کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران

کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران نوشتهٔ مسعود نیلی، حسن درگاهی، محمد کردبچه و فرهاد نیلی توسط نشر نی منتشر شده است. این اثر به بررسی نقش دولت در اقتصاد ایران و تأثیر آن بر رشد اقتصادی می‌پردازد و با رویکردی تحلیلی، ابعاد مختلف مداخلات دولت در اقتصاد کشور را از سال ۱۳۳۸ تا ۱۳۸۷ واکاوی می‌کند. نویسندگان با استفاده از داده‌های آماری و مدل‌های نظری، تلاش کرده‌اند رابطهٔ میان اندازه و کارکرد دولت و شاخص‌های رشد اقتصادی را تبیین کنند. نسخه‌ٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران

کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران به بررسی جایگاه و عملکرد دولت در اقتصاد ایران می‌پردازد. این کتاب با ساختاری منظم، ابتدا مبانی نظری نقش دولت در اقتصاد را شرح می‌دهد و سپس با تکیه‌بر داده‌های تاریخی و آماری، روند مداخلات دولت در اقتصاد ایران را طی چند دهه گذشته دنبال می‌کند. نویسندگان با تمرکز بر دورهٔ زمانی ۱۳۳۸ تا ۱۳۸۷، سه محور اصلی فعالیت‌های دولت شامل سیاست‌های بودجه‌ای، تصدی‌گری و مداخلات غیربودجه‌ای را مورد ارزیابی قرار داده‌اند. 

ساختار کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران به گونه‌ای است که ابتدا چارچوب نظری و تاریخی را ترسیم می‌کند و سپس با ارائهٔ شاخص‌های کمّی، تأثیر انواع مداخلات دولت بر رشد اقتصادی را تحلیل می‌کند. این اثر نه‌تنها برای پژوهشگران و سیاست‌گذاران اقتصادی، بلکه برای علاقه‌مندان به فهم عمیق‌تر از رابطه دولت و توسعه اقتصادی در ایران، منبعی قابل توجه به‌شمار می‌آید.

خلاصه کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران

کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران با تمرکز بر نقش دولت در اقتصاد ایران، سه مسیر اصلی تأثیرگذاری دولت بر رشد اقتصادی را بررسی کرده است: سیاست‌های بودجه‌ای، تصدی‌گری و مداخلات غیربودجه‌ای. نویسندگان ابتدا به مبانی نظری نقش دولت در اقتصاد می‌پردازند و توضیح می‌دهند که دولت چگونه از طریق جمع‌آوری درآمد (مالیات، فروش منابع طبیعی) و انجام هزینه‌ها (سرمایه‌گذاری، پرداخت‌های انتقالی، ارائه خدمات عمومی) بر رشد اقتصادی اثر می‌گذارد. 

آن‌ها در کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایراننشان داده‌اند که نه‌تنها اندازه دولت، بلکه ترکیب مخارج آن نیز اهمیت دارد و می‌تواند نتایج متفاوتی برای رشد اقتصادی به‌همراه داشته باشد. در ادامه، کتاب به بررسی تاریخی حضور دولت در اقتصاد ایران می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه درآمدهای نفتی و تحولات سیاسی، به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی، موجب گسترش نقش دولت و افزایش مداخلات آن در اقتصاد شده است. این مداخلات شامل مالکیت گسترده دولت بر بنگاه‌های تولیدی و تجاری، سیاست‌های قیمت‌گذاری، سهمیه‌بندی، تخصیص ارز و اعتبارات بانکی و پرداخت یارانه‌ها بوده است.

در بخش‌های بعدی، نویسندگان با استفاده از داده‌های آماری و مدل‌های اقتصادسنجی، شاخص‌هایی برای اندازه‌گیری حجم تصدی‌گری دولت و میزان مداخلات غیربودجه‌ای ارائه می‌کنند. آن‌ها نشان داده‌اند که افزایش تصدی‌گری و مداخلات دولت، به‌ویژه در حوزه‌های سیاست پولی، تجاری، اعتباری و مالی، همبستگی منفی با رشد اقتصادی دارد. همچنین، اثربخشی سیاست‌های دولت و کیفیت حکمرانی از عوامل کلیدی در تعیین تأثیر دولت بر رشد اقتصادی معرفی شده‌اند. در نهایت، کتاب نتیجه می‌گیرد که اصلاح سیاست‌های اقتصادی، کاهش مداخلات دولت و افزایش اثربخشی سیاست‌ها، می‌تواند زمینه رشد اقتصادی پایدار را فراهم کند. همچنین، تأکید شده است که اندازه بهینه دولت و ترکیب مخارج آن باید به‌گونه‌ای باشد که ضمن ارائه خدمات عمومی کافی، مانع از ایجاد اختلال در فعالیت‌های اقتصادی نشود.

