کتاب مامان و معنی زندگی

کتاب مامان و معنی زندگی؛ داستان‌های روان درمانی نوشته‌ٔ اروین دی یالوم و ترجمهٔ سپیده حبیب است و نشر قطره آن را منتشر کرده است. کتاب مامان و معنی زندگی کتاب درسنامهٔ روان‌پزشکی، روان‌درمانی، اخلاق، آموزش و شناخت همهٔ ابعاد وجودی ـ یعنی چهار بعد بیولوژیک، روانی، اجتماعی و معنوی انسان است که شالودهٔ رویکرد نوین روان‌پزشکی است.

درباره کتاب مامان و معنی زندگی

این روزها آموزش و درمان روان‌پزشکی در ایران مانند سایر رشته‌های پزشکی بد دورانی را می‌گذراند. مشتاقان روان‌پزشکی با رویکرد مراجع‌محور، انسان‌گرا، متعالی و در شأن روانپزشکان و بیماران هوشمند ایرانی دوران گذار سختی را طی می‌کنند و خود را با برنامه‌ها و تغییراتی کوچک، سطحی و نامؤثر سرگرم کرده‌اند. 

این سناریوی کوتاه ایرانی که تصویری از پاتولوژی آموزش روان‌پزشکی در ایران است، تقلیدی است از یک سناریوی غم‌بار بزرگ‌تر که می‌توان آن را «جنبش جهانی بیولوژیک» در روان‌پزشکی لقب داد که اروین یالوم در آغاز بخش داستانِ تسکین از نوع جنوبی از همین کتاب به زیبایی به آن پرداخته است. یالوم در این کتاب و سایر آثارش ازجمله هنر درمان و وقتی نیچه گریست، از سد جمود، ماشینیسم، ازخودبیگانگی، رفتارهای ناپخته و وابسته به «مامان‌های خودشیفتهٔ دست‌اندرکار طب» و دیگر مقابله‌ها و دفاع‌های پاتولوژیک عبور کرده و با دادن درس روان‌شناسی خود، روانکاوی دفاع‌های خود، انتقال و انتقال متقابل، روان‌شناسی وجودی، روان‌شناسی معنویت، انسان‌گرایی، ارتباط، همدلی، هوش هیجانی و خلاصه درس هنر درمان که عجیب با رواج بازار بی‌هنران در کلاس‌های درس دستیاران روانپزشکی و در درسنامه‌های امروزین روان‌پزشکی ایران غریب مانده است، دست درمانگران، استادان، دستیاران و بیماران را با صمیمیت می‌فشارد، آن هم با زبانی شیوا و هنرمندانه که جای آن در میان روانپزشکان هنرمند ایرانی خالی است.

چه خوب است مصداق کلی‌گویی بالا از متن کتاب و با قلم خود یالوم آورده شود:

«گرچه وانمود می‌کنم راه‌حل هر فرد را بدون قضاوت می‌پذیرم، در نهان راه‌حل‌ها را در سه گروه برنزی، نقره‌ای و طلایی طبقه‌بندی می‌کنم. بعضی افراد سراسر زندگی را جنگی کین‌خواهانه می‌بینند که باید در آن پیروز شد؛ گروهی غرق در نومیدی تنها رؤیای صلح، رهایی و آزادی از رنج را در سر می‌پرورانند؛ برخی زندگی‌شان را فدای موفقیت، ثروت، قدرت یا حقیقت می‌کنند؛ برخی دیگر در پی تعالی خویش‌اند و در علتی یا موجودی دیگر ـ معشوق یا ذات الهی ـ غوطه‌ور می‌شوند؛ دیگرانی هم هستند که معنای زندگی را در خدمت به دیگران، در خودشکوفایی یا در آفرینش می‌بینند.».

یالوم در جایی دیگر دربارهٔ فراگیری پزشکی در دوران دانشجویی خودش و اینکه استادان یادگیری از بیماران را تدریس نمی‌کرده‌اند می‌گوید: «یادگیری دربارهٔ بیماران؟ بله، کار ما در دانشکدهٔ پزشکی همین بود. اما یادگیری از بیماران؟ این جنبه از تحصیلات عالی‌ام خیلی دیرتر شروع شد. شاید استادم جان وایت‌هورن شروعش کرد که اغلب می‌گفت: "به بیمارانتان گوش کنید، بگذارید درستان بدهند. برای خردمندتر شدن باید دانشجو بمانید." و منظورش تنها این واقعیت پیش‌پاافتاده نبود که شنوندهٔ خوب بیشتر دربارهٔ بیمار می‌آموزد. منظورش دقیقاً این بود که باید اجازه بدهیم بیماران تعلیممان دهند.» 

