کتاب هنرمند و زمانه

کتاب هنرمند و زمانه (Art in the Light of Conscience : Eight Essays on Poetry) نوشته مارینا تسوتایوا و ترجمه الهام شوشتری زاده و ویراسته حبیب بهمنی، اثری است که به بررسی نسبت میان نبوغ هنری و شرایط اجتماعی و تاریخی پرداخته است. این کتاب شامل یک مجموعه‌ جستار درباره‌ی جایگاه هنرمند در روزگار پرآشوب است و به دغدغه‌هایی چون خلق هنری، مسئولیت شاعر و معنای هنر در مواجهه با بحران‌ها می‌پردازد. نویسنده، یکی از چهره‌های برجسته‌ی ادبیات روسیه، در این نوشته‌ها با زبانی بی‌پرده، تجربه‌های زیسته‌ی خود را در دل جنگ، مهاجرت و فقدان بازگو کرده و از مرزهای زبان و امکان‌های نوشتن سخن گفته است. نشر اطراف این کتاب را منتشر کرده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب هنرمند و زمانه اثر مارینا تسوتایوا

کتاب هنرمند و زمانه (درباره‌ی نبوغ هنری و افسون ادبیات در روزگار پرآشوب) یک ناداستان به قلم مارینا تسوتایوا است که در قالب جستارهای ادبی و فلسفی، به رابطه‌ی میان هنرمند و شرایط تاریخی و اجتماعی پرداخته است. این کتاب شامل سه جستار از تسوتایوا و یک جستار به قلم جوزف برودسکی درباره‌ی نثر او است. ساختار کتاب بر پایه‌ی تأملات نویسنده درباره‌ی زیستن، اندیشیدن و نوشتن در زمانه‌های بحرانی شکل گرفته است. مارینا تسوتایوا در این مجموعه جستار باتکیه‌بر تجربه‌های شخصی و تجربه‌ی زیسته‌ی خود، به پرسش‌هایی در باب معنای هنر، مسئولیت هنرمند و نسبت میان زبان و فاجعه می‌پردازد. او از دل تجربه‌ی جنگ، مهاجرت و غربت، به کاوش در مرزهای زبان و امکان‌های آفرینش هنری می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه نوشتن می‌تواند شکلی از ایستادگی و بقا باشد.

کتاب هنرمند و زمانه، ویراست تازه‌ی کتاب آخرین اغواگری زمین است. این اثر با یادداشت ناشر و یادداشت مترجم آغاز شده و سپس بخش‌هایی به نام «در دوردست‌ها چیزی هست/ هنر در پرتوی ضمیر انسانی»، «نمی‌توانی از تاریخ بیرون بپری/ هنرمند و زمانه»، «هر چیز تنها یک بار آفریده می‌شود/ شاعر مضمون، شاعر ناگهان»، «دفاعیه‌ای از زیستن بر لبهٔ پرتگاه/ جستاری از جوزف برودسکی» و «فهرست شخصیتهای ادبی و تاریخی‬» را در بر گرفته است. همچنین منابع جستارها در انتهای این اثر آورده شده است. این کتاب نه‌تنها برای علاقه‌مندان به ادبیات روسیه، بلکه برای هر کسی که به نقش هنر در مواجهه با بحران‌های فردی و جمعی می‌اندیشد، اثری خواندنی است.

خلاصه کتاب هنرمند و زمانه

دغدغه‌ی اصلی کتاب، جست‌وجوی معنای هنر و نوشتن در دل بحران‌ها است. مارینا تسوتایوا از تجربه‌ی زیسته‌ی خود در دوران جنگ، مهاجرت و فقر، به این پرسش می‌رسد که آیا هنر می‌تواند در برابر فاجعه دوام بیاورد و چه نقشی برای هنرمند در چنین شرایطی باقی می‌ماند. او در جستارهایش مرزهای زبان را می‌کاود و نشان می‌دهد که چگونه زبان در لحظات بحرانی از گفتن امتناع می‌کند یا گفتن بی‌حاصل می‌شود. تسوتایوا نوشتن را نه صرفاً ابزاری برای ثبت رخدادها، بلکه تلاشی برای حفظ امکان گفتن و بازپس‌گیری صدایی می‌داند که فاجعه از انسان می‌گیرد. او با مثال‌هایی از ادبیات روسیه، از پوشکین تا گوته و بلوک به بررسی مسئولیت هنرمند و نسبت اخلاق و هنر می‌پردازد و نشان می‌دهد که آفرینش هنری گاه به‌معنای ایستادن بر لبه‌ی پرتگاه است؛ جایی که زبان و معنا هر لحظه ممکن است فرو بپاشد. در بخش‌هایی از کتاب، تسوتایوا به تفاوت میان نبوغ، آزادگی و بزرگی شاعر می‌پردازد و از تجربه‌ی خلق هنری به‌مثابه‌ی رخدادی ناگزیر و گاه دردناک سخن می‌گوید. او همچنین به نقش الهام، اراده و مسئولیت فردی در آفرینش هنری اشاره می‌کند و نشان می‌دهد که هنر، حتی در اوج بحران می‌تواند راهی برای بقا و یافتن معنا باشد.

