کتاب انقلاب در نقطه صفر

کتاب انقلاب در نقطه صفر؛ کار خانگی، بازتولید و مبارزه فمینیستی نوشتهٔ سیلویا فدریچی و ترجمهٔ سروناز احمدی است و نشر افکار آن را منتشر کرده است. این کتاب مجموعه‌مقالات فدریچی، فمینیست شناخته‌شده است.

درباره کتاب انقلاب در نقطه صفر

در تحلیل فمینیست‌ها از «مسئلهٔ زنان» کار خانگی مؤلفه‌ای اساسی در استثمار زنان در سرمایه‌داری محسوب می‌شود و همین تحلیل، موضوع عمدهٔ مقالات کتاب انقلاب در نقطه صفر است. 

جنبش ضداستعماری می‌گوید تحلیل مارکسیستی از کار غیرمزدی باید فراتر از محدودهٔ کارخانه باشد و بایست خانه و کار خانگی را پایه و اساس سیستم کارخانه دید، نه چیزی متفاوت از آن. همچنین قهرمانان مبارزهٔ طبقاتی را نه‌تنها درمیان مردان پرولتاریای صنعتی، بلکه مهم‌تر از همه می‌توان درمیان جمعیت عظیم کارگرانی یافت که مزدی دریافت نمی‌کنند، به بردگی کشیده شده‌اند، استعمار شده‌اند و در تاریخ سنت کمونیستی به حاشیه رانده شده‌اند؛ تاریخی که حال می‌توانیم چهرهٔ زن خانه‌دار پرولتر را به آن اضافه کنیم و آن را به‌عنوان سوژهٔ باز تولید نیروی کار ازنو مفهوم‌پردازی کنیم.

بستر اجتماعی/سیاسی‌ای که جنبش فمینیستی در آن شکل گرفت این بازتعریف را تسهیل کرد. حداقل از قرن نوزدهم کنشگری فمینیستی پا جای پای آزادی‌خواهی سیاهان گذاشته که همواره در تاریخ آمریکا دیده شده است. جنبش فمینیستی نیمهٔ دوم قرن بیستم نیز از این قاعده مستثنا نبوده است.

مقالات بخش اول کتاب انقلاب در نقطه صفر را سیلویا فدریچی در سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۰، یعنی در دوره‌ای که در کارزار مزد برای خانگی مشارکت سازمانی داشته، نوشته‌است. در مقالات این بخش دیدگاه سیاسی مذکور را تعریف کرده‌ و به اتهامات وارده ازسوی چپ‌ها و فمینیست‌ها به آن پاسخ داده‌است. هدف اصلی نگارش این مقالات نشان‌دادن تفاوت‌های اساسی کار خانگی با دیگر کارها، افشای روند طبیعی‌جلوه‌دادن این کار به‌واسطهٔ غیرمزدی‌بودن آن، نشان‌دادن ماهیت و کارکرد سرمایه‌دارانهٔ مزد و نمایان‌ساختن این واقعیت است که مسئلهٔ «بهره‌وری» همواره در تاریخ با مبارزه برای قدرت اجتماعی در پیوند بوده است. مهم‌تر از همه در این مقالات تلاش شده تا ثابت شود نسبت‌دادن‌های زنانگی درواقع تابع کار است و سعی بر این بوده است تا به نقدهای اکونومیستی وارده به کارزار مزد برای کار خانگی پاسخ داده شود؛ نقدهایی که عمدهٔ آن‌ها ریشه در نبود درک کارکرد پول سوای خصلت ابتدایی آن به‌مثابهٔ نوعی پاداش دارد.