چرا باید کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران را بخوانیم؟

کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران با ارائه تحلیلی جامع از نقش دولت در اقتصاد ایران و بررسی پیامدهای مداخلات مختلف دولت بر رشد اقتصادی، فرصتی برای درک عمیق‌تر از ساختار و عملکرد اقتصاد ایران فراهم می‌کند. مطالعهٔ این اثر به خواننده کمک می‌کند تا با پیچیدگی‌های رابطه دولت و رشد اقتصادی آشنا شود و دریابد که چگونه سیاست‌های بودجه‌ای، تصدی‌گری و مداخلات غیربودجه‌ای می‌توانند مسیر توسعه کشور را تحت‌تأثیر قرار دهند. همچنین، کتاب با ارائه شاخص‌های کمی و مدل‌های تحلیلی، ابزار مناسبی برای تحلیل سیاست‌های اقتصادی و ارزیابی کارآمدی دولت در اختیار پژوهشگران و سیاست‌گذاران قرار می‌دهد.

خواندن کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران اقتصاد، سیاست‌گذاران، مدیران دولتی و فعالان بخش خصوصی که به دنبال فهم عمیق‌تر از رابطه دولت و رشد اقتصادی در ایران هستند، مفید است. این اثر به برای کسانی که دغدغه اصلاح سیاست‌های اقتصادی، خصوصی‌سازی یا بهبود حکمرانی اقتصادی را دارند، این اثر توصیه می‌شود.

درباره مسعود نیلی

مسعود نیلی زادهٔ ۱۳۳۳ در همدان، اقتصاددان و مدرس دانشگاه بازنشسته است. او فارغ‌التحصیل مهندسی سازه از دانشگاه «صنعتی شریف»، برنامه‌ریزی سیستم‌های اقتصادی از دانشگاه «صنعتی اصفهان» و دکترای اقتصاد از دانشگاه «منچستر» است.

او در دولت‌های مختلف، از جمله دولت‌های «هاشمی رفسنجانی» و «محمد خاتمی»، معاون سازمان برنامه و بودجه بوده و در تدوین اولین، سومین و چهارمین برنامه پنج‌ساله توسعهٔ کشور نقش داشته است. در دولت‌های «یازدهم» و «دوازدهم» نیز به‌عنوان مشاور و دستیار اقتصادی رئیس‌جمهور، دبیر ستاد هماهنگی اقتصادی و عضو شورای پول و اعتبار فعالیت کرده است. او همچنین رئیس سابق دپارتمان و دانشکده اقتصاد دانشگاه «صنعتی شریف» بوده است.

نیلی خود را اقتصاددان جریان اصلی معرفی می‌کند و منتقدان او را به دلیل سیاست‌های اقتصادی که منجر به رکود و تورم شده‌اند، مورد نقد قرار می‌دهند. او در دولت «یازدهم» مسئول تدوین برنامه اقتصادی دولت برای کنترل تورم با استفاده از سیاست‌های انقباضی بود. این سیاست‌ها، که شامل افزایش نرخ سود بانکی و انتشار گسترده اوراق قرضه می‌شدند، مورد انتقاد بسیاری از اقتصاددانان قرار گرفتند و به عقیدهٔ آن‌ها، به رکود اقتصادی دهه ۹۰ و بحران تورمی سال ۱۳۹۷ دامن زدند. از جمله تناقضات مطرح‌شده دربارهٔ دیدگاه‌های او، حمایت از سیاست ارز چندنرخی در گذشته و مخالفت با آن در سال ۱۳۹۷ است. از آثار او می‌توان به کتاب‌های «اقتصاد ایران؛ چگونگی گذر از ابرچالش‌ها»، «اقتصاد ایران و معمای توسعه‌نیافتگی»، و «تجربهٔ توسعهٔ صنعتی در جهان» اشاره کرد.

درباره حسن درگاهی

دکتر حسن درگاهی، متولد سال ۱۳۳۵ در زنجان، دانشیار گروه اقتصاد دانشکدهٔ اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی است. او مدارک تحصیلی خود را از دانشگاه‌های مختلف در ایران و انگلستان دریافت کرده است. تحصیلات او شامل کارشناسی تحقیق در عملیات، کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی سیستم‌های اقتصادی، کارشناسی ارشد اقتصاد پولی و دکترای اقتصاد کلان می‌شود. درگاهی ۲۶ سال سابقهٔ تدریس دروس اقتصاد دارد و در تدوین برنامه‌های پنج‌ساله اول و سوم توسعهٔ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور نیز مشارکت داشته است.

از تألیفات او می‌توان به کتاب‌هایی مانند «پویایی نرخ ارز و نقش اطلاعات جدید»، «شناسایی شاخص‌های پیشرو»، «دولت و رشد اقتصادی»، «نقش دولت در فرآیند توسعه اقتصادی»، «اقتصاد کلان توسعه صنعتی»، «الگوی اقتصادسنجی کلان-صنعت ایران»، «بهره‌وری صنعت ایران»، «آینده‌نگری رشد اقتصادی ایران» و «اقتصاد کلان آسیب‌های اجتماعی» اشاره کرد. همچنین، او مقالات متعددی در زمینه‌های سیاست‌های مالی، پولی، ارزی و رشد و توسعهٔ اقتصادی منتشر کرده است.

