کتاب سلجوقیان

کتاب سلجوقیان نوشتهٔ ادموند هرتسیگ و سارا استوارت با ترجمهٔ کاظم فیروزمند در نشر مرکز چاپ شده است. فصل‌هایی که در این جلد گرد آمده است نخست به‌صورت مقاله‌های کنفرانس در دو سمپوزیوم از مجموعهٔ ایدهٔ ایران در مدرسهٔ مطالعات شرقی و آفریقایی در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ در لندن ارائه شدند. همهٔ مقاله‌ها، به‌گونه‌ای، به مسئلهٔ ترک‌ها و ایران می‌پردازند.

درباره کتاب سلجوقیان

ترکان سلجوقی از سرزمین مادری‌ خود در سواحل دریاچه‌ٔ آرال در جست‌وجوی قلمرو به غرب رو کردند. فتوحاتشان موجب سلطه‌ٔ ایشان بر امپراتوری اسلامی شد و از این طریق سرزمین‌های شرق اسلامی را به‌هم پیوستند و عناصر ترکی را با عناصر ایرانی آمیختند و نفوذ فرهنگ ایرانی را به آناتولی گستردند. در قرون پنجم و ششم هجری هم‌زیستی ترکی ـ ایرانی که پیش از آن در دوره‌های سامانیان، غزنویان و قره‌خانیان پدید آمده بود، در سلطنت پادشاهان سلجوقی با جاه‌طلبی‌های امپراتوری در هم آمیخت و سبب پیدایش آثار هنری چشمگیری شد.

 این مجلد از دوره‌ٔ ایده‌ٔ ایران بر نظام حکمرانی سلجوقیان متمرکز است که متشکل بود از نظامیان ترک و دبیران ایرانی. کتاب همچنین در پی بررسی موضوعاتی است که از شاخصه‌های دوران سلجوقی به‌شمار می‌آید: نزاع‌های فرقه‌ای و مواجهه‌ٔ سلجوقیان سنی با فاطمیان شیعی؛ و هنر و سیاست و ادب این دوره.

کتاب سلجوقیان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به تاریخ پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب سلجوقیان

«ریچارد نلسون فرای، ایران‌پژوه بزرگ هاروارد، ارزیابی زیر را از سهم تمدن ایرانی در تشکیل جوامع و فرهنگ اسلامی کرده است: «بارها گفته‌ام که اقوام کنونی آسیای مرکزی اعم از ایرانی و ترک زبان، یک فرهنگ، یک دین، یک مجموعهٔ ارزش‌ها و سنت‌های اجتماعی دارند و فقط زبانْ آنها را از یکدیگر جدا می‌کند.» ناشران این کتاب گویا موافق سخن برانگیزندهٔ بالا عمل کرده و تصمیم گرفته‌اند سمپوزیومی برگزار کنند که چهارمین از مجموعهٔ «ایدهٔ ایران» است با عنوان «ترکان و ایرانیان و گسترش جهان ایرانی‌مآب». اگرچه برخورد بین دو جهان ایرانی و ترک از دیرباز وجود دارد، پژوهش پیگیرانه در جوانب و اشکال مختلف همزیستی ترک و ایرانی در چند دههٔ اخیر تحرک تازه‌ای یافته است. این همزیستی شاید به‌سبب حضور هم‌زمانِ دو عامل پدید آمده است: ۱) جهان ایرانی قرن‌ها دستخوش حملات جنگاوران ایلیاتی ترک (و در قرن سیزدهم مغول نیز) بوده و بنابراین مبنایی برای برخورد فراهم شده است؛ ۲) از میانهٔ قرن دهم، اکثر فاتحان ایلیاتی مسلمان بودند (یا در عرض یک نسل مسلمان شده‌اند). این عامل مبنایی روحی برای هم‌زیستی و همکاری واقعی بین دو بخش از جوامع تسخیرشدهٔ ایرانی مآب فراهم کرد: کشاورزان و شهرنشینان ایرانی در یک‌سو و ایلیاتی‌های شبانکارهٔ ترک در سوی دیگر. نقش سامانیانِ ایرانی ورارود در قرن نهم و دهم موجب پی‌ریزی نوع جدیدی از فرهنگ و سیاست اسلامی گردید که بعدها «ایرانی‌مآب» یا «ایرانی ـ اسلامی» نامیده شد و بدین وسیله افق جهان اولیهٔ «عرب و اسلامی» را وسعت داد.

این مقاله به قرون دهم و یازدهم خواهد پرداخت که سه سلسلهٔ ترک‌تبار (به‌ترتیب، غزنویان، قره‌خانیان، و سلجوقیان) در حیات سیاسی سرزمین‌های شرقی اسلام منزلت غالب یافتند و سلسله‌های ایرانی سامانی و آل بویه را برانداختند. در این‌جا سعی می‌کنیم به سؤالاتی ناشی از این امر پاسخ دهیم که سه حریف تاریخی اصلی در این قرن‌ها در روی‌آوردن به فرهنگ جدید اسلامی خود مسیرهای متفاوتی را پیمودند. قره‌خانیان برخلاف غزنویان و سلجوقیان که به فرهنگ ایرانی‌مآب روی کردند و آن را رواج دادند، درعین‌حال که به طیب خاطر فرهنگ ایرانی‌مآب سرزمین تسخیرشدهٔ ورارود را جذب کرده بودند، گام‌های بلندی به‌سوی ایجاد فرهنگ ترکی ـ اسلامی خاص خود برداشتند و خط ترکی را باب کردند. رابرت دانکف در این سخن خود کاملاً به‌حق است که «به‌لحاظ فرهنگی [قره‌خانیان] بودند که برای ترکان مسلمان نقشی همانند نقش سامانیان برای ایرانیان مسلمان یک قرن پیش‌تر ایفا کردند.»(۳) برای همین است که در پژوهش‌های ایرانی، غزنویان و سلجوقیان همواره با رغبت پاس داشته می‌شوند (نباید فراموش کرد که افتخار فرهنگ ایران، شاهنامهٔ فردوسی، در زمان حکومت محمود غزنوی پایان گرفت) درحالی‌که تحقیق دربارهٔ قره‌خانیان عمدتاً به ترک‌شناسان واگذار شد.»