کتاب مردمان فرودست

«مردمان فرودست» اولین رمان فئودور داستایفسکی، نویسنده برجسته روس است. این رمان در قالب مجموعه‌ای از نامه‌ها بین سال‌های ۱۸۴۵-۱۸۴۴ نوشته شده است. این رمان آنقدر دو منتقد بزرگ و صاحب‌نام روس بلینسکی و نگراسوف را به شوق آورد که اعلام کردند ستاره درخشانی در عالم ادبیات متولد شده است. ماکار دوشکین، کارمند نسخه‌بردار یک اداره دولتی بی‌اهمیت است. او شغل واقعی خودش را قربانی شدن می‌داند. او فردی صدیق، با وجدان، خحالتی و گوشه‌گیر است؛ از زد و بند و دسیسه‌هایی که همکارانش به‌کار می‌برند، کناره می‌گیرد. اما در نهایت آنان با او دشمنی می‌کنند. شکنجه دادن او منشا انرژی، تفریح و کانون و محور زندگی اداری آنان می‌شود. دوشکین خود را در میان آنان، یک موش بیچاره توصیف می‌کند. دوشکین سرخورده از این اوضاع و ناتوان از مقابله با بدسیرتی همکارانش برای تسکین خود کاری می‌کند. قلم برمی‌دارد و می‌نویسد. او همچنان‌که بار دلش را برای دوست یا محبوبی به اسم واروارا آلکسیونا خالی می‌کند، کم‌کم می‌فهمد که حرفی برای گفتن دارد. سبک نوشتاری نامه‌ها بسیار معمولی است، گاه با تکرارهای فراوان، جمله‌های شکسته بسته، اما پراحساس، سرشار از محبت و عاطفه. داستایفسکی با همین رمان اولش پدیده جدیدی را به دنیای روانشناسی معرفی کرد. و آن تجزیه و تحلیل و روان‌کاوی ذهن بود. او با تجزیه و تحلیل و روان‌کاوی ذهن خودش و آن‌چه در آن به‌صورت صدها شخصیت متفاوت، با اخلاق‌ها و روحیه‌های گوناگون وجود داشت، سبک جدیدی را در عالم نویسندگی ایجاد کرد که سرمشق و راهنمای بسیاری از نویسندگان جهان پس از خودش شد. سبک احساسی و چهارچوب طبیعت‌گرای نامه‌ها بهانه‌ای است برای تحقیق و بررسی ضمیر ناخودآگاه آدم‌ها. در نامه‌های این دو نفر بسیاری مطالب پنهان و ناگفته می‌مانند، اما گاه، انگار ناآگاهانه پرده از روی احساس‌های بیان نشده کنار زده می‌شود و خواننده را منقلب می‌کند. طبیعی بود که با وجود چنین ظهوری از داستایفسکی، پایان کارش «برادران کارامازف» باشد که همچون نگینی بی‌همتا برای همیشه بر قله ادبیات جهان می‌درخشد.