صفی یزدانیان
زندگینامه و معرفی کتاب‌های صفی یزدانیان
صفی یزدانیان (Safi Yazdanian) نویسنده، کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، منتقد سینمایی و مترجم، با نگاهی ژرف و شاعرانه، در میان چهره‌های ماندگار هنر معاصر ایران جایگاهی ویژه دارد. او در سینما، با خلق آثاری چون «در دنیای تو ساعت چند است؟» و «ناگهان درخت»، به روایت‌هایی دست‌زده که فراتر از قاب تصویر، به درون روح و خاطرات مخاطب راه پیدا می‌کنند. فیلم‌های او آینه‌ای از عشق، نوستالژی و تأمل‌های انسانی‌اند که با ظرافت بصری و موسیقایی درهم‌تنیده شده‌اند. یزدانیان همچنین در عرصه‌ی تألیف و ترجمه، با آثاری مانند «ترجمه‌ی تنهایی» و «آسمان برلین»، عمق دیدگاهش را به‌عنوان منتقد و مترجمی هنرمند آشکار کرده و تسلط کم‌نظیر خود را بر جهان روایت نشان داده است.
بیوگرافی صفی یزدانیان
صفی یزدانیان، در ۱۵ شهریور ۱۳۳۹ در تهران متولد شد. او علاقه‌اش به سینما را با تحصیل در این رشته دنبال کرد و در سال ۱۳۶۸ موفق به دریافت مدرک کارشناسی سینما از دانشگاه هنر تهران شد. یزدانیان فعالیت حرفه‌ای خود را با ساخت فیلم‌های مستند و کوتاه آغاز کرد و خیلی زود با آثارش توانست در جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی جایگاه خود را تثبیت کند. هم‌زمان با فعالیت‌های سینمایی، یزدانیان از سال ۱۳۶۸ همکاری خود را به‌عنوان منتقد سینما با ماهنامه‌ی فیلم و دیگر نشریات آغاز کرد. او در این دوره مقالات متعددی در باب سینمای کلاسیک و مدرن و همچنین سریال‌های تلویزیونی منتشر کرد. در حوزه‌ی ترجمه نیز، یزدانیان آثار مهمی را به فارسی برگرداند. صفی یزدانیان با تلفیق هنر نویسندگی، فیلم‌سازی و ترجمه، جایگاه برجسته‌ای در سینمای ایران به دست آورده است. آثار او، چه در قالب فیلم و چه در قالب نوشته، بازتاب‌دهنده‌ی نگاه عمیق و شاعرانه‌اش به جهان هستند و تأثیری ماندگار بر علاقه‌مندان سینما و ادبیات بر جای گذاشته‌اند.
فیلم‌شناسی صفی یزدانیان
صفی یزدانیان، با پیشینه‌ای غنی در نویسندگی، نقد فیلم و ترجمه، وارد عرصه‌ی فیلم‌سازی شد و آثاری خلق کرد که هم در داخل و هم در سطح بین‌المللی موردتوجه قرار گرفتند. یکی از نخستین تجربیات او در مستندسازی، فیلم «نفس» بود که در جشنواره‌های ژان تی‌یی (فرانسه) و بازارها (پاریس) به نمایش درآمد. مستند دیگری با نام «در جستجوی شهرزاد» نیز از او ساخته شد که در جشنواره‌ی معتبر فیلم‌های مستند آمستردام (ایدفا) حضور یافت. این مستندها نشان‌دهنده‌ی نگاه عمیق و پژوهش‌محور یزدانیان به سینما هستند.
در سال ۱۳۸۲، یزدانیان در ۴۳ سالگی به‌عنوان نویسنده در فیلم «سیمای زنی در دوردست» به کارگردانی علی مصفا همکاری کرد. این اثر که خود دارای حال‌وهوایی شاعرانه است، بخشی از پیوند عمیق او با سینمای شخصیت‌محور و قصه‌پرداز را به نمایش گذاشت. فیلم کوتاه «قایق‌های من» در سال ۱۳۸۵، یکی از نقاط برجسته در کارنامه‌ی هنری او محسوب می‌شود. این فیلم توانست جایزه‌ی بهترین فیلم داستانی را از جشنواره‌ی فیلم کوتاه تهران دریافت کند و همچنین در جشنواره‌های سی‌ینا (ایتالیا) و کرک (ایرلند) به نمایش درآید.
