کتاب بازیگری و کارگردانی در تئاتر و سینما

کتاب بازیگری و کارگردانی در تئاتر و سینما؛ از نگاه دو کارگردان برجسته الیا کازان و اینگمار برگمان تألیف و ترجمهٔ احمد دامود است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب بازیگری و کارگردانی در تئاتر و سینما

اکثریت علاقه‌مندان به سینما، اینگمار برگمان و الیا کازان را به عنوان دو کارگردان مهم، نوآور، و تأثیرگذار سینمای قرن بیستم می‌شناسند. ولی کمتر کسی است که بداند هر یک از آنان نزدیک به چهار دهه از عمر خود را به کارگردانی نمایشنامه‌های گوناگون و نوآوری در تئاتر گذرانده‌اند. کتاب بازیگری و کارگردانی در تئاتر و سینما به بررسی بخشی از نظریات آنان، و نگـرشی که این دو کارگردان برجسته به شیوه‌های بازیگری و کارگردانی دارند، می‌پردازد. و از دیدگاه آنان به سؤال‌های متفاوت و بحث‌انگیزی درباره‌ٔ بازیگری و کارگردانی پاسخ می‌دهد. سؤال‌هایی مانند اینکه آیا تطابق بیرونی بازیگر با نقش مهم است یا نه؟ چگونه می‌توان مراسم آئینی را با تئاتر امروز درهم آمیخت؟ آیا واقعاً در بعضی موارد وجود کارگردان بی‌تأثیر است؟ کارگردان چگونه می‌تواند تصمیم‌هایی را که در مورد چگونگی ارائه‌ٔ نقش گرفته است بـا بدیهه‌پردازی به هنگام عمل درهم‌آمیزد؟

خواندن کتاب بازیگری و کارگردانی در تئاتر و سینما را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به علاقه‌مندان سینمای برگمان و الیا کازان پیشنهاد می‌کنیم. 

بخشی از کتاب بازیگری و کارگردانی در تئاتر و سینما

«گفتگویی دربارهٔ تئاتر

ل. مارکر: برای نوشتن مطالبی دربارهٔ دوران پربار خلاقیت شما به عنوانِ کارگردانِ صحنه، طبعاً بسیار علاقمندیم بدانیم که شما خودتان دوست دارید بر روی چه مراحل و چه عناصری بیشتر تکیه کنید. کدام‌یک از اجراها بیشتر مورد علاقه و پسند شما بودند؟ می‌دانم که قبلاً در جایی گفته‌اید که دوست ندارید نگاهی به عقب، به هیچ یک از کارهای گذشتهٔ خود بیندازید. با این همه می‌خواهم بپرسم که کدام یک از اجراهای تئاتری خود را بیش از همه دوست دارید؟

برگمان: نمی‌دانم. بسیار مشکل است. این موضوع هیچ ربطی به نتیجهٔ کار، یعنی به اجراها ندارد. این صرفاً به حال و هوا و فضای کار، به زمانی که گرد هم می‌آمدیم تا با هم بر روی نمایشنامه‌ای کار کنیم، مربوط می‌شود. دلیل این که من خیلی بیشتر اهل تئاتر هستم تا فیلم، آن است که تئاتر همیشه در وجود من است... کار کردن در تئاتر راهی برای واقعاً زندگی کردن است. در حالی که ساختن فیلم کار سنگین و دشواری است. این را جدی می‌گویم. رفتن به تئاتر، رفتن به اتاق تمرین، با بازیگران گرد هم نشستن و با آنها کارکردن ... یاد گرفتن این که به جملات نویسنده، به حرفِ دلِ او، همراه با بازیگران گوش بدهیم، راهی برای واقعاً زندگی کردن است. و اگر با بازیگرانی همراه باشید که مانند شما فکر می‌کنند، یعنی نظرشان در مورد شغل‌شان مانند نظر شما در مورد شغل‌تان باشد، واقعاً عالی است. من تصور می‌کنم که حداکثر یک، یا دو، یا سه فیلم دیگر بسازم، و بعد آن را رها کنم. ولی امیدوارم این شانس را داشته باشم که آنقدر در تئاتر کار کنم تا جسدم را از آنجا بیرون بکشند. (می‌خندد).

ل. مارکر: امیدوارم منظور شما فیلمهای خودتان نباشد.

برگمان: اوه چرا، چرا، چرا. این خیلی ساده است. چون فیلمسازی از نظر فیزیکی کار بسیار سنگین و دشواری است. شغل بیزارکننده‌ای است. البته منظورم از نظر فیزیکی است. یک روز احساس می‌کنی که خیلی خسته ای و حوصلهٔ کار کردن نداری. وقتی از نظر جسمی خسته باشی احتیاج به نیرویی فوق‌العاده داری تا بتوانی برای رساندن کار به نقطهٔ اوج، خلق و خوی خود را در حدّ بالایی نگهداری تا روز را به پایان برسانی. متوجه منظورم هستید؟ شما در طول روز معمولاً فقط سه دقیقه از یک فیلم را می‌سازید، و این سه دقیقه باید در نقطهٔ اوج، کاملاً نقطهٔ اوج، باشد. بعضی روزها شما با خستگی کار را شروع می‌کنید، و در حالی که همه چیز، در هر لحظه، باید از ذهن شما سرچشمه بگیرد و هدایت شود، مجبور هستید تمام روز را کار کنید. خُلق و خوی همهٔ افراد گروه بستگی به حال و هوای ذهنی و طرز رفتار و عکس العملهای گاه غیر منطقی شما دارد. و این بسیار مشکل است.

ف. مارکر: از این نقطهٔ نظر با کار تئاتر تفاوت دارد؟

برگمان: در تئاتر، اگر یک روز احساس کنید که حالتان خوب نیست، خب، حالتان خوب نیست ... و می‌توانید به بازیگران بگویید که امروز سرحال نیستم، بیایید با هم برویم در پارک قدم بزنیم، یا به موزه یا یک نمایشگاه برویم، یا همین‌جا بنشینیم و با هم گپ بزنیم ... فیلمسازی گاه همراه با نوعی روان‌پریشی است و ایجادِ وسواسِ ذهنی می‌کند. اما خلاقیت در تئاتر به شکل گروهی و همراه با بازیگران به وجود می‌آید که شیوهٔ بسیار سالمی برای رسیدن به خلاقیت است.

ف. مارکر: شما اغلب در مورد کارکردن با بازیگران در تئاتر، از آن به عنوان یک کار جمعی یاد می‌کنید.

برگمان: بله، این روشی بسیار عالی برای ایجاد ارتباط و درک یکدیگر است.

ف. مارکر: به عنوان یک کارگردان، رسیدن به این مرحله از توانایی، و داشتن آرامشِ عصبی در حدّی که در آرامش کامل با بازیگر کار کنیم، باید بسیار دشوار باشد. متوجه منظورم هستید؟ آیا کارگردانهای جوان با وضعی متفاوت، همراه با عصبیت فراوان کار را شروع نمی‌کنند؟

برگمان: ببینید، این موضوع دیگری است. البته در روزهایی که تمرین دارید. هرروز، صبح خیلی زود، با نوعی تنش از خواب بیدار می‌شوید. همیشه این تنش وجود دارد. اما شما باید از این تنش به عنوان یک نیرو برای حرکت، به‌عنوان یک باطری، استفاده کنید. شما نباید تنش را، مثل یک عفونت، به بازیگران خود منتقل کنید. اگر این کار را انجام دهید حالت بسیار ناخوشایندی ایجاد می‌شود. بنابراین شما باید خیلی ساده، از بازیگران خود بخواهید که بنشینند و به آنها بگویید: بچه‌ها، بیایید همه چیز را راحت بگیریم و با آرامش درونی به حرفهای هم گوش کنیم. دلیل این موضوع، یعنی تلاش در شنیدن حرف یکدیگر، آن است که بازیگری هرگز توجه به خود نیست، بلکه همیشه توجه به شخص دیگر است، و این که عده‌ای بازیگری را به خود مربوط می‌کنند، اشتباهی بسیار بزرگ است. زیرا لحظات پرشکوه و زیبای اجرا هنگامی به وجود می‌آید که دو بازیگر، شخص خود را فراموش می‌کنند و همه‌چیز را از طرف مقابل می‌گیرند.

ف. مارکر: آنچه من در مورد تنش گفتم، مربوط به گفتگوی قبلی‌مان دربارهٔ خودِ کارگردان، یعنی یادداشتِ قبلی جزئیاتِ صحنه‌ها در نسخه‌ای از متن که مخصوصِ خود او است، نیز می‌شود. در این باره گفتید که همهٔ جزئیات را در آن یادداشت می‌کنید و سپس آن را کنار می‌گذارید. شما اغلب گفته‌اید که بدیهه، بستگی به آمادگی دقیق قبلی دارد. اما چگونه می‌توان همهٔ جزئیات را از قبل آماده کرد و بعد این توانایی را داشت که همهٔ آنچه را که آماده شده است به کناری گذاشت؟

برگمان: بگذارید توضیح دهم. شما وقتی سر اولین جلسهٔ تمرین حاضر می‌شوید، باید کاملاً از خودتان مطمئن باشید و کاملاً مطمئن باشید که این همان چیزی است که برای مثال، استریندبرگ می‌خواسته است. و باید از آنچه که کرده‌اید راضی باشید. آنچه را که مورد نظر او بوده است، باید به تجربهٔ شخصی خودتان تبدیل کنید، تجربهٔ روانی و درونی خودتان. در چنین حالتی می‌توانید با آرامش خیال با مواد اولیه‌ای که در برابرتان قرار گرفته است مواجه شوید، می‌توانید احساس کنید که خودتان در آن حضور دارید. در چنین شرایطی دیگر برخورد خشنی وجود نخواهد داشت، نه با متن نمایشنامه، و نه با بازیگران. تمرین در تئاتر عبارت است از ارتباط با دیگران، گوش کردنِ دیگران با ملایمت، عشق و احساسِ ایمنی، اگر همراه با بازیگران بتوانید به چنین حال و هوایی دست یابید، حال و هوای خلاقیت است. آنگاه همه چیز آغاز می‌شود. این همچون یک معجزه است. بله،

همه‌چیز کاملاً زنده است و جاندار، چون شما چیزهایی را از بازیگران می‌گیرید و چیزهایی را به آنها برمی‌گردانید.»