کتاب قرارداد اجتماعی

کتاب قرارداد اجتماعی نوشتهٔ ژان ژاک روسو و ترجمهٔ غلامحسین زیرک زاده است. انتشارات فرمهر این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی در باب علوم سیاسی و اجتماعی.

درباره کتاب قرارداد اجتماعی

کتاب قرارداد اجتماعی (Du contrat social) که در فهرست کتاب‌های سیاسی برگزیدهٔ جهان قرار گرفته است، اولین‌بار در سال ۱۷۶۲ میلادی انتشار یافت. جملهٔ نخست این رساله می‌گوید که انسانْ آزاد زاده می‌شود، اما همه‌جا در بند است. این جمله و این رساله از بدو انتشار باعث به وجودآمدن گفت‌وگوها و مباحث پرحرارت و چالش‌برانگیزی شد. ژان ژاک روسو با رد این نگرش که تحت سلطه درآوردن دیگرانْ حق طبیعی هر کسی است، از قراردادی اجتماعی سخن گفته است که باید میان همهٔ شهروندان یک حکومت وجود داشته باشد و به‌عنوان خاستگاه نهاد قدرت در نظر گرفته شود. این نویسنده و فیلسوف مشهور و مهمّ جهان پس از مطرح‌کردن این نظریهٔ بنیادین، به مسائل مربوط به قانون و آزادی و عدالت پرداخته و تصویری را از جامعه‌ای ارائه کرده است که برخی آن را طرحی از حکومت‌های تمامیت‌طلب در نظر گرفته‌اند و برخی دیگر اعلامیه‌ای برای اصول دموکراسی. با او همراه شوید. کتاب حاضر چهار کتاب را در بر گرفته است.

خواندن کتاب قرارداد اجتماعی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب علوم سیاسی و اجتماعی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره ژان ژاک روسو

ژان ژاک روسو در ۲۸ جون ۱۷۱۲ به دنیا آمد و در ۲ جولای ۱۷۷۸ میلادی درگذشت. او فیلسوف و نویسنده‌ای سوییسی بود. اندیشه‌هایش در زمینه‌های سیاسی، ادبی و تربیتی تأثیر بزرگی بر معاصرانش گذاشت. او که سال‌ها در پاریس زندگی کرد، به‌عنوان یکی از راهگشایان آرمان‌های انقلاب فرانسه در نظر گرفته می‌شود. اگر چه از نخستین روشنگرانی است که مفهوم حقوق بشر را به‌طور مشخص به کار گرفت، نزد او از این مفهوم تنها می‌توان به معنایی ویژه و محدود سخن به میان آورد. روسو رادیکال‌تر از توماس هابز و جان لاک و شارل دو مونتسکیو می‌اندیشید. برخی از پژوهشگران تاریخ اندیشه، او را اساساً در تداوم سنت فکری عصر روشنگری نمی‌دانند؛ بلکه اندیشه‌اش را بیشتر در نقد فلسفهٔ روشنگری ارزیابی می‌کنند. برای روسو صرف‌نظرکردن انسان از آزادی، به‌معنی صرف‌نظرکردن از خصلت انسانی و «حق بشری» است. او تلاش کرد نوعی هماهنگی میان آزادی فردی و جمعی ایجاد کند. او را از بنیانگذارن علم تعلیم‌وتربیت می‌‌دانند. نوشته‌های متعددی در حوزه‌ٔ آموزش نوشته است که هنوز مورد استناد واقع می‌‌شود. در بین این نوشته‌‌ها کتاب «امیل» دربردارندهٔ ماجرای کودکی خیالی است که روسو خود مسئولیت تربیت او را بر عهده گرفته است و در واقع از این طریق سعی در نشان‌دادن شیوه‌ٔ صحیح تربیت دارد. اهمیت این کتاب تا جایی است که گفته می‌‌شود نسل اول بعد از انقلاب فرانسه تحت‌تأثیر این نوع تربیت قرار گرفته و اصلاحات آموزش به این کتاب بازمی‌‌گردد. مهم‌ترین مسئله‌ای که روسو به آن پرداخته، تربیت منفی است. به نظر او لازم نیست ما از خوبی‌های کار درست اخلاقی دادِ سخن دهیم؛ بلکه کافی است کار بد را به کودک نیاموزیم؛ زیرا فرد به‌صورت طبیعی کاری مثل دروغ‌گفتن را بلد نیست. انسان به‌صورت طبیعی راستگو است و جامعه است که دروغ‌گفتن را به او می‌آموزد. «قرارداد اجتماعی»، «هلوئیز جدید یا نامه‌های دو عاشق»، «گفتاری دربارهٔ اقتصاد سیاسی»، «رؤیاپردازی‌های گردشگری تنها»، «گفتاری دربارهٔ نابرابری» و «اعترافات» کتاب‌های دیگری از ژان ژاک روسو است.

بخشی از کتاب قرارداد اجتماعی

«فصل هجدهم: وسایل جلوگیری از دست‌اندازی‌های حکومت و مانع شدن وی از غصب قدرت

درنتیجهٔ توضیحات فوق، که مندرجات فصل شانزدهم را تأیید و تأکید می‌کند، معلوم می‌شود سندی که حکومت را تأسیس می‌کند، قرارداد نیست، بلکه قانون است. و آن‌هایی که قوهٔ مجریه را در دست دارند، مأمور و نوکر ملت هستند، نه ارباب او. ملت حق دارد هروقت بخواهد آن‌ها را منصوب یا معزول کند. آن‌ها یکی از طرفین معامله یا قرارداد نیستند، بلکه فقط ملزم به اطاعت می‌باشند، و هنگامی که مأموریتی را که ملت به آن‌ها واگذارده است اجرا می‌کنند، فقط وظیفهٔ خود را انجام می‌دهند و به‌هیچ‌وجه حق ندارند در آن موضوع چون‌وچرا کنند.

هر زمان که ملت بنا به مصلحتی یک حکومت موروثی تأسیس می‌کند، یعنی قدرت را نسل‌اندرنسل به یک خانواده (حکومت پادشاهی) یا به یک طبقهٔ مخصوصی از بزرگان (حکومت اشرافی) می‌سپارد، هیچ‌گونه تعهد دائمی برعهده نمی‌گیرد. بلکه موقتاً برای ادارهٔ کشور ترتیب خاصی مقرر می‌دارد، و هر زمان که میل دارد آن را به هم می‌ریزد.

راست است که تغییر حکومت امری خطرناک است، و فقط موقعی باید به حکومت موجود دست زد که بودن آن مخالف مصالح عمومی باشد. لیکن این مطلب یک دستور سیاسی است که باید حتی‌الامکان مراعات کرد، و مستلزم هیچ‌گونه حق مشروع برای حکومت نمی‌باشد. همان‌گونه که دولت مجبور نیست قدرت لشکری را به‌طور دائم به سران سپاه خود واگذار نماید، مجبور هم نیست قدرت کشوری را برای همیشه به رؤسای سیاسی بسپارد.

ولی فراموش نکنیم هنگام تأسیس حکومت از طرف ملت، باید تمام شرایط و نظامات مقرره را با نهایت دقت مراعات کرد، تا یک عمل منظم و مشروع به‌صورت یک اقدام خودسرانهٔ حزبی درنیاید، و ارادهٔ عموم ملت از جنجال و هوچی‌گری یک دستهٔ ماجراجو تشخیص داده شود. در این موارد باید حتی‌الامکان از اقدامات این‌گونه اشخاص جلوگیری کرد، و حداقل حقی که قانوناً به آن‌ها تعلق می‌گیرد به ایشان داد. وگرنه حکومت از لزوم دفع هوچیان و فتنه‌جویان استفادهٔ کامل می‌کند، و به این بهانه قدرت را برخلاف میل ملت بیش از آنچه باید در دست نگاه می‌دارد، بدون اینکه بشود نسبت غصب قدرت یا خلاف قانون به او داد. زیرا درصورتی‌که ظاهراً فقط حقوق مصرحهٔ خود را اعمال می‌کند، در باطن قدرت خود را توسعه می‌دهد و به‌بهانهٔ آسایش ملت از انعقاد مجالس عمومی که برقراری نظم به‌عهدهٔ آن‌ها است جلوگیری می‌کند. بدین‌طریق از سکوت ملت که مسبب آن‌ست، و از بی‌نظمی‌هایی که خود او باعث می‌گردد استفاده می‌کند و اشخاصی را که از ترس حرف نمی‌زنند طرفدار خود می‌نامید و کسانی که جرئت حرف زدن دارند آزار می‌رساند. چنانچه دسیمویرهای رومی در ابتدا فقط برای یک سال انتخاب شدند، ولی سال بعد را هم به اختیارات خود ادامه دادند، و به‌واسطهٔ جلوگیری از انعقاد مجامع عمومی سعی کردند برای همیشه قدرت را در دست گیرند. همهٔ حکومت‌های دنیا به همین وسیلهٔ آسان اول قوهٔ عمومی را در دست می‌گیرند، سپس دیر یا زود حق حاکمیت را غصب می‌کنند.»