کتاب مامان و معنی زندگی دربارهٔ ارتباط واقعی و عمیقی است که میان درمانگر و مراجعه‌کننده به وجود می‌آید؛ رابطه‌ای منفرد و یگانه که درمانگر سعی می‌کند از طریق مسائل انسانی و کاملا شخصی و با دیدن عمیق مراجع و شنیدن کامل او، به آن برسد، نه به وسیلهٔ نظریات کتاب‌های روان‌پزشکی.

خواندن کتاب مامان و معنی زندگی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به استادان، دستیاران روان‌پزشکی، درمانگرها، بیماران و خانواده‌های رنج‌کشیدهٔ آنان پیشنهاد می‌کنیم.

درباره اروین یالوم

اروین دیوید یالوم (Irvin David Yalom) در سال ۱۹۳۱ میلادی و در واشنگتن دی‌سی در ایالات متحدهٔ آمریکا به دنیا آمد. او روان‌پزشک هستی‌گرا و نویسندهٔ آثار داستانی و غیرداستانی است. در ایران، به‌عنوان نویسندهٔ رمان‌های روان‌شناختی، به‌ویژه رمان مشهور «وقتی نیچه گریست» شهرت دارد. یالوم جایزهٔ انجمن روان‌پزشکی آمریکا را در سال ۲۰۰۲ میلادی دریافت کرد. اروین یالوم دانش‌آموختهٔ رشته‌های پزشکی (در ۱۹۵۶ م.) و روان‌پزشکی (در ۱۹۶۰ م.) است. او پس از خدمت سربازی در سال ۱۹۶۳ استاد دانشگاه استنفورد شد و در همین دانشگاه بود که الگوی روان‌شناسی هستی‌گرا یا اگزیستانسیال را پایه‌گذاری کرد.

یالوم برای شرح تجربیات درمانی و ثبت آن‌ها و همچنین برای کمک به روان انسان‌ها کتاب‌هایی داستانی و غیرداستانی نوشته است که همواره دیده و خوانده شده‌اند. او به گفتهٔ خودش، برای نوشتن کتاب‌های معروفی همچون «وقتی نیچه گریست» و «دژخیم عشق» که آمیزه‌ای از روان‌شناسی و فلسفه هستند، از چیزهایی الهام گرفته است. نخستین کتابی که یالوم به‌صورت رمان نوشت «هر روز کمی به هم نزدیک‌تر» (۱۹۷۴) نام داشت؛ رمانی که با استفاده از تجربه‌هایش در جلسات درمان با بیماران، آن را به‌شیوه‌ای جذاب و با کمکِ ۲ راوی روایت کرد.

بعضی از آثار داستانی یالوم عبارتند از:

(۱۹۸۹) جلاد عشق و دیگر داستان‌های روان درمانی، (۱۹۹۲) وقتی نیچه گریست، (۱۹۹۶) دروغگویی روی مبل، (۱۹۹۹) مامان و معنی زندگی، (۲۰۰۵) درمان شوپنهاور، (۲۰۰۴) پلیس را خبر می‌کنم، (۲۰۱۲) مسئلهٔ اسپینوزا، (۲۰۱۵) خلق‌شدگان در یک روز و داستان‌های روان‌درمانی دیگر.

بعضی از آثار غیرداستانی یالوم عبارت‌اند از:

(۱۹۷۰) تئوری و عمل در روان‌درمانی گروهی، (۱۹۸۰) روان‌درمانی اگزیستانسیال، (۲۰۰۱) هنر درمان (نامه‌ای سرگشاده به نسل جدید روان‌درمانگران و بیمارانشان)، (۲۰۰۸) خیره به خورشید نگریستن (غلبه بر وحشت از مرگ)، (۱۹۹۷) یالوم‌خوانان [گلچینی از مشهورترین آثار اروین یالوم]، من چگونه اروین یالوم شدم (۲۰۱۷)، مسئلهٔ مرگ و زندگی است.

