کتاب پایان دادن به کار کودک در خیابان

کتاب پایان دادن به کار کودک در خیابان نوشتهٔ جلوه جواهری و پیام روشنفکر و کاوه مظفری و دلارام علی و نیکزاد زنگنه است. نشر افکار این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ جامعه‌شناسی قرار گرفته، به تحلیل وضعیت، مرور تجربه‌ها و راهبردهای پایان‌دادن به کار کودک در خیابان پرداخته است. نویسندگان برای گردآوری اطلاعات علاوه‌بر مطالعهٔ دقیق اسناد موجود، با افراد کلیدی و آگاه در این زمینه به‌صورت فردی و گروهی گفت‌وگو کرده‌اند. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب پایان دادن به کار کودک در خیابان اثر جلوه جواهری و پیام روشنفکر و کاوه مظفری و دلارام علی و نیکزاد زنگنه

کتاب «پایان‌دادن به کار کودک در خیابان» که در سال ۱۴۰۲ منتشر شده، شش فصل دارد. پیشگفتار این کتاب را مؤسسۀ توانمندسازی «مهروماه» و مؤسسۀ «رحمان» نوشته‌اند. در این بخش گفته شده که کار کودک پدیده‌ای ممنوع در «پیمان‌نامهٔ جهانی حقوق کودک» (Convention on the Rights of the Child) است، اما متأسفانه شمار زیادی از کودکان در سراسر جهان از جمله ایران به‌عنوان نیروی کار در بخش‌های گوناگون مشغول به کار هستند. این کودکان به‌سبب زندگی و فعالیت در محیط‌های ناامن و پرخطر، علاوه‌بر از دست دادن دوران کودکی، با مشکلاتی نظیر سوءتغذیه، فقدان بهداشت و سلامت و محرومیت از تحصیل مواجه بوده و همواره در معرض خطراتی همچون بهره‌کشی اقتصادی، آزار جنسی و اعتیاد به مواد مخدر قرار دارند. مشاهدات روزمره و یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که آمار کودکان کار در شهرهای ایران رو به افزایش است. باتوجه‌به مسئولیت اخلاقی، اجتماعی و قانونی دولت و جامعه در قبال این کودکان و اهمیت کیفیت زندگی آنان، حذف کار کودک به‌عنوان یکی از اولویت‌های اصلی پژوهشگران، برنامه‌ریزان و مسئولان اجرایی مطرح می‌شود. کمبود اطلاعات دقیق در این زمینه، مانعی اساسی در برنامه‌ریزی و ساماندهی وضعیت کودکان کار به شمار می‌رود. این نقیصه، انگیزه‌ای برای محققان و اندیشمندان شده تا با تحقیق و تألیف آثار به بررسی این پدیده بپردازند. کتاب «پایان‌دادن به کار کودک در خیابان» حاصل تلاش جمعی از نویسندگان ایرانی است. این کتاب در تلاش است تا ابتدا با بررسی پژوهش‌های موجود، تصویری از وضعیت کنونی کار کودکان خیابانی ارائه دهد؛ سپس قوانین، سیاست‌ها و برنامه‌های دولتی مرتبط را ارزیابی کند و در ادامه، تجربیات سازمان‌های مردم‌نهاد را از طریق مصاحبه با افراد آگاه تجزیه و تحلیل کند؛ پس از آن، تجارب موفق سایر کشورها به‌ویژه کشورهای با شرایط مشابه، جمع‌آوری و مطالعه شده و در نهایت، گفت‌وگو با متخصصان و بررسی برنامه‌های موفق بین‌المللی برای داشتن راهبردهای عملیِ پایان‌دادن به کار کودکان پیشنهاد شده است. در این کتاب به بررسی جامع وضعیت کودکان کار و خیابان، ظرفیت‌ها و کاستی‌های قانونی برای ریشه‌کن‌کردن کار کودک، سیاست‌ها و اقدامات دولت و نهادهای عمومی و در نهایت، تحلیل نقش تمامی افراد و سازمان‌های دخیل در حل این معضل اجتماعی پرداخته شده است.

