کتاب فلسفه دکارت

کتاب فلسفهٔ دکارت از مجموعهٔ بزرگان اندیشه نوشتهٔ گرت تامسون با ترجمهٔ علی بهروزی در نشر نو به چاپ رسیده است. هدف این مجموعه آشنا کردن خوانندگان با مهمترین فیلسوفان و مسائل فلسفی از آغاز تا امروز است و مهم تر و فراتر از آن ترغیب خوانندگان به تفکر فلسفی. کتاب‌های این مجموعه به‌زبانی ساده نوشته شده‌اند و اصطلاحات فنّی دشوار در آنها بسیار اندک و در حد ضروری است و همین اندک هم، هرجا ضرورتآ به‌کار رفته، با توضیحی قابل فهم برای همگان همراه شده است. بنابراین خواندن کتاب‌های این مجموعه نیازی به اطلاعات خاصّ قبلی و آشنایی با فلسفه ندارد. اما این بدان‌معنا نیست که رسیدن به عمق مطلب و درگیر شدن در بحث‌ها به‌صورت فعّال، و نه انفعالی، نیازمند جدّ و جهدی ازسوی خواننده نیست، به‌عکس، این کتاب‌ها فقط زمانی می‌توانند سودمند باشند که خواننده هم تلاش لازم را به‌خرج دهد. این مجموعه با نگاه «تحلیلی» نوشته شده است و حتی آثار فیلسوفان غیرتحلیلی یا آثار کسانی که به فیلسوف بودن شهره نیستند با نگاه تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. نویسندگان کتاب‌ها البتّه نظر خاص خودشان و تفسیر خاص خودشان را ارائه کرده‌اند که طبیعتآ کلام آخر و یگانه تفسیر ممکن نیست. این نکته را خواننده باید درنظر داشته باشد. حتی مترجمان کتاب‌ها هم با همه تفسیرهای عرضه‌شده در کتاب‌ها موافقت نداشته‌اند.

درباره کتاب فلسفه دکارت 

نویسنده، در کتاب حاضر، به بررسی اندیشه‌ی دکارت پرداخته است. وی پیش از هرچیز به این مساله اشاره می‌کند که دکارت، درک و دریافت ما را از جهان دگرگون کرد. چه دکارت نخستین متفکری بود که این ایده را مطرح کرد که می‌توان کلیه‌ی دگرگونی‌های فیزیکی را به کمک چند قانون بنیادی فهمید. روش شک دکارتی، به چندین نسل از متفکران کمک کرد تا خود را از قید و بندهای تفکر مسیحی قرون وسطی رها کنند و در عین حال، همزیستی دانش و دین را نیز میسر کرد. در واقع سخن دکارت این بود که علم جدید با تعالیم اصلی کلیسا سر سازگاری دارد. چه، دکارت در تمام عمرخود کاتولیک ماند.

شاید در نگاه اول فایدهٔ شکّی چنین کلی آشکار نباشد، اما فواید این کار بسیار است، زیرا چنین شکّی ما را از هر نوع پیش‌داوری و تعصب خلاص می‌کند، و راهی بسیار آسان پیش پای ذهن می‌گذارد تا خود را به جدایی از حواس عادت دهد، و نهایتاً این خاصیت را هم دارد که بعد‌ها، وقتی حقیقت چیزی را کشف می‌کنیم، دیگر به آن هیچ شک نکنیم.

 دکارت درک و دریافت ما را از جهان دگرگون کرد. او متفکر پربصیرتی بود. نخستین متفکری که این ایده را مطرح کرد که می‌توان تمام دگرگونی‌های فیزیکی را به کمک چند قانون بنیادی فهمید؛ و این ایده پُردامنه را در مورد انواع و اقسام پدیده‌های فیزیکی، از ستاره‌شناسی گرفته تا کالبدشکافی، به کار بست. او عدسی می‌تراشید، ستاره رصد می‌کرد، جسد تشریح می‌کرد، با مغناطیس آزمایش می‌کرد، و می‌خواند و می‌اندیشید و می‌نوشت تا همه دانش‌ها را به صورت یک کلّ واحد درآورد.

دکارت به استلزامات روش‌شناختی و فلسفی این علم جدید نیز می‌اندیشید. در جوانی پیش از هر چیز ریاضی‌دان بود، و بر مبنای همین دانش ریاضی‌اش بود که روشی عملی برای تحقیق در مسائل و حلِ کلّی آنها ساخته و پرداخته کرد. به سنین میانه عمر خود که رسید، کوشید فلسفه نهفته در پس برنامه (علمی) خویش را آشکار کند. «روش شک» او به چندین نسل از متفکران کمک کرد تا خود را از قیدوبندهای تفکر مسیحی قرون وسطا خلاص کنند، و در عین حال، همزیستی دانش و دین را هم میسّر کرد. دکارت در تمام عمر کاتولیک ماند و حرفش این بود که علم جدید با تعالیم اصلی کلیسا سازگاری دارد.

در تمام این زمینه‌ها، دکارت تغییراتی را به بیان درمی‌آورد که متفکران دیگر نیز آنها را حس می‌کردند. اروپا دستخوش انقلاب عمیقی بود که به زایش علم منجر می‌شد. هر دورانی مفروضاتی برای خود دارد که اکثر متفکران آن عصر حتّی قادر به بیانشان نیستند چه رسد به اینکه بخواهند آنها را نقادانه وارسی کنند. دکارت ذهن خلاق شگفت‌آوری داشت و قادر بود با نظر مسلط زمانه در باب عالم و انسان پنجه بیفکند. این کتاب روایتی است از ظهور یافتن این خلاقیت.

کتاب فلسفهٔ دکارت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به تمام علاقه‌مندان به فلسفه به خصوص فلسفهٔ دکارت، پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب فلسفهٔ دکارت

در ۲۱ اوت ۱۶۰۹، گالیله تلسکوپ را برای نخستین‌بار به نمایش همگانی گذاشت. مقامات ونیزی دعوت‌شده وقتی از پله‌های برج کلیسای جامع سنت‌مارک بالا رفتند دهانشان از حیرت باز ماند: حالا می‌توانستند کشتی‌هایی را ببینند که قبلا با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نبودند. این تلسکوپ اولیه چیزها را فقط ده برابر بزرگ می‌کرد. چند ماه بعد، گالیله تلسکوپی با بزرگنمایی هزار ساخت، و آن را به آسمانِ شب نشانه رفت. حالا نوبت او بود که حیرت‌زده شود. او عالمی دید که با آنچه آدمیان تا آن زمان دیده بودند سراسر متفاوت بود. آسمان سرشار از ستاره بود (ده برابر بیش از آنچه با چشم غیرمسلح دیدنی‌ست). راه شیری خوشه عظیمی از ستارگان بود. بر سطح ماه کوه‌هایی وجود داشت. در عرض یک سال، گالیله چهار قمر از قمرهای مشتری را کشف کرد. از آن گذشته، حالا می‌توانست نظریه کوپرنیک مبنی بر حرکت سیارات به دور خورشید را تأیید و اثبات کند. کوپرنیک این باور سنتی را که سیارات و ستارگان به دور زمین می‌چرخند، و زمین هم مرکز عالم است، به مبارزه طلبیده بود. این برداشت سنتی را مراجعی چون کتاب مقدس، ارسطو، و قدیس توماس آکویناس تأیید و تقدیس می‌کردند. گالیله اهلّه سیاره زهره را رصد کرد، و این رصدها تنها در صورتی قابل توضیح و توجیه می‌نمودند که فرض شود زهره به دور خورشید می‌چرخد و نه به دور زمین.

این کشفیات، چنان پُردامنه و چنان معارض دیدگاه‌های قرون وسطایی بودند که استادان دانشگاه پادوا حتّی حاضر نبودند با تلسکوپ به آسمان شب نگاه کنند. بعد از یک دوره طولانی تفتیش، سرانجام در ۲۲ ژوئن ۱۶۳۳، گالیله، به جرم اینکه ادعاهای کوپرنیک را حقیقتی مسلم انگاشته بود، محکوم به ارتداد و نافرمانی نسبت به کلیسا شد. گالیله را زندانی کردند. به خاطر داشته باشید که در سال ۱۶۰۰، وقتی که دکارت چهارساله بود، کلیسا جوردانو برونو۶ ی فیلسوف را به دلیل آرای کفرآمیزش در آتش سوزانده بود.

خبر زندانی شدن گالیله تأثیر شدیدی بر دکارت داشت؛ او تصمیم گرفت کتابی را که دست‌اندرکار نوشتنش بود منتشر نکند. در نامه‌ای به دوست خود مرسن۷ نوشت:

این واقعه چنان تأثیر نیرومندی بر من گذاشته است که تقریبآ مصمم شده‌ام همه دستنوشته‌هایم را بسوزانم، یا دست‌کم آنها را به هیچ‌کس نشان ندهم.

کل دوران مدرن را می‌توان پرده‌ای از یک نمایش خارق‌العاده دانست، پرده‌ای از یک مبارزه جانانه میان دو جهان‌بینی، یعنی علمِ برآینده مدرن و تفکر مدرسی و مذهبی قرون وسطا. جنبه بیرونی این داستان حاکی از افول قدرت کلیسا به عنوان نهادی سیاسی‌ست. امّا داستانِ درونی حاکی از انقلابی مفهومی است که جهان امروزین را امکان‌پذیر ساخته است. و نهایتآ، همین انقلاب مفهومی‌ست که بیش از همه مورد توجّه ماست، زیرا دکارت نقشی حیاتی در آن داشت.