کتاب فلسفه‌ی داستایفسکی

فلسفه داستایفسکی چهارمین جلد از مجموعه بزرگان اندیشه نشر نو است که به تفکرات و روش فلسفی فئودور داستایفسکی، نویسنده شهیر روس می‌پردازد.

شاید جای دادن داستایفسکی در رده فیلسوفان عجیب به‌نظر برسد چون او داستان می‌نوشت نه فلسفه اما فلسفه‌ورزی در داستان نه‌تنها ممکن است، بلکه داستان‌نویسان بزرگ گاهی می‌توانند با آثار داستانی، بهتر و مؤثرتر فلسفه‌ورزی کنند.

داستایفسکی در قرن نوزدهم و آلبر کامو در قرن بیستم، دو نمونه بارز از نویسندگان پرقریحه‌ای هستند که در آثار داستانی‌شان توانسته‌اند با استادی فلسفه‌ورزی کنند.

داستایفسکی همیشه دل‌مشغول مسائل فلسفی بود آن هم از نوع اگزیستانسیال، او می‌خواست به دو سؤال بنیادین فلسفی پاسخ دهد، مخمصه انسانی چیست؟ و ما با این مخمصه چگونه باید زندگی کنیم؟

والتر کافمن یادداشت‌های زیرزمینی او را پیش‌درآمدی بر اگزیستانسیالیسم در همه دوران‌ها خوانده است.

تأکید داستایفسکی بر آزادی، اضطراب ناشی از آن، و تلاشش برای ربط دادن فلسفه به زندگی واقعی، قطعآ او را در ردیف اگزیستانسیالیست‌های متأخّر قرار می‌دهد.

رمان‌های داستایفسکی پر از نقدهای جدّی بر دیدگاه‌های پذیرفته شده و مورد تقدیر در فلسفه و دین است. داستایفسکی وحدت ذات فردی، دفاع عقلانی از اعتقاد به خدا، دفاع از اخلاق براساس عقل و منطق، و حتّی اعتبار خود عقلانیت را مورد تردید قرار می‌هد! امّا او فلسفه‌ای مثبت و ایجابی هم به ما عرضه می‌کند، درباره اینکه چگونه می‌توانیم از شرایطمان بیشترین بهره را ببریم و زندگی فردی و جمعی خوشی را با انتخاب آزادانه‌مان به سر بریم.

در این کتاب خشایار دیهیمی ابتدا فصلی درباره این سؤال نوشته که آیا می‌توان در آثار داستانی فلسفه‌ورزی کرد یا نه، و اگر می‌توان، تا چه حد و تا کجا می‌توان این کار را کرد. پس از آن گزارشی مختصر از زندگی داستایفسکی داده و بعد تکوین فلسفه او  را در رمان‌های همزاد (۱۸۴۶)، یادداشت‌های زیرزمینی (۱۸۶۴)، جنایت و مکافات (۱۸۶۶)، ابله (۱۸۶۹)، اهریمنان (تسخیرشدگان (۱۸۷۱ ـ ۱۸۷۲)) و شاهکارش، برادران کارامازوف (۱۸۷۹ ـ ۱۸۸۰) پی گرفته و در پایان هم یک ارزیابی نهایی از کلّ فلسفه داستایفسکی کرده است.

درباره مجموعه بزرگان اندیشه

نام مجموعه بزرگان اندیشه در زبان اصلی Wadsworth Philosophers Series است و سرویراستار آن دنیل کولاک نام دارد. هدف این مجموعه آشناکردن خوانندگان با مهم‌ترین فیلسوفان و مسائل فلسفی از آغاز تا به امروز است و مهم‌تر و فراتر از آن ترغیب خوانندگان به تفکر فلسفی و درگیر شدن با مسائل فلسفی. این مجموعه می‌خواهد شوق خواندن، فکر کردن، و آموختن را برانگیزند و هراسی را که خوانندگان معمولا از «فلسفه» دارند برطرف کند.

کتاب‌های این مجموعه به‌زبانی ساده نوشته شده‌اند و اصطلاحات فنّی دشوار در آنها بسیار اندک و در حد ضروری است. این مجموعه با نگاه «تحلیلی» نوشته شده است و حتی آثار فیلسوفان غیرتحلیلی یا آثار کسانی که به فیلسوف بودن شهره نیستند با نگاه تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است.

خواندن مجموعه بزرگان اندیشه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

همان‌طور که اشاره شد، این مجموعه تنها برای پژوهشگران حوزه فلسفه نوشته نشده و مخاطب آن تمامی علاقه‌مندان به فلسفه هستند.

جملاتی از کتاب فلسفه داستایفسکی

در یادداشت‌های زیرزمینی مرد زیرزمینی پیامدهای دهشتناک آزاد نبودن را کشف کرده است؛ در جنایت و مکافات راسکول‌نیکوف پیامدهای دهشتناک آزاد بودن را به نمایش می‌گذارد.

"این از آن موارد مشکوک عجیبِ خیالی است، موردی امروزی، واقعه‌ای که فقط در عصر ما می‌تواند رخ دهد، عصری که دل آدمی در آن تیره و چرکین شده است... عصری که در آن رفاه مادی را یگانه هدف زندگی می‌دانند و وعظش می‌کنند. این از آن مواردی است که ناشی از رؤیاهای برگرفته از کتاب‌هاست... ناشی از دلی که نظریه‌ها زیادی بی‌تابش کرده‌اند... او کشته است، دو نفر آدم را کشته است، به‌خاطر نظریه (بازپرس پورفیری پتروویچ در جنایت و مکافات) جنایت و مکافات از آنجایی می‌آغازد که یادداشت‌های زیرزمینی رها کرده بود. شخصیت محوری رمان، رادیون رامانوویچ راسکول‌نیکوف، دانشجوی سابق بیست و سه ساله‌ای است که گرفتار فقر و فلاکت است، او "خویشاوند روحی" مرد زیرزمینی است. امّا از یادداشت‌های زیرزمینی که به جنایت و مکافات می‌رسیم، طغیان انسانِ تنهای مغرور علیه "دیوارهایی" که طبیعت و جامعه برپا کرده‌اند از اندیشه به عمل می‌رسد (یا اگر سوءرفتار مرد زیرزمینی با لیزا را عمل به‌حساب آوریم، می‌توان گفت به عمل افراطی می‌رسد). در یادداشت‌های زیرزمینی، داستایفسکی این حکم را به کرسی می‌نشاند که انسان‌ها ذاتآ آزادند؛ در جنایت و مکافات، او پیامدهای دهشتناک احتمالی این آزادی را به ما نشان می‌دهد. انسان‌ها آزادند دست به جنایت‌های هولناک بزنند.