کتاب برنامه ریزی در ایران ۱۳۵۶ - ۱۳۱۶

کتاب برنامه ریزی در ایران ۱۳۵۶ - ۱۳۱۶ نوشتهٔ مسعود نیلی و محسن کریمی است. نشر نی این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی تحلیل تاریخی با تمرکز بر تحولات نقش و جایگاه سازمان برنامه و بودجه.

درباره کتاب برنامه ریزی در ایران ۱۳۵۶ - ۱۳۱۶

کتاب برنامه ریزی در ایران ۱۳۵۶ - ۱۳۱۶ پیرو انحلال سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (ایران)، به‌صورت مجموعه‌ای از پروژه‌های درسی اقتصاد ایران در دورهٔ کارشناسی‌ارشد علوم اقتصادی و مهندسی سیستم‌های اقتصادی در دانشکدهٔ مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف شکل گرفت. چند گروه از دانشجویان در قالب یک تقسیم کارِ تعریف‌شده، پژوهش را آغاز کردند و بر اساس علاقه‌ای که نسبت به انجام این پژوهش ایجاد شد، انجام آن پس از اتمام درس نیز توسط چند تن از آنان ادامه یافت. از میان این دانشجویان محسن کریمی انجام تحقیق را ادامه داد. هدف از نگارش این کتاب و جلد بعدی آن، پوشش زمانی از طرح ایدهٔ اولیهٔ تأسیس سازمان یادشده تا سال‌های اخیر است (باتوجه‌به زمان انتشار کتاب). بنا به ضرورت موضوع و اقتضای روزها، بخشی از مطالب که مربوط به سال‌های ۱۳۱۶ تا پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ در ایران است، در قالب کتاب حاضر زودتر منتشر شد.

کتاب حاضر دو فصل دارد؛ «تحلیل تاریخی برنامه‌ریزی در ایران» و «تحلیل و بررسی برنامه‌های عمرانی». در مقدمه آمده است که سازمان برنامه و بودجه، علاوه‌بر تهیه و تنظیم برنامه‌های میان‌مدت و بودجه‌های سنواتی، نقش‌های مهم دیگری را نیز در تشکیل جلسات شورای اقتصاد، شکل‌دهی به امور پیمانکاری و مشاوره‌ای در ساختار نظام فنی و اجرایی، مدیریت نظام آماری کشور و بسیاری موارد دیگر ایفا کرده است. این‌ها بخشی از دلایل جایگاه مهم سازمان برنامه و بودجه در نحوهٔ ادارهٔ امور اقتصادی ایران است و از جمله دلیل‌های متعددی است که ضرورت نگارش کتاب حاضر را با هدف بررسی تاریخی - تحلیلی برنامه‌ریزی در ایران با تمرکز بر تحولات، نقش و جایگاه سازمان برنامه و بودجه نمایان کرده است.

خواندن کتاب برنامه ریزی در ایران ۱۳۵۶ - ۱۳۱۶ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران حوزهٔ اقتصاد سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب برنامه ریزی در ایران ۱۳۵۶ - ۱۳۱۶

«سال‌های اول دهۀ پنجاه، حداقل به دو دلیل، سال‌های بروز تنش مجدد میان مدیرانِ سیاسی و مسئولین سازمان برنامه و بودجه بود که تلفات مدیریتی را به‌دنبال داشت. اول، تغییر مکرر دولت‌ها در کنار ثبات شخص شاه در جایگاه عالیترین مقام کشور، باعث شده بود که او خود را آشنا ترین و مسلط ترین فرد به مسائل در مقام مقایسه با بقیه مدیران عالی کشور بداند. همین باعث شده بود که علاوه بر موقعیت خود به عنوان بالاترین مقام در نظام تصمیم‌گیری، برای نظرات کارشناسی و مکنونات ذهنی خود، ارزشی بسیار فراتر از مطالعات و بررسی‌های کارشناسی سازمان برنامه و بودجه قائل باشد. دوم، با شروعِ افزایش درآمدهای نفتی (هم ناشی از افزایش تولید نفت خام و هم افزایش شدید قیمت)، شاه خود را به‌لحاظ ظرفیت بالقوۀ بسیار نزدیک به بالفعل، نه تنها در مقایسه با دیگر کشورهای در حال توسعۀ منطقه و خارج از آن، بلکه حتی در سطح جهان، در جایگاهی بالاتر ارزیابی می‌کرد! لذا بلندپروازی‌های زیادی داشت که فقط با انجام طرح‌های بسیار بزرگ و عملیات در حجم بسیار بالا، ارضاء می‌شد. در حالیکه سازمان برنامه و بودجه، برنامۀ پنجم را در روندی پیوسته با گذشته، حتی با شتابی بسیار بیشتر، در حدّ ۳۰ میلیارد دلار منابع طی پنج سال ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۶ تنظیم کرده و زحمات زیادی برای تنظیم برنامه کشیده شده بود. اما شاه به نوعی نارضایتی خود را ابراز کرد که هم فشار سنگینی را برای کوچک کردن سازمان و کاهش قابل توجه کارشناسان آن ایجاد کرد و هم منجر به جابه‌جایی فرمانفرمائیان با عبدالمجید مجیدی شد. دو سال بعد، برنامۀ تجدیدنظر شده پنجم، با بیش از ۱۱۰ میلیارد دلار مخارج تنظیم شد که بدون توجه به محدودیت‌های طبیعی اقتصاد برای جذب این حجم از منابع و براساسِ این تصور که کمبود منابع مالی، یگانه تنگنای توسعۀ کشور است، تنظیم شد. شاه درصدد آن بود که ظرف مدت کوتاهی ایران را با تکیه بر درآمدهای هنگفت نفتی به یک کشور توسعه‌یافته و در جایگاهی بی بدیل در سطح جهان تبدیل کند و به‌همین دلیل نیز، رشد اقتصادی متوسط سال‌های برنامۀ پنجم را ۲۵.۹ درصد هدف‌گذاری کرد که از نظر علمی، غیر قابل تحقق بود. سازمان برنامه و بودجه، ارزیابی متفاوتی از موانع توسعه کشور داشت و در همین راستا برای تهیۀ برنامه عمرانی ششم که مقدمات آن از سال ۱۳۵۵ شروع شد، به منظور نیل به یک دیدگاه مشترک با مقامات کشور، اقدام به تهیۀ تصویری ده ساله کرد که البته به دلیل مصادف شدن با انقلاب اسلامی، هیچگاه نتوانست شکل اجرایی به خود بگیرد.»