کتاب افول و ظهور شیوه تولید آسیایی

کتاب افول و ظهور شیوه تولید آسیایی نوشتهٔ استفن پ. دون و ترجمهٔ عباس مخبر است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب افول و ظهور شیوه تولید آسیایی

کتاب افول و ظهور شیوه تولید آسیایی که اولین بار در سال ۱۹۸۲ انتشار یافت، مشخصاً به شیوهٔ تولید آسیایی، بدان‌گونه که مارکس در الگوی تحولی خود برای جامعهٔ بشری توصیف کرده است می‌پردازد. این اصطلاح، شکل ویژه‌ای از جامعه را تعریف می‌کند که با مالکیت دولتی ابزار تولید و مداخلهٔ گستردهٔ دولت در کلیهٔ شئون حیات اجتماعی مشخص می‌شود. در اتحاد شوروی این مفهوم سرگذشت پرماجرا و بحث‌انگیزی داشته است. شماری از صاحب‌نظران برجسته و در رأس آنها استالین، وجود چنین پدیده‌ای را انکار کردند و توپخانهٔ سنگین ایدئولوژی دولتی را در دفاع از دیدگاه خود به‌کار گرفتند، حال آن‌که پژوهشگران بعدی نشانه‌هایی از معکوس شدن این روند را به نمایش می‌گذارند.

استفن دون با بهره‌گیری از انبوه مطالب مربوط به تاریخ‌نگاری در اتحاد شوروی، تحلیلی انتقادی از این مسئله ارائه می‌دهد، و اصلاحات مهمی را وارد گزارش‌های موجود در غرب در این زمینه می‌کند. 

خواندن کتاب افول و ظهور شیوه تولید آسیایی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب مورد پسند ویژهٔ علاقمندان به سیاست‌شناسی اتحاد شوروی، اقتصاددانان و مارکسیست‌ها خواهد بود.

بخشی از کتاب افول و ظهور شیوه تولید آسیایی

«ویژگی نظریهٔ مارکسیستی تکامل اجتماعی از دیدگاه پیروان این مکتب، ماهیت دوگانهٔ آن است. از یکسو ابزاری علمی تلقی می‌شود که چنانچه درست به‌کار گرفته شود پژوهنده را قادر می‌سازد جریان رویدادهای آینده را پیش‌بینی کند، و از سوی دیگر همچون ابزاری سیاسی این امکان را در اختیار فعالان سیاسی قرار می‌دهد که بر جریان حوادث تأثیر بگذارند. (البته باز هم مشروط به این‌که درست به‌کار گرفته شود). این ماهیت دوگانهٔ نظریه، یعنی ماهیت شناختی و ارشادی، یا علمی و سیاسی، بسته به آن‌که کدام جنبهٔ از آن مورد تأکید باشد، کل نظریه را در معرض کشاکش‌ها و آشفتگی‌های درونی قرار می‌دهد. اثر حاضر، موردی را توصیف می‌کند که در آن نظریهٔ مارکسیستی تکامل اجتماعی، ابتدا نسبت به آن صورتی که مارکس، انگلس و بعضی پیروان اولیهٔ آنها ازجمله پلخانوف عرضه کرده بودند دچار تغییراتی شد، و سپس بار دیگر، کم‌وبیش، جایگاه اولیه خود را بازیافت. این مورد که اصطلاحاً شیوهٔ تولید آسیایی نامیده می‌شود، شکل متمایزی از جامعه است که بر هیچ‌یک از دیگر اشکال شناخته‌شدهٔ نظام اجتماعی پیشاسرمایه‌داری در آموزهٔ مارکسیستی انطباق نمی‌یابد. شیوهٔ تولیدی که دانشمندان و مقامات سیاسی اتحاد شوروی در اوائل دههٔ ۱۹۳۰ وجود آن را به‌طور کلی نفی کردند (گرچه خود مارکس آن را به‌عنوان یکی از اشکال تاریخی جامعه فهرست کرده بود) اما اخیراً بار دیگر به موضوع بحث محققان اتحاد شوروی تبدیل شده و بعضی از آنها مشروعیت مارکسیستی و یا واقعیت تاریخی آن را تأیید کرده‌اند. دست‌کم یکی از پژوهشگران غربی، یعنی کارل ا. ویتفوگل فقید، و بعضی شرکت‌کنندگان در مباحثهٔ اولیهٔ برگزارشده در اتحاد شوروی ــ که به نفی این مفهوم منجر شد ــ دلایل سیاسی را عامل بیرون راندن مفهوم شیوهٔ تولید آسیایی از عرصهٔ نظری رسمی در اتحاد شوروی مارکسیست قلمداد کرده‌اند. اگر قضیه به این صورت باشد، مسئله‌ای که پیش می‌آید این است که آیا طرح مجدد آن نیز به دلایل سیاسی صورت گرفته است یا خیر، و اگر جواب مثبت باشد این دلایل کدامند؟ البته در حال حاضر دادن پاسخی مشخص و عاری از ابهام به این پرسش امکان‌پذیر نیست، اما امیدوارم در این اثر گام‌هایی در این جهت بردارم.»