مقالات بخش دوم منعکس‌کنندهٔ این درک و وسیع‌ترشدن دامنهٔ تحلیل فدریچی هستند که در مدت‌زمان کمی به اقدامات سیاسی جدیدی نیز منتهی شدند. فدریچی شروع فعالیتش در جنبش ضدجهانی‌سازی را هم‌زمان با اقامتش در نیجریه می‌داند. این جنبش از اوایل دههٔ ۱۹۸۰ با به‌پاخاستن جنبش‌های فمینیستی مانند «جنبش زنان در نیجریه» و جنبش‌های ضدتعدیل ساختاری درحال شکل‌گیری بود. به‌طورکلی این مقالات تلاشی برای درک معماری نظم اقتصادی جدید جهان و مقابله با گرایش‌های رفرمیستی در جنبش فمینیستی است که با رسیدن به جهان «توسعه‌یافته» به‌طور ویژه‌ای قدرت یافته‌اند. برخلاف باور کسانی که وظیفهٔ این جنبش را رفرم، انسانی‌سازی و «جنسیتی‌ساختن» بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول می‌دانند، در این مقالات این نهادها ابزاری برای پیشبرد فرایند تازهٔ استعمار مجدد و حملهٔ سرمایه‌داری به قدرت‌یافتن کارگران در سطح جهان دیده شده‌اند. در این مقالات به‌طورخاص به رابطهٔ میان جنبش‌های مهاجرتی گسترده به‌واسطهٔ برنامه‌های تعدیل ساختاری و آنچه آرلی هوکشیلد «جهانی‌سازی مراقبت» نامیده، پرداخته شده است. همچنین پیوند میان جنگ و نابودسازی کشاورزی معیشت‌محور و از همه مهم‌تر انگیزه‌های دخیل در جنگ جدیدی بررسی شده که اقتصاد جهان علیه زنان به‌راه انداخته است.

در مقالات بخش دوم همچنین به نقد نهادی‌ساختن فمینیسم و تقلیل سیاست فمینیستی به وسیله‌ای برای پیشبرد برنامه‌های نئولیبرالی و سازمان ملل پرداخته شده است.

بخش سوم درخصوص مسئلهٔ «مزد برای کار خانگی» است و خواستهٔ مطرح تولید «مشترکات» در جمع‌های رادیکال مختلف جهان را معنا می‌کند. 

برخی از تمجیدهایی که از کتاب «انقلاب در نقطه صفر» شده است:

«فدریچی شخصیتی مهم برای مارکسیست‌های جوان، نظریه‌پردازان سیاسی و نسل جدیدی از فمینیست‌ها شده است.»

ریچل کوشنر، نویسندهٔ شعله‌افکن‌ها

«تلاش فدریچی برای گردآوری آثار فمینیست‌ها و فعالان مناطق مختلف جهان و قراردادن آن‌ها در بستر تاریخی، شجاعانه، تأمل‌برانگیز و بجاست. نوشته‌های فدریچی دارای بیانی قابل‌فهم، و خشم وی قابل‌لمس است.»

رد پپر

«تحولات واقعی هنگامی رخ می‌دهند که مناسبات اجتماعی زندگی روزمره تغییر کنند، هنگامی‌که انقلابی در درون و سراسر اقشار بدنهٔ اجتماعی رخ دهد... سیلویا فدریچی دیدگاهی انقلابی معرفی می‌کند که قادر است موانعی را که برسر راه چنین تغییری وجود دارد، نشان دهد.»

فمینیست ریویو

«خواندن فدریچی به ما این قدرت را می‌دهد تا درخصوص کار مراقبت زنان، به‌عبارت‌دیگر، رکن اصلی توسعهٔ انسانی تجدیدنظر کنیم و شیوهٔ زندگی خود را به‌نحوی رادیکال مورد بازنگری قرار دهیم.»

مجلهٔ زد

«باید سیلویا فدریچی را به خاطر بسپاریم. تحلیل‌های قابل‌فهم و شور او در مقاله‌هایش همواره به‌چشم می‌آیند، مقاله‌هایی که دربارهٔ مصادره‌ها و سلب‌ِمالکیت‌ها، ساحره‌کشی و دیگر تعرض‌هایی که به زنان می‌شود - که درحال‌حاضر هم صورت می‌گیرند و در مقایسه با گذشته کمتر نشده‌اند - توضیح می‌دهند. باید ابتدا به دیدگاه او مسلح شویم و سپس عمل کنیم.»

آیلین بوریس، استاد مطالعات فمینیسم، دانشگاه کالیفرنیا، سانتاباربارا

«بالأخره کتابی داریم که در آن مقالات بسیاری که سیلویا فدریچی درخصوص مسئلهٔ بازتولید اجتماعی و مبارزات زنان در این زمینه طی چهاردهه نوشته، گردآوری شده است. در انقلاب در نقطهٔ صفر، هم تاریخ پرقدرت سازماندهی نیروی کار بازتولیدی و تحولات آن به نگارش درآمده، و هم سیر تکاملی دیدگاه فدریچی دربارهٔ برخی از مهم‌ترین مسائل زمان حال، ازجمله جهانی‌سازی، مناسبات جنسیتی و ایجاد مشترکات جدید، مستند شده است.»