چرا باید کتاب هنرمند و زمانه را بخوانیم؟

کتاب هنرمند و زمانه اثری است که با نگاهی بی‌پرده به پرسش‌های بنیادین درباره‌ی هنر، زبان و مسئولیت هنرمند می‌پردازد. این کتاب با ترکیب تجربه‌ی زیسته و تأملات فلسفی، تصویری تازه از معنای نوشتن و خلق هنری در شرایط دشوار ارائه می‌دهد. خواندن این کتاب فرصتی است برای مواجهه با پرسش‌هایی که در روزگار پرآشوب امروز همچنان زنده‌اند؛ هنر چه نقشی در مواجهه با بحران‌ها دارد؟ زبان چگونه می‌تواند در دل فقدان و فاجعه، امکان گفت‌وگو و بقا را حفظ کند؟ نویسنده از تجربه‌های شخصی و ادبی خود می‌گوید و خواننده را به تأمل درباره‌ی مرزهای زبان، امکان‌های آفرینش و مسئولیت فردی در برابر جهان فرامی‌خواند. این کتاب برای کسانی که به‌دنبال فهم عمیق‌تر نسبت هنر و زندگی هستند، اثری سودمند است.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن کتاب هنرمند و زمانه به علاقه‌مندان ادبیات، پژوهشگران حوزه‌ی هنر و فلسفه، هنرمندان، نویسندگان و کسانی که دغدغه‌ی نسبت هنر و جامعه یا تجربه‌ی زیستن در شرایط بحرانی را دارند، پیشنهاد می‌شود.

درباره مارینا تسوتایوا

مارینا ایوانوونا تسوتایوا (Marina Tsvetaeva) زاده‌ی ۸ اکتبر ۱۸۹۲، در ۳۱ اوت ۱۹۴۱ میلادی درگذشت. او شاعر و نویسنده‌ای اهل روسیه بود و از مهم‌ترین چهره‌های ادبی این زبان در قرن بیستم میلادی. مارینا تسوتایوا در خانواده‌ای فرهنگی و هنرمند در مسکو به دنیا آمد. پدرش استاد رشت‌ی هنرهای زیبا در دانشگاه مسکو و مادرش پیانیست بود. آن‌ها از نظر مادی وضعیت بسیار خوبی داشتند، اما روابط خانوادگی‌شان چندان آرام نبود. مادرش شیفته‌ی مردی غیر از همسرش بود و از طرف دیگر طبع شعر تسوتایوا را نمی‌‎پذیرفت و به او فشار می‌آورد تا پیانیست شود. با اصرار مادر در ۱۴سالگی به لوزانِ سوئیس فرستاده شد تا موسیقی بخواند، اما از این آزادی استفاده کرد و به‌سمت علاقه‌ی اصلی‌اش، یعنی ادبیات و شعر رفت. در ۱۶سالگی به دانشگاه سوربن در پاریس رفت و در سوربن فرانسه درس خواند. او این امکان را یافت تا در بطن تحولات ادبی قرن قرار بگیرد. آشنایی با جنبش‌های ادبی و شاعران روسِ مقیم پاریس کمک کرد تا او سرودن شعر را با جدیت بیشتری دنبال کند و بتواند چند شعرش را به انتشار برساند. در ۲۰سالگی عاشق سرگئی افرون، دانشجوی دانشکده‌ی افسری شد و خیلی زود با او ازدواج کرد. ثمره‌ی این ازدواج دو دختر به نام‌های آلینا و ایرینا بود. با شروع انقلاب، همسرش به ارتش سفید ملحق شد و به جنگ با انقلابیون رفت. مارینا تسوتایوا به این امید که دوباره همسرش را ببیند، به مسکو کوچ کرد ولی در قحطی و وضعیت اسف‌بار آنجا گیر افتاد؛ اتفاقی که باعث شد تصمیم بگیرد هر دو دخترش را به یتیم‌خانه بسپارد. یکی از آن‌ها مریض شد و دیگری از گرسنگی مرد. این فاجعه تأثیر عمیقی بر روی مارینا تسوتایوا گذاشت. او خودش را هیچ‌وقت نبخشید. بعدتر همسرش را پیدا کرد. آن‌ها به امید زندگی بهتر و آزادتر به خارج از کشور فرار کردند، اما فقر هیچ‌وقت دست از سرشان برنداشت. در سال‌هایی که در اروپا سرگردان بودند، سرگئی افرون به دولت شوروی نزدیک شد و همکاری با سازمان اطلاعاتی روسی را آغاز کرد. با این وجود وقتی به کشورش برگشت به جاسوسی متهم و به اعدام محکوم و به جرم خیانت تیرباران شد. بعد از اعدام سرگئی افرون، وضعیت روحی تسوتایوا وخیم‌تر شد. در ۳۱ اوت ۱۹۴۱ مدتی پس از آنکه همسرش تیرباران شد با حلق‌آویزکردن خود از درختی خودکشی کرد. زندگی این نویسنده همچون بسیاری از هم‌نسلانش تحت‌تأثیر جنگ داخلی، انقلاب و خفقان پس از آن قرار گرفت. با این وجود او همیشه طبع شعرش را حفظ کرد و احساساتش را جاری. مارینا تسوتایوا فرصت نکرد انتشار خیلی از آثارش را ببیند. او تأثیر بسیاری بر شاعران و نویسندگان پس از خود گذاشت. برخی از شعرها، نمایشنامه‌ها و یادداشت‌ها و نامه‌های این نویسنده که به زبان انگلیسی ترجمه و منتشر شده عبارت است از: ملک قوها، شعر پایان، زمین سیاه، روح اسیر، فائدرا (درامی به شعر)، نمایشنامه‌ی «مسکو در سال طاعون» و مجموعه یادداشت «پس از روسیه». کتاب هنرمند و زمانه (درباره‌ی نبوغ هنری و افسون ادبیات در روزگار پرآشوب) نیز ناداستانی به قلم او است.

نظر افراد یا مجله‌های مشهور درباره این کتاب چیست؟

- جوزف برودسکی (Joseph Brodsky)، شاعر و مقاله‌نویس برنده‌ی جایزه‌ی نوبل که مارینا تسوتایوا را یکی از بزرگ‌ترین شاعران قرن بیستم می‌دانست، او را دارای حساسیت زبانی فوق‌العاده بالا توصیف کرد. او معتقد بود که این حساسیت زبانی در مقالات مارینا تسوتایوا نیز به اندازه‌ی اشعارش مشهود است و نثری منحصربه‌فرد خلق می‌کند.

- سی. کی. ویلیامز (C.K. Williams)، این شاعر شهیر آمریکایی در ستایش کتاب حاضر نوشت برای او، هیچ مقاله‌ای درباره‌ی شعر به اندازه‌ی کتاب حاضر منحصربه‌فرد، عمیق، پرشور و الهام‌بخش نیست. مارینا تسوتایوا به‌طرز درخشانی ادعا می‌کند که هنر، مجموعه‌ای از پاسخ‌ها به سؤال‌هایی است که وجود ندارند.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

کتاب هنرمند و زمانه، ابتدا با عنوان «آخرین اغواگری زمین : پناه بردن به هنر، شعر و کلمه» با ترجمه‌ی الهام شوشتری‌زاده و توسط نشر اطراف‏‫ روانه‌ی بازار کتاب ایران شد.

بخشی از کتاب هنرمند و زمانه

««منِ» شاعر چیست؟ به نظر می‌رسد همان «منِ» انسانی است که در کلام شاعرانه رخ می‌نمایاند. اما فقط به نظر می‌رسد، چون شعر اغلب چیزی پنهان، غامض یا حتی به‌کلی فروخورده به ما عرضه می‌کند؛ چیزی که آدمی نمی‌دانسته در وجودش هست و اگر شعر و قریحهٔ شاعرانه در کار نبود، هرگز آن را در نمی‌یافت. فعلی برآمده از نیروهایی ناشناخته برای فاعل؛ فعلی که فاعلِ آن تنها در لحظهٔ بروزش به آن آگاهی می‌یابد. قرینهٔ نسبتاً کامل خواب دیدن. اگر می‌شد آدمی به رؤیاهایش سمت‌وسو دهد ـ که البته برای بعضی شدنی است، به‌خصوص برای کودکان ــ این قرینگی و شباهتْ کامل می‌شد. آنچه در وجودت پنهان و مدفون است در شعرت عیان و آشکار می‌شود. «منِ» شاعرانه همین است: «خودِ رؤیا» ی تو.

به عبارت دیگر، «منِ» شاعر یعنی دلبستگیِ روحِ شاعر به رؤیایی خاص، یعنی نزول رؤیایی خاص بر او از منبعی نهان؛ نه به خواست او، که به تمنای کل سرشتِ او.

ضمیر و «خودِ» شاعر یعنی «خودِ رؤیایی» و «خودِ زبانیِ» او؛ «منِ» کسی که خوابی می‌بیند و کلامی که در عالم رؤیا بر او فرود آمده بیدارش می‌کند. این «من» تنها در این کلامِ فرودآمده از عالمِ رؤیا رخ می‌نمایاند.»