در سینما نیز فیلم‌هایی با الهام از آثار اروین یالوم ساخته و منتشر شده‌اند:

فیلم مستند «پرواز از مرگ» (۲۰۰۳)، وقتی نیچه گریست (۲۰۰۷) به‌کارگردانی Pinchas Perry که دیدار خیالی فریدریش نیچه (فیلسوف آلمانی) و یوزف برویر (پزشک اتریشی) و رابطهٔ پر فرازونشیب آن‌ها را روایت می‌کند و فیلم Yalom's cure به‌کارگردانی Sabine Gisiger که در سال ۲۰۱۵ ساخته شد.

بخشی از کتاب مامان و معنی زندگی

«تاریک‌روشن است. انگار دارم می‌میرم. اشیای منحوسی دور تختم را گرفته‌اند: مانیتورهای قلبی، کپسول‌های اکسیژن، شیشه‌های سرم داخل وریدی و چند رشته لولهٔ پلاستیکی که به رگ و رودهٔ مرگ شبیه‌اند. پلک‌ها را می‌بندم و به درون تاریکی می‌لغزم.

ولی بعد جستی می‌زنم و از تخت پایین می‌آیم، از اتاق بیمارستان بیرون می‌زنم و به‌طرف نور، به پارک سرگرمی‌های گلن اکو که روشن و آفتابی است می‌روم، جایی که دهه‌ها پیش، یکشنبه‌های تابستان را در آن می‌گذراندم. موسیقی پرسروصدایی می‌شنوم. عطر نمناک و شیرین ذرت بوداده و سیب قندی‌ها را به درون می‌دهم. و مستقیم به جلو می‌روم، نه جلو شیرینی‌پفکی‌های پُلار بیر معطل می‌کنم، نه جلو کشتی غلتان و نه جلو چرخ‌وفلک؛ می‌روم تا در صف بلیت «خانهٔ وحشت» بایستم. پول بلیتم را می‌پردازم و صبر می‌کنم تا ارابهٔ بعدی دور بزند و با صدای چکاچکی روبه‌رویم بایستد. وارد ارابه می‌شوم، میلهٔ محافظ را پایین می‌آورم و بعد از مطمئن شدن از جایم، نگاه دیگری به دوروبرم می‌اندازم... و می‌بینمش که در میان گروه کوچک تماشاچیان ایستاده است.

هر دو دستم را تکان می‌دهم و طوری فریاد می‌زنم که همه بشنوند: «مامان، مامان!» درست همان وقت ارابه به جلو حرکت می‌کند و به دری می‌خورد که باز می‌شود و دهانهٔ تاریک دالانی را آشکار می‌کند. تا جایی که می‌توانم به عقب خم می‌شوم و قبل از آنکه در تاریکی فرو بروم، دوباره فریاد می‌زنم: «مامان! به نظرت چطور بودم، مامان! به نظرت چطور بودم؟»

حتی بعد از اینکه سرم را از روی بالش برداشتم و سعی کردم رؤیا را از ذهنم برانم، کلمات در گلویم بودند: «به نظرت چطور بودم، مامان؟ مامان، به نظرت چطور بودم؟»

ولی مامان دو متر زیرِ زمین است. ده سالی می‌شود که مثل سنگ سرد شده و در تابوت ساده‌ای از چوب کاج در گورستان اَناکاستیا در حومهٔ واشینگتن دی. سی. خوابیده است. چی از او باقی مانده؟ فکر کنم فقط استخوان‌هایش. بدون شک باکتری‌ها ذره‌ای گوشت باقی نگذاشته‌اند. شاید چند رشته موی سفید هم مانده باشد، شاید هم چند لایه غضروف براق چسبیده به انتهای استخوان‌های بلند مثل استخوان ران و درشت‌نی. آه، بله، و حلقه‌اش. حلقهٔ ملیلهٔ نازکی که پدرم کمی بعد از رسیدن به نیویورک، آن هم با بلیت درجه‌سهٔ یک کشتی روسی که از آن سر دنیا آمده بود، از خیابان هِستِر برایش خریده بود، باید جایی میان استخوان‌ها جا خوش کرده باشد.»