فصل نخست کتاب خلاصه‌ای از وضعیت کودکان خیابانی شهر تهران، علل گرایش کودکان به خیابان و پیامدهای آن را ارائه می‌دهد؛ همچنین پژوهش‌های نظام‌مندِ انجام‌شده در زمینهٔ کودکان خیابانی در بازهٔ زمانی ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۰ و طرح‌های تحقیقاتی مرتبط در سازمان بهزیستی ایران و شهرداری تهران مورد بررسی و دسته‌بندی قرار گرفته است. فصل دوم به بررسی قوانین، سیاست‌ها و مقررات موجود در ایران در ارتباط با کودکان کار و خیابان اختصاص دارد. در فصل سوم طرح‌ها و برنامه‌های دولتی مرتبط در ایران تحلیل شده است. در این بخش برای ارزیابی نقاط قوت و ضعف قوانین و ظرفیت‌های نهادی و برنامه‌های ملی، مطالعات انجام‌شده در زمینهٔ قوانین و سیاست‌ها و گزارش‌های برنامه‌های مرتبط با کار کودکان (که توسط نهادهای دولتی یا با همکاری سازمان‌های بین‌المللی اجرا شده‌اند) مرور شده و مصاحبه‌های تکمیلی با برخی از افراد کلیدی در سازمان بهزیستی ایران و معاونت اجتماعی شهرداری تهران صورت گرفته است. فصل چهارم تجربیات موفق سازمان‌های غیردولتی فعال در زمینهٔ کودکان کار و خیابان در ایران (با تمرکز ویژه بر تهران) را بررسی کرده است. این تجربیات در چهار محور اصلی مداخلات کودک‌محور، خانواده‌محور، اجتماع‌محور و مداخلات سازمانی - نهادی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. در پایان این فصل، چالش‌ها و موانعی که این سازمان‌ها در مسیر دستیابی به اهداف خود با آن‌ها روبه‌رو بوده‌اند، بررسی شده است. فصل پنجم به مرور برخی از تجربیات جهانی در زمینهٔ مبارزه با کار کودک به‌ویژه کودکان خیابانی اختصاص دارد. در این فصل، ابتدا تجربیات کشورهای منطقهٔ منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) و سپس تجربیات منتخب دیگر کشورها از جمله مصر، عراق، لبنان، الجزایر، سوریه، یمن، مراکش، اردن، تونس، کنیا، ترکیه، هند و برزیل مورد مطالعه قرار گرفته است. برخی از این کشورها سابقه‌ای طولانی در این زمینه داشته و برنامه‌های موفقی را اجرا کرده‌اند که در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای و بین‌المللی توسط نهادها و سازمان‌های گوناگون دولتی و غیردولتی به اجرا درآمده‌اند. علاوه‌بر تجربیات کشوری، به تجربهٔ سه سازمان بین‌المللی فعال در این حوزه نیز اشاره شده است. در فصل پایانی کتاب، ابتدا دستاوردها و درس‌آموخته‌های اقدامات کشورهای بررسی‌شده در فصل پنجم و نقاط ضعف و قوت قوانین، سیاست‌ها و برنامه‌های دولتی بررسی‌شده در فصل‌های دوم و سوم جمع‌بندی شده؛ سپس اقدامات جامعه‌ٔ مدنی ایران در زمینهٔ حذف کار کودک که در فصل چهار مرور شده، تحلیل شده است. در نهایت، باتوجه‌به درس‌آموخته‌های داخلی و بین‌المللی و کاستی‌های موجود در قوانین و برنامه‌های ایران، ۹ راهبرد اصلی برای حذف کار کودک با تفکیک نقش‌ها و مسئولیت‌های ذی‌نفعان پیشنهاد شده است.

چرا باید کتاب پایان دادن به کار کودک در خیابان را بخوانیم؟

مطالعهٔ این کتاب به‌دلیل بررسی جامع و چندوجهی پدیدهٔ کار کودک در ایران، از منظر وضعیت کنونی کودکان، قوانین و سیاست‌های موجود، تجربیات سازمان‌های مردم‌نهاد و کشورهای دیگر و در نهایت ارائهٔ راهبردهای عملی برای حذف این معضل اجتماعی ضروری است. این کتاب با تکیه بر پژوهش‌های دقیق و مصاحبه با افراد آگاه، تصویری روشن از ابعاد مختلف این مسئله ترسیم کرده و با ارائهٔ راهکارهای مبتنی بر شواهد، می‌تواند برای تمامی فعالان و پژوهشگران و سیاست‌گذاران این حوزه راهگشا باشد.

