان «نفوس مرده» اوج پستی و جاه‌طلبی یک فرد طماع و بنده پول را در روسیه رو به زوال، به نمایش گذاشته است. چیچیکوف کارمند یک سازمان دولتی است که رعیت‌های مرده‌ای را که اسمشان از آمار زنده‌ها حذف نشده، می‌خرد تا از آنها برای گرو گذاشتن در بنگاه رهنی و گرفتن وام استفاده کند. «من هم کاری دارم که هم قانونی است و هم غیرقانونی: به ظاهر غیرقانونی است، اما در باطن قانونی است. چون وثیقه ندارم، نمی‌خواهم با پرداختن حتا دو روبل برای رعیت‌های زنده، باعث ضرر و زیان کسی شوم. اگر خدا نکرده ورشکست شوم، برای‌صاحب این رعیت‌ها دردسر ایجاد خواهد شد، بنابراین تصمیم گرفتم از رعیت‌های فراری یا مرده‌ای استفاده کنم که اسم‌شان هنوز در صورت سرشماری باقی مانده است، با این عمل، هم کار خیری انجام داده‌ام و هم مالک بی‌نوا را از پرداخت مالیات سرانه برای رعیت‌های مرده یا فراری‌اش خلاص کرده‌ام. فقط به‌عنوان تشریفات انگار زنده باشند قراردادی میان خودمان امضا می‌کنیم.» چیچیکوف ضمن سفرهایی که می‌کند، به شخصیت‌هایی برمی‌خورد که نمایندهٔ طبقه‌های روسیهٔ تزاری و نحوهٔ زندگی‌ این طبقات، سنت‌ها و بی‌عدالتی‌های حکومت‌اند. به‌طور خلاصه آنها تصویر بسیار دقیق و تمام‌نمای زندگی مردم روسیه در آن زمان هستند.