درباره محمد کردبچه

محمد کردبچه متولد سال ۱۳۳۴، دارای مدرک کارشناسی‌ارشد رشته‌ٔ اقتصاد نظری از دانشگاه ایست آنگلیا است. او که سابقهٔ مدیر کلی دفتر امور اقتصاد کلان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را در کارنامه دارد، از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۸۲ در سمت‌های مختلفی در این سازمان مشغول به کار بوده است. این سوابق شامل کارشناس دفتر برنامه‌سنجی و اقتصاد عمومی (۱۳۵۴ - ۱۳۵۶)، معاون دفتر تحقیقات عملیاتی (۱۳۵۶ ۰ ۱۳۵۷)، معاون دفتر اقتصاد کلان (۱۳۵۸ - ۱۳۸۱) و مشاور امور اقتصادی و هماهنگی (۱۳۸۱ - ۱۳۸۲) می‌شود.

درباره فرهاد نیلی

فرهاد نیلی، متولد سال ۱۳۴۱ در همدان، اقتصاددان، استاد دانشگاه و سیاست‌مدار ایرانی است. او برادر کوچک‌تر مسعود نیلی، اقتصاددان شناخته‌شده، و نمایندهٔ سابق ایران در بانک جهانی است. فرهاد نیلی پیش از این ریاست پژوهشکدهٔ پولی و بانکی را نیز بر عهده داشت. نیلی دارای مدرک کارشناسی ریاضیات کاربردی از «دانشگاه صنعتی شریف»، کارشناسی‌ارشد سیستم‌های اقتصادی از «دانشگاه شهید بهشتی» و دکترای اقتصاد از «دانشگاه یورک انگلستان» است.

او از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ به‌عنوان مدیرکل اقتصادی بانک مرکزی ایران خدمت کرده و پس از آن از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵ ریاست «پژوهشکدهٔ پولی و بانک مرکزی» را بر عهده داشت. از مرداد ۱۳۹۴ تا خرداد ۱۳۹۸ نیز با حکم حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت، به‌عنوان نماینده ایران در بانک جهانی فعالیت کرد. پیشینهٔ کاری او شامل فعالیت به عنوان پژوهشگر در «پژوهشکدهٔ پولی و بانکی» و «سازمان برنامه و بودجه» از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶، تدریس در «دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف» از سال ۱۳۸۱ و مدیریت در بخش‌های مختلف بانک مرکزی از جمله ادارهٔ بررسی و اداره کل اقتصادی می‌شود. او همچنین از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴ به‌عنوان مشاور رئیس بانک مرکزی نیز فعالیت داشته است.

بخشی از کتاب دولت و رشد اقتصادی در ایران

«در یک طبقه‌بندی کلی، می‌توان سه مسیر متمایز را برای تأثیر فعالیت‌های دولت بر رشد اقتصادی ترسیم نمود. مسیر اول بر تأثیر فعالیت‌های دولت بر رشد اقتصادی از طریق سازوکارهای بودجه‌ای تأکید دارد. فعالیت‌های بودجه‌ای دولت، شامل جمع‌آوری درآمد و انجام هزینه است. مطالعات نظری و تجربی نشان می‌دهند که چگونگی تأمین درآمدها بر رشد اقتصادی تأثیر می‌گذارد. تأمین درآمد از طریق مالیات موجب کاهش پس‌انداز بخش خصوصی شده و از این طریق روند سرمایه‌گذاری را کند کرده موجب کاهش رشد اقتصادی می‌گردد. حال آن که فروش ذخایر زیرزمینی و طبیعی تحت مالکیت دولت، تنها دارایی فیزیکی جامعه را به دارایی مالی تبدیل می‌کند و از این طریق و مستقل از نحوۀ هزینه کردن، انتظار تأثیر مثبت و یا منفی بر رشد نمی‌رود. در سمت هزینه‌ها، مطالعات تجربی حاکی از آنست که هزینه‌های دولت بسته به اینکه صرف پرداخت‌های انتقالی شده، سرمایه‌گذاری شود و یا به مصرف ارائۀ خدمات عمومی برسد دارای اثرات متفاوتی بر رشد اقتصادی است و از این نظر، نه فقط کل مخارج دولت، بلکه ترکیب آن نیز بر رشد اقتصادی موثر خواهد بود. از آن‌جا که بودجۀ دولت لزوماً به‌طور پیوسته در حالت تعادل نیست کسری بودجه و نحوۀ تأمین آن به لحاظ آثار و پیامدهایی که دارد، از مباحث موردتوجه در اقتصاد کلان است. تأثیر عدم تعادل در بودجه بر رشد اقتصادی، هر چند به صورت غیرمستقیم است اما از موضوعاتی است که به ویژه در کشورهای در حال توسعه در تبیین رابطۀ بین دولت و رشد اقتصادی، نیاز به بررسی و مطالعه دارد.»