کتاب پایان دادن به کار کودک در خیابان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب پدیدهٔ کار کودک در ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب پایان دادن به کار کودک در خیابان

«۳. طرح سامان‌دهی کودکان خیابانی (۱۳۸۱ - ۱۳۷۸)

معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، در سال ۱۳۷۸، دو مرکز سامان‌دهی کودکان و نوجوانان خیابانی را، با عنوان خانۀ سبز برای پسران و خانه ریحانۀ برای دختران، راه‌اندازی کرد. فعالیت این مراکز تا ابتدای سال ۱۳۸۱ در تهران متمرکز بود، اما در این سال گسترش فعالیت‌های شهرداری به سایر استان‌ها در شورای اجتماعی کشور تصویب شد. به موجب این مصوبه، در همان سال، به دنبال تغییر در سیاست‌های شهرداری تهران نسبت به مسئلۀ کودکان خیابانی، این مراکز تعطیل شد و ساختمان و تجهیزات آن‌ها در اختیار سازمان بهزیستی قرار گرفت. فعالیت این طرح در وهلۀ اول شامل شناسایی و جذب کودکان از طریق مراکز جمع‌آوری و شناسایی و انتقال به مراکز پذیرش و اسکان بود. کودکانی که، به تشخیص مددکار، مشکل «سطحی» داشتند، با تماس تلفنی با خانواده و مشاوره و توجیه خانواده، به خانواده بازگردانده می‌شدند. اما درصورتی‌که بررسی وضعیت کودکان نیازمند زمان بیشتری بود، به مراکز اسکان و آموزش منتقل می‌شدند. بر اساس اطلاعات گزارش‌شده توسط مراکز فوق، از اواخر سال ۱۳۷۷ تا بهار ۱۳۸۱، بیش از ۲۲ هزار کودک و نوجوان خیابانی در این مراکز پذیرش شدند که ۵۰ درصد آن‌ها با خدمات مشاوره و راهنمایی به خانواده بازگردانده شدند و مابقی، به دلیل حاد بودن مشکل، در مراکز اسکان و آموزش از خدمات مشاوره، حمایتی و آموزش‌های فنی و حرفه‌ای برخوردار و به خانواده، مراکز حمایتی یا مراکز شبه‌خانواده منتقل شدند.

۴. طرح سامان‌دهی بیست هزار کودک خیابانی (۱۳۸۱)

در سال ۱۳۸۱، با گذشت سه سال از شروع طرح‌های سامان‌دهی کودکان، به دلیل تداوم مشکل و ادامۀ حضور کودکان در خیابان، طرحی ضربتی برای سامان‌دهی ۲۰ هزار کودک خیابانی، توسط سازمان بهزیستی و نیروی انتظامی، تهیه و اجرا شد. اجرای این طرح، که در ادامۀ طرح مراکز شناسایی، تشخیص و جایگزینی کودکان خیابانی بود، به افزایش مراکز (به تعداد ۴۲ مرکز) در سراسر کشور انجامید. بر اساس این طرح، که برای یک سال پیش‌بینی شده بود، مقرر شد سازمان بهزیستی و نیروی انتظامی، در سراسر کشور، کودکان خیابانی را جمع‌آوری و آنان را به ستاد کل پذیرش و سامان‌دهی کودکان خیابانی در هر استان منتقل کنند و پس از بررسی اولیه در این ستاد، باتوجه‌به شرایط فردی و خانوادگی کودکان، آن‌ها را به مراکز دیگری مانند کانون اصلاح و تربیت، مراکز توان‌بخشی وابسته به سازمان بهزیستی، سازمان‌های غیردولتی، شهرداری‌ها و کمیتۀ امداد یا مراکز نگهداری سازمان بهزیستی ارجاع دهند.»