ماریارزا دالاکاستا، نویسندهٔ کتاب‌های قدرت زنان و براندازی جامعه و مادر اقیانوس ما

«در دوره‌ای که آکادمیْ مطالعات زنان را استعمار می‌کند و تابع خود می‌سازد، سیلویا فدریچی از تجربهٔ نسلی از زنان صحبت کرده است که سیاست‌ها برای آن‌ها منصفانه نبوده و عمدتاً در سایهٔ مارکسیسمی غیرانتقادی در وضعیت اسفناکی زندگی کرده‌اند. فدریچی دربارهٔ خشونت کار خانگی و ارائهٔ خدمات جنسی، برابرنبودن کار مزدی با رهایی، و مشاهده‌پذیرنبودن کار بازتولیدی زنان به‌دقت توضیح می‌دهد. استثمار زنان در جهانی‌سازی نئولیبرالی، با سلب‌ِمالکیت‌های زمین، مهاجرت اجباری و در بحران مراقبت از سالمندان تشدید می‌شود. فدریچی به‌کمک آرای اندیشمندان و فعالان اکوفمینیست استدلال می‌کند که حفاظت از ابزار معیشت درحال‌حاضر میدان اصلی مبارزه است و وی از زنان شمال و جنوب جهان می‌خواهد تا در ایجاد مشترکات جدید دست‌به‌دست هم دهند.»

آریل ساله، نویسندهٔ کتاب اکوفمینیسم در جایگاه سیاست: طبیعت، مارکس و پست‌مدرن

«نقطهٔ صفر انقلاب جایی است که مناسبات اجتماعی جدید سربرمی‌آورند و به دیگر ساحت‌های زیست هم می‌رسند. بیش از سی‌سال است که سیلویا فدریچی تأکید داشته این نقطهٔ صفر نمی‌تواند جایی به‌جز ساحت بازتولید باشد. این نقطه میدان نبردی است که در آن سرمایه و امری که خارج از سرمایه جلوه داده می‌شود مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند و سرمایه نمی‌تواند تابع دیگری شود. این مجموعه‌مقالات او بسیار بهنگام منتشر شده است و به ما یادآور می‌شود که شکل و فرم هر انقلابی طبق زیست روزمره و ساخت اجتماعی جنس، مراقبت، غذا، عشق و سلامتی معین می‌شود. قرارگرفتن زنان در این نقطه نه انتخاب آن‌ها بوده و نه امری طبیعی است، بلکه صرفاً به این دلیل است که بار کار بازتولیدی به‌طور نامتوازنی بر دوش آن‌ها قرار داده شده است. مبارزهٔ زنان برای به‌دست‌گرفتن کنترل این کار مبارزهٔ همگان است، دقیقاً همان‌طور که کالایی‌شدن مطالبات آن‌ها توسط سرمایه، کالایی‌شدن مطالبات همگان است.»

ماسیمو د. آنجلیس، نویسندهٔ کتاب آغاز تاریخ: ارزش‌ها، مبارزات و سرمایهٔ جهانی

«سیلویا فدریچی به‌دقت توضیح داده است که سرمایه‌داری چطور استثمار جنبه‌های مختلف زیست تولیدی و بازتولیدی زنان را طبیعی جلوه می‌دهد. تئوری وی شرح می‌دهد که سرمایه چه در ساحت خانه و چه در ساحت عمومی، «کار خانگی» زنان را عادی جلوه می‌دهد و آن‌قدر برای این کار ارزش قائل نیست که آن را مستحق مزد یا به‌رسمیت‌شناخته‌شدن در اجتماع بداند. بدین‌ترتیب عادی‌سازی اقتصادی و اجتماعی استثمار سرمایه‌دارانهٔ زنان زمینه‌ساز خشونت جنسیتی جنگ‌های نئولیبرالی می‌شود؛ جنگ‌هایی که درحال ویران‌ساختن اجتماعات سراسر جهان به‌ویژه آفریقا هستند. هدف چنین جنگ‌هایی این است که زنان از زمین‌های اشتراکی تحت‌مراقبت خود دور نگه داشته شوند و به پناه‌جویان دولت‌ملت‌هایی بدل شوند که تأثیرات منفی نئولیبرالیسم آن‌ها را تضعیف کرده است. درخواست سیلویا فدریچی از اکوفمینیست‌ها برای بازگشت به زمین‌های اشتراکی علیه سرمایه بسیار موجه است. انقلاب در نقطهٔ صفر، بسیار بهنگام منتشر شده و جزو کتاب‌هایی است که محققان و فعالانی که دغدغهٔ مسائل زنان در سراسر جهان را دارند باید آن را بخوانند.»

اوسینا دی. الیدو، کمیتهٔ آزادی علمی در آفریقا، مدیر مرکز مطالعات آفریقا در دانشگاه راتگرز و نویسندهٔ کتاب مدرنیتهٔ فریبنده: زنان مسلمان و سیاست‌های آژانس‌ها در نیجر پسااستعماری

خواندن کتاب انقلاب در نقطه صفر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ زنان، جامعه‌شناسی و اقتصاد پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب انقلاب در نقطه صفر

«آن‌ها می‌گویند عشق است. ما می‌گوییم کار غیرمزدی است.

آن‌ها بی‌میلی جنسی زنان می‌نامندش. ما آن را غیبت از کار می‌نامیم.

هر سقط ناخواستهٔ جنین حادثه‌ای کاری است.

هموسکسوالیته و هتروسکسوالیته هردو از شرایط کار هستند، اما هموسکسوالیته کنترل کارگران بر تولید است، نه خاتمهٔ کار.

لبخندهای بیشتر؟ پول بیشتر. هیچ‌چیز در تخریب خصلت التیام‌بخش لبخندی قدرتمندتر از این نخواهد بود.

روان‌نژندی، خودکشی، محرومیت از توان جنسی: بیماری‌های کاری زن خانه‌دار.

بسیاری اوقات دشواری‌ها و ابهامات مطرح برای زنان درخصوص مزد برای کار خانگی ریشه در این واقعیت دارند که مزد برای کار خانگی به یک شیء، یعنی به مقداری پول تقلیل داده می‌شود، به‌جای‌اینکه به‌مثابهٔ افقی سیاسی به آن نگریسته شود. تفاوت بین این دو دیدگاه بسیار زیاد است. اگر مزد برای کار خانگی را به‌جای یک افق، یک شیء ببینیم، مانند این است که نتیجهٔ نهایی مبارزه‌مان را از خود مبارزه جدا سازیم و درک نکنیم که مبارزه برای راززدایی از نقش‌های تحمیلی به زنان در جامعهٔ سرمایه‌داری و کشیدن خط‌بطلانی بر آن‌ها از چه اهمیتی برخوردار است.

وقتی به مزد برای کار خانگی نگاهی تقلیل‌گرایانه داریم، این سؤال برایمان پیش می‌آید که مگر زندگی‌مان با داشتن پول بیشتر چه فرقی خواهد کرد؟ در پاسخ حتی ممکن است قبول کنیم که تفاوت زیادی در زندگی برخی زنان - بسیاری از آن‌ها که به‌جز کار خانگی و ازدواج انتخاب دیگری ندارند - ایجاد خواهد شد، اما برای آن دسته از زنانی که احتمالاً گزینه‌های دیگری مانند دنبال‌کردن کار و حرفه یا داشتن همسری روشنفکر، زندگی اشتراکی، روابط هموسکسوال و یا ترکیبی از این‌ها وجود دارد، تفاوت زیادی ایجاد نخواهد شد. برای ما زنانی که ظاهراً راه‌های دیگری برای دستیابی به استقلال اقتصادی داریم، آخرین چیزی که ممکن است دلمان بخواهد این است که خانه‌دار شویم تا به استقلال برسیم؛ سرنوشتی که می‌شود گفت همه‌مان توافق داریم که از مرگ بدتر است.

مشکل این موضع این است که ما معمولاً در تصوراتمان میزان کمی پول به زندگی مصیبت‌بار فعلی‌مان اضافه می‌کنیم و بعد از خودمان می‌پرسیم «خب که چی؟»، آن‌هم با این پیش‌فرض نادرست که همیشه می‌توانیم این پول را به‌دست آوریم بدون اینکه هم‌زمان مبارزه کنیم و انقلابی در تمام مناسبات اجتماعی و خانوادگی‌مان رقم بزنیم. اما اگر مزد برای کار خانگی را افقی سیاسی درنظر بگیریم، می‌بینیم که مبارزه برای آن موجب انقلابی در زندگی و قدرت اجتماعی‌مان در جایگاه زن می‌شود.

همچنین روشن است که اگر فکر می‌کنیم به این پول احتیاجی نداریم، به‌این‌دلیل است که اشکال خاصی از روسپیگری با ذهن و بدن را پذیرفته‌ایم که دراِزایش پول دریافت می‌کنیم تا این نیاز را پنهان کنیم. همان‌طور که سعی می‌کنم نشان دهم، مزد برای کار خانگی نه‌تنها افقی انقلابی، بلکه از دیدگاهی فمینیستی تنها افق انقلابی است.»