در سال ۱۳۹۳، صفی یزدانیان با کارگردانی اولین فیلم بلند خود در دنیای تو ساعت چند است؟ گامی بلند در سینمای ایران برداشت. این فیلم عاشقانه با بازی‌های تأثیرگذار لیلا حاتمی و علی مصفا، به‌سرعت توجه منتقدان و مخاطبان را جلب کرد. فیلم که فضایی لطیف و شاعرانه دارد، جوایز متعددی از جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی دریافت کرد و به اثری ماندگار در سینمای معاصر ایران تبدیل شد. چهار سال بعد، در سال ۱۳۹۷، یزدانیان فیلم بلند دیگری با نام ناگهان درخت را به نویسندگی و کارگردانی خود ساخت. این فیلم که در بخش سودای سیمرغ سی و هفتمین دوره‌ی جشنواره‌ی فیلم فجر حضور داشت، ادامه‌ی مسیر هنری یزدانیان در خلق داستان‌های شاعرانه و انسانی بود.
جوایز و افتخارات
فیلم بلند در دنیای تو ساعت چند است؟ که نخستین تجربه‌ی کارگردانی صفی یزدانیان است، توانست تحسین منتقدان و مخاطبان را در جشنواره‌های داخلی و خارجی برانگیزد. این فیلم با روایت لطیف و عاشقانه‌اش، نگاه ویژه‌ی یزدانیان به سینما را نمایان کرد و جایزه‌های ارزشمندی همچون سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه‌ی بخش بین‌الملل جشنواره‌ی فیلم فجر را برای او به ارمغان آورد. همچنین، فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم (فیپرشی) جایزه‌ی ویژه‌ی خود را در جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم پوسان به این اثر اختصاص داد و از نگاه شاعرانه‌ی آن تمجید کرد. این فیلم در جشنواره‌های دیگر نیز درخشید؛ از جمله کسب جایزه‌ی طلایی بهترین فیلم از فستیوال فیلم‌های شرقی ژنو و جایزه‌ی ویژه‌ی هیئت داوران جشنواره‌ی ویلنیوس. فیلم کوتاه قایق‌های من نیز از آثار ارزشمند یزدانیان به شمار می‌آید که توانست جایزه‌ی بهترین فیلم داستانی جشنواره‌ی فیلم کوتاه تهران را از آن خود کند.
نظر دیگران در مورد صفی یزدانیان
مجید اسلامی، منتقد سینمایی، روزنامه‌نگار و مترجم برجسته، نگاه متفاوت و تأمل‌برانگیزی به نوشته‌های سینمایی صفی یزدانیان دارد. او نوشته‌های یزدانیان را از چارچوب‌های مرسوم نقد سینمایی در ایران فراتر می‌داند و آن‌ها را به مقاله‌های ادبی یا (essay) نزدیک‌تر می‌بیند. از دید اسلامی، یزدانیان به‌جای قضاوت یا ارزیابی آثار سینمایی، از فیلم‌ها به‌عنوان مصالح و بهانه‌ای برای خلق اثری مستقل استفاده می‌کند. او بر این باور است که نوشته‌های یزدانیان بیش از آنکه هدفشان اثبات نظریه‌ای باشد یا مخاطب را به تحلیل روشنگرانه‌ای دعوت کنند، تجربه‌ای ادبی و شاعرانه را پیشِ روی خواننده می‌گذارند. او می‌گوید حتی اگر فیلم‌های مورد بررسی را نشناسیم، می‌توانیم از نوشته‌های یزدانیان لذت ببریم، همان‌گونه که از پرواز می‌توان بدون پرنده لذت برد. اسلامی به نکته‌ای مهم نیز اشاره می‌کند که یزدانیان همواره فقط برای چیزهایی که دوست داشته قلم به دست گرفته و در نتیجه هرگز از عیب‌جویی و به معنای مرسوم، نقد، خبری نیست.
نزهت بادی، نویسنده، منتقد، مدرس سینما و تحلیل‌گر مسائل زنان معتقد است فیلم در دنیای تو ساعت چند است؟ بیش از آنکه به خط داستانی تکیه کند، بر جزئیاتی ظریف و شاعرانه استوار است. او بر این باور است که فیلم، مجموعه‌ای از رخدادهای گذرا و خاطرات پراکنده است که در پرسه‌زنی میان لحظاتی کوچک و ساده جان می‌گیرد. این لحظات آرام‌آرام در جریان سیال زمان به داستان بدل می‌شوند و اصل زندگی را نمایان می‌کنند.
مسعود فراستی، منتقد مشهور سینمای ایران، درباره‌ی فیلم در دنیای تو ساعت چند است؟ نگاه مثبتی ارائه می‌دهد و تأکید دارد که صفی یزدانیان توانسته موضوع و دغدغه‌ی اصلی فیلم یعنی عشق و محیط را به‌خوبی در اثر خود بازتاب دهد. از دید فراستی، یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های فیلم، پرداخت سالم و باورپذیر عشق یک‌طرفه است؛ چیزی که در سینمای ایران به‌ندرت دیده می‌شود. فراستی همچنین پایان‌بندی فیلم را ستایش می‌کند و جمله‌ی پایانی «می‌ارزید» را بسیار درست و تأثیرگذار می‌داند، به‌ویژه در همراهی با موسیقی جذاب فیلم.
معرفی کتاب‌ها و آثار صفی یزدانیان
ترجمه‌ی تنهایی کتابی است که در آن صفی یزدانیان، با قلمی عاشقانه و ژرف، خواننده را به جهان فیلم‌هایی می‌برد که در روحش جاری بوده‌اند. این کتاب گزیده‌ای است از نقدها و مقاله‌هایی که او پیش‌تر در نشریات و سایت‌های گوناگون منتشر کرده است؛ اثری حجیم و دل‌نشین که شور و عشق به سینما را در دل علاقه‌مندان زنده نگه می‌دارد. یزدانیان در این مجموعه از فیلم‌سازان بزرگی چون اریک رومر، آندری تارکوفسکی، کریشتوف کیشلوفسکی، ویم وندرس، و یاسوجیرو ازو سخن گفته است؛ فیلم‌سازانی که نه فقط آثارشان، بلکه جهان‌بینی‌شان را ستوده است.
عکس دسته‌جمعی با پدرخوانده کتابی استثنایی از صفی یزدانیان است که فراتر از تحلیل یک سه‌گانه‌ی سینمایی، خواننده را به سفری شگفت‌انگیز در تاریخ سینما می‌برد. این اثر با محوریت سه‌گانه‌ی ماندگار پدرخوانده به کارگردانی فرانسیس فورد کاپولا، نه‌تنها این شاهکار را بررسی می‌کند، بلکه پنجره‌ای وسیع به جهان سینما می‌گشاید. یزدانیان با قلمی سرشار از عشق و هیجان، صحنه‌ها و دیالوگ‌های ماندگار سینمای جهان را به‌گونه‌ای بازآفرینی می‌کند که باعث می‌شود خواننده در دل فیلم‌ها قدم بگذارد. او با مهارتی خیره‌کننده مخاطب را از کوچه‌های تاریک نیویورکِ مافیایی به چشم‌اندازهای شاعرانه‌ی سینمای ایتالیا می‌برد. او در این کتاب تنها به فیلم‌سازی نمی‌پردازد، بلکه به عناصر بنیادین سینما؛ همچون موسیقی، کلام، و تصویر، با نگاهی پرشور و خلاقانه جان تازه‌ای می‌بخشد. او درباره‌ی آثار ماندگار برتولوچی و اسکورسیزی نیز با همان شور نوشتاری سخن می‌گوید، انگار که مخاطب را در لذت ناب این سفر سینمایی شریک می‌کند.
فیلمنامه‌ی ناگهان درخت نوشته‌ی صفی یزدانیان، فراتر از یک متن سینمایی، سفری است شاعرانه به درون جهان ذهنی نویسنده و مضامین لطیف انسانی. این کتاب، با مقدمه‌ای جذاب، خواننده را به عمق فرایند خلق این اثر می‌برد و از فرایند نوشتن تا تفکرات و الهاماتی که پشت آن نهفته‌اند، پرده برمی‌دارد. در بخشی دیگر، گفت‌وگویی تأمل‌برانگیز میان نوید پور محمدرضا و محسن آزرم با صفی یزدانیان، ابعاد مختلف فیلم و فیلم‌نامه را واکاوی می‌کند. در پایان، سه نقد عمیق از امیرحسین سیادت، فرزاد پورخوشبخت و محسن آزرم، هرکدام از زاویه‌ای متفاوت، فیلم ناگهان درخت را تحلیل می‌کنند. ضمیمه‌ی کتاب نیز شامل مجموعه‌ای از عکس‌های ماندگار از فیلم است که فضایی بصری به متن می‌بخشند. یزدانیان ناگهان درخت را جز در مکثی که در میانه‌ی نوشتنش پیش آمد یک‌راست و بی‌وقفه نوشت.
کتاب در دنیای تو ساعت چند است؟ دریچه‌ای است به جهان شاعرانه‌ی فیلم صفی یزدانیان، اثری که لطافت عشق و عواطف انسانی را با ظرافتی کم‌نظیر به تصویر می‌کشد. این کتاب، فراتر از صرفاً یک فیلم‌نامه، تجربه‌ای چندلایه از ادبیات، سینما، و تأملات عاشقانه است. کتاب همچنین شامل گفت‌وگویی عمیق و صمیمی میان صفی یزدانیان و مجید اسلامی، منتقد برجسته است. این گفت‌وگو خواننده را با دیدگاه‌ها، انگیزه‌ها و جهان‌بینی یزدانیان در مقام نویسنده و کارگردان آشنا می‌کند و به لایه‌های پنهان فیلم و تأثیرات آن بر سینما و مخاطبان می‌پردازد.
ترجمه‌های صفی یزدانیان
آسمان برلین یکی از مهم‌ترین فیلم‌نامه‌های تاریخ سینما، اثری از پیتر هانتکه، نویسنده‌ی برجسته و برنده‌ی نوبل ادبیات، و ویم وندرس، فیلم‌ساز بزرگ آلمانی است که در سال ۱۳۸۹ با ترجمه‌ی هنرمندانه‌ی صفی یزدانیان منتشر شد. این اثر، بخشی از مجموعه فیلم‌نامه‌های منتخب نشر نی، نه فقط به‌عنوان یک متن سینمایی، بلکه به‌عنوان یک اثر ادبی عمیق و شاعرانه برجسته است. صفی یزدانیان در ترجمه‌ی این فیلم‌نامه، با وفاداری به زبان شاعرانه و حس‌برانگیز اثر، توانسته است همان لطافت و عمق مفاهیم را به زبان فارسی منتقل کند.
کتاب آینه، فیلم‌نامه‌ای بی‌بدیل اثر الکساندر میشارین و آندری تارکوفسکی، اثری است که خاطرات، فلسفه و زیبایی‌شناسی را در هم می‌آمیزد. این فیلم‌نامه که تارکوفسکی آن را در سال ۱۹۷۵ به سینما آورد، تصویری از کودکی و نوجوانی‌اش تحت سلطه‌ی وحشت استالینی، ارائه می‌دهد. صفی یزدانیان در ترجمه‌ی این شاهکار، با حساسیتی ویژه، توانسته است روح شاعرانه و مفاهیم عمیق آن را به زبان فارسی منتقل کند و دریچه‌ای تازه به دنیای تارکوفسکی بگشاید. کتاب آینه نه‌تنها متن کامل فیلم‌نامه، بلکه مجموعه‌ای از نقدهای ارزشمند صاحب‌نظرانی چون رولان بارت و استنلی کوبریک را نیز در بردارد.
نقد کلی آثار
مضامین آثار صفی یزدانیان به‌شدت با شاعرانگی، نوستالژی و پیچیدگی‌های عاطفی انسان‌ها پیوند دارند. در فیلم‌های او، مخاطبان با جهانی روبه‌رو هستند که در آن روابط انسانی، خاطرات گذشته و هویت فردی در تقابل با زمان و مکان به تصویر کشیده می‌شوند. هرچند او از داستان‌گویی خطی فاصله می‌گیرد، اما احساسات و نمادپردازی‌های ظریف در قلب آثارش جای دارند.
یزدانیان به‌عنوان فیلم‌سازی که سینما را شاعرانه می‌بیند، از تصاویر، دیالوگ‌ها و موسیقی برای خلق لایه‌هایی عمیق‌تر استفاده می‌کند. او سینمایی می‌سازد که از کلیشه‌های رایج فاصله دارد و با ترکیب شاعرانگی، نمادگرایی و نوستالژی، فضایی خاص و متفاوت ایجاد می‌کند که هرچند ممکن است برای همه‌ی مخاطبان جذاب نباشد، اما برای دوستداران سینمای هنری و تأمل‌برانگیز، تجربه‌ای لذت‌بخش و تأثیرگذار ارائه می‌دهد. بارش برف در ناگهان درخت یا قایق چوبی در قایق‌های من نمونه‌هایی از نمادگرایی او هستند که احساسات عمیق شخصیت‌ها را به تصویر می‌کشند.
عشق در فیلم‌های یزدانیان، اگرچه به‌عنوان موضوعی مرکزی به تصویر کشیده می‌شود، اما همیشه ساده و دست‌یافتنی نیست. عشق‌های او اغلب با حسرت، فقدان یا پیچیدگی‌های درونی شخصیت‌ها گره‌خورده‌اند. یکی از دغدغه‌های اساسی او، پیوند سینما با زندگی روزمره و خاطرات شخصی است. به‌ویژه در ناگهان درخت، او باتکیه‌بر خاطرات مادرش، روایتی سیال از زندگی انسانی را ارائه می‌دهد که در تمام مراحل زندگی، از کودکی تا ۵۰ سالگی، به دنبال کشف و درک احساسات عمیق درونی خود است.
فیلم‌های صفی یزدانیان عموماً به دلیل پرداخت زیبایی‌شناسانه و حساسیت در روایت، به آثار پست‌مدرن نزدیک هستند؛ زیرا مرزهای میان واقعیت و خیال را کم‌رنگ می‌کنند و بر ابهام و تأویل‌پذیری تأکید دارند. ساختار روایی و استفاده از استعاره‌های بصری و روانکاوانه در «ناگهان درخت» و پرداختن به جنبه‌های درونی شخصیت و کاوش در ناخودآگاه در «در دنیای تو ساعت چند است؟» می‌تواند آن‌ها را در دسته‌ی درام روان‌شناختی و همچنین عاشقانه‌‌ی هنری قرار دهد.
