کتاب مهر و کین در نقاشی قهوه خانه ای ایران

کتاب مهر و کین در نقاشی قهوه خانه ای ایران نوشتهٔ مونا راسته است. انتشارات گیوا این پژوهش هنری را منتشر کرده است.

درباره کتاب مهر و کین در نقاشی قهوه خانه ای ایران

کتاب مهر و کین در نقاشی قهوه خانه ای ایران با تمرکز بر موضوع نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای و جایگاه آن در هنر تصویری ایران، عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن، طبقه‌بندی موضوعی نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، نشانه‌شناسی و روش‌شناسی و تجزیه‌وتحلیل برخی از آثار هنرمندان را که نقشی در این حوزه داشته‌اند، در بر گرفته است. این کتاب با دقت بر ارزش این نوع نقاشی در اواخر دورهٔ قاجار و پهلوی، به مفاهیمی نظیر تقابل‌های دوگانه هم اشاره کرده است. نویسنده در این کتاب سعی داشته باتوجه‌به جایگاه مهم مکتب نقاشی قهوه‌خانه‌ای در هنر ایران و رویکرد ادبی و سنتی آن، به تقابل‌هایی نظیر مهراگین که به‌نوعی درون‌مایهٔ اصلی تمامی نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای است، بپردازد. مونا راسته این کتاب را برای دانشجویان هنر با گرایش نقاشی، هنرمندان این حوزه و همچنین علاقه‌مندان به دانش این سطح از نقاشی‌های سنتی به رشتهٔ تحریر درآورده است. می‌دانیم که نقاشی قهوه‌خانه سبکی است که در اواخر دورهٔ قاجار و با درون‌مایهٔ موضوعات مذهبی، رزمی، بزمی و توسط هنرمندانی ساده و بی‌پیرایه، برخاسته از میان مردمان عادی جامعه ایجاد شد و سپس در دورهٔ پهلوی، رشد و تداوم یافت و حتی تا به امروز نیز توسط کسانی که با عشق و علاقهٔ بسیار این نقاشی را دنبال کرده و در زمینهٔ آموزش، رشد و ترویج آن می‌کوشند، ادامه یافته است.

خواندن کتاب مهر و کین در نقاشی قهوه خانه ای ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران هنر نقاشی سنتی ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مهر و کین در نقاشی قهوه خانه ای ایران

«پیدایش قهوه‌خانه برای نخستین‌بار در آفریقا بوده و پس از آن به عربستان و سایر نقاط خاورمیانه نیز بسط داده شد. به ظاهر در قرن نهم هجری قمری از آفریقا به یمن برده شد؛ در عربستان این قهوه‌خانه‌ها مورد استقبال فراوانی قرار گرفت، آنگونه که در کنار نوشیدن قهوه، به مکانی برای گوش فرا دادن به موسیقی و همچنین انجام بازی‌هایی چون شطرنج، تخته‌نرد و ... نیز مبدل گردید.

«قهوه نوشی از عربستان به مصر، سوریه، رم و ایران سرایت کرد و در دوره صفویه در ایران گسترش یافت. زمان تأسیس قهوه‌خانه در ایران به‌طور دقیق معلوم نیست ولی چون در زمان شاه عباس بزرگ در ایران، قهوه‌خانه رونق بسیار یافت، به احتمال قوی احداث قهوه‌خانه از زمان شاه طهماسب در" ایران" رایج بوده است و قهوه‌خانه‌ها بسیار وسیع بوده و اکثر قهوه‌خانه‌ها به یک صورت در کنار هم قرار داشته‌اند. در اطراف قهوه‌خانه‌ها طاق‌نماهایی بوده و در داخل قهوه‌خانه‌ها حوضچه‌های بزرگ قرار داشته که همیشه آب روشن و صافی در آن جریان داشته است، که با چراغ‌های بزرگ مختلف این حوضچه را تزئین می‌کردند و به زیبایی آن می‌افزودند»(فلسفی، ۱۳۳۳:۱۵ و ۱۴).

دیوار قهوه‌خانه‌های قدیمی اغلب با عکس‌ها و قالیچه‌ها و تصاویری از شاهنامه تزئین می‌شده است و تزئینات آنها بر اساس کارهایی که هر یک انجام می‌دادند، صورت گرفته است و اغلب برنامه‌هایی چون رقص و آواز در قهوه‌خانه بوده است و جوانان زیباروی در آنها می‌رقصیدند.

«گاهی سفیران خارجی در آن محل پذیرایی می‌شدند و حتی شاه عباس نیز در برخی اوقات، در این مکان‌ها حاضر می‌گردید و انواع نوشیدنی‌ها را می‌نوشیدند و به قصه‌گویی‌ها و شاهنامه‌خوانی‌ها گوش می‌دادند»(نجفی، ۱۳۸۷:۲۲-۱۶).

در کتاب جغرافیای اصفهان نوشته میرزا حسین خان تحویل‌دار، اشاره‌ای ضمنی به این نکته شده است که: "در اصفهان، قهوه‌خانه از پیش رایج نبوده است و قهوه‌خانه در اصفهان به یک قهوه‌خانه دولتی که در وسط چهارباغ کهنه ساخته بوده‌اند، منحصر بوده است و حال چند سال است که کمی رواج گرفته است". «از قهوه‌خانه‌های معروف اصفهان در زمان شاه عباس، قهوه‌خانه‌های عرب، بابا فراش، حاج یوسف، بابا شمس تیشی کاشان و طوفان را می‌توان نام برد»(www.Zendehroud.org).

دوران حکومت قاجاریه نیز عصر رونق قهوه‌خانه‌ها و رواج نوشیدن چای و قهوه و کشیدن قلیان و چپق بوده است. در این دوران شاهنامه‌خوانی، اسکندرنامه‌خوانی و شرح جنگ‌های مولای متقیان و بعضاً مداحی و نقالی در قهوه‌خانه‌ها رواج یافت و مرشدهای فراوان در این کار شهرت پیدا کردند و باید گفت: معروف‌ترین‌شان مرشد برزو بوده است.

میرزا حسین خان تحویل‌دار در جایی دیگر از کتاب جغرافیای اصفهان آورده است: "در شهر تهران قهوه‌خانه‌های فراوانی در عهد ناصری و دوره‌های پس از آن دایر بوده است که همه آنها برای استراحت و صحبت و گفتگوی بین مردمان است که بیشتر در ناحیه بازار و خیابان‌های اطراف با محله‌ها و گذرهای پرجمعیت قرار داشته است. معتبرترین آنها عبارت‌اند از: قهوه‌خانه‌های آینه و قنبر در ناصرخسرو، قهوه‌خانه یوزباشی و سنگ‌تراش‌ها در بازار مسجد جامع، قهوه‌خانه سرچشمه در سرچشمه تهران در کوچه مروی، آسید علی در خیابان سعدی شمالی و چند قهوه‌خانه دیگر".»