کتاب آخرین شاهدها

کتاب آخرین شاهدها (تک