کتاب عشق در سینما؛ هیروشیما عشق من

عشق در سینما: هیروشیما عشق من کتاب دوم مجموعۀ عشق در سینما است که در نشر لگا به چاپ رسیده است.

 مجموعۀ عشق در سینما تألیف صالح نجفی، ده کتاب مستقل دارد، که هرکدام تحلیلی موشکافانه درباره یک فیلم پراهمیت تاریخ سینما است و مضمون مشترک همه فیلم‌ها «عشق» است. درواقع نویسنده به دنبال پاسخ دادن به این سوال است که عشق را چگونه می‌توان روی پرده سینما نمایش داد یا بازنمایی کرد.

فیلم هیروشیما عشق من محصول سال ۱۹۵۹ و اثر آلن رنه کارگردان فرانسوی است. فیلمنامه این اثر را مارگریت دوراس نویسنده مشهور فرانسوی نوشته است. این فیلم اثری ضد جنگ در قالب یک درام نامتعارف است که به حادثه بمباران هیروشیما می‌پردازد.

 منتقدان استقبال زیادی از این اثر کردند و جایزه ویژه منتقدان بین المللی جشنوراه کن نیز به این اثر تعلق گرفت. مارگریت دوراس نیز برای فیلم‌نامه هیروشیما، عشق من نامزد اسکار شد.

بازیگری فرانسوی برای بازی در یک فیلم به ژاپن می‌آید و دو روز با یک معمار ژاپنی در ارتباط است. رنجی که این بازیگر از حادثه هیروشیما حس می‌کند او را به یاد فاجعه‌ای در زندگی خودش می‌اندازد. زمانی که به سربازی آلمانی دل باخته بود و او در روز آزادی به قتل رسید. خانواده زن نیز او را به جرم عشق به دشمن در زیرزمینی حبس کردند....

نویسنده در مقدمه این مجموعه نوشته است:  «اورسن ولز معتقد است دو چیز هست که به‌هیچ‌وجه نباید روی پرده نشان داد: اجرای واقعی عمل جنسی و دعا به درگاه پروردگار. شاید این مهم‌ترین چالش سینما باشد: عشق را چگونه باید، اگر اصلاً بتوان، روی پرده نشان داد/بازنمایی کرد؟ و یادمان باشد، اگر سینما نبود به‌احتمال زیاد آدم‌ها به‌شیوۀ دیگری معاشقه می‌کردند یا شاید آدم‌ها می‌بایست به فکر راه‌های دیگری برای آموزاندن شیوه‌های عشق‌ورزی می‌افتادند. و مثل همیشه سؤال، آن‌وقت، این می‌بود که خود آموزگاران می‌بایست شیوه‌های «درست» عشق‌ورزی را از کجا یا از که بیاموزند؟»

 خواندن کتاب عشق در سینما: هیروشیما عشق من را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان به سینما و نقدها و تحلیل‌های سینمایی مخاطبان این کتاب‌اند.

بخشی از کتاب عشق در سینما: هیروشیما عشق من

هیروشیما عشق من، دومین فیلم مجموعهٔ عشق در سینما، بخاطر حضور امانوئل ریوا که ۵۳ سال بعد در فیلم عشق میشائیل هانکه، فیلم یکی مانده به آخر این مجموعه، هم ایفای نقش می‌کند لطف مضاعفی دارد و نسلی از بازیگران سینما را به خاطرمان می‌آورد و از این لحاظ پیوندی بین سینما و خاطره و حافظه برقرار می‌کند. بحث از فیلم هیروشیما عشق من را بر اساس مفهومی آغاز می‌کنیم که می‌توان گفت دغدغهٔ همیشگی آلن رنه و سینمای مدرن بوده. وقتی رنه این فیلم را می‌ساخت ۳۷ سال داشت و این اولین کار بلند داستانی‌اش بود که آغاز کار حرفه‌ای او نیز به‌حساب می‌آید. هرچند با همین فیلم و بخصوص فیلم بعدی‌اش، سال گذشته در مارین‌باد، مسیر سینمای مدرن، فکرکردن به سینما، فیلم‌دیدن و فیلم‌ساختن را تغییر داد. او پیش از این تجربه مستندساز بود و نزدیک به ۲۰ فیلم کوتاه و مستند داشت که مشهورترین آن‌ها شب و مه است و باید دید در حدفاصل این فیلم تا هیروشیما عشق من چه اتفاقی برای رنه افتاده و چه آزمایش‌های فرمالی در مدیوم سینما انجام داده است. مقالهٔ مبنای این بحث از نویسنده‌ای‌ست به نام سارا فرنچ که منظر آن از یک جهت با بقیهٔ مقاله‌هایی که در مورد فیلم رنه نوشته شده متفاوت است.

رنه در سال ۲۰۱۴ از دنیا رفت و تصویرهایی که از او داریم، بویژه بعد از هیروشیما عشق من، به ژاپن پیوند خورده. هرچند در این فیلم که در ژاپن می‌گذرد فقط چند جملهٔ ژاپنی شنیده می‌شود و شخصیت‌های اصلی به زبان فرانسه حرف می‌زنند. هیروشیما عشق من تلاش رنه بود برای فکرکردن به استلزام‌های اخلاقی حافظه و سوگواری و شاهد یک فاجعه بودن. دغدغه‌های اصلی او وقتی به‌سراغ فیلم بلند داستانی‌اش آمد این بود که به چه معنا می‌توانیم چیزی را به یاد آوریم، چه‌وقت اجازهٔ سوگواری داریم و کِی می‌توانیم شاهد واقعه‌ای باشیم. قهرمان مرد فیلم که مثل قهرمان زن بی‌نام است بارها و بارها خطاب به او می‌گوید که تو در هیروشیما هیچ ندیده‌ای. زن اما اصرار دارد که هرآنچه را که می‌شد ببیند دیده است و شروع می‌کند به کدآوردن، شاهدآوردن، تک‌تک‌شمردن و حتی به آمار اشاره‌کردن و اطلاعات علمی و تاریخی دادن تا ثابت کند در هیروشیما همه‌چیز را دیده و باز مرد حرفش را تکرار می‌کند. ایدهٔ اصلی فیلم که به موضوع عشق هم پیوند می‌خورد این است که تعریف‌کردن یا به‌یادآوردنِ (recollection) چیزی، وقتی که باید آن را تعریف کرد یا به‌یاد آورد، در ضمن، یکجور خیانت‌کردن به آن است. رنه این معمای فلسفی را دائماً در فیلم‌هایش طرح می‌کند و مخاطب را در تنگنا قرار می‌دهد. او می‌کوشد این قضیه را به زبان سینما ترجمه کند و فرم مناسبی بیابد برای بازنمایی اتفاقی که قابل بازنمایی نیست: یک فاجعه، رویدادی که حافظهٔ تاریخیِ همه را درگیر کرده، یا خودِ عشق که به‌یادآوردنش خیانت‌کردن بدان است و گریزی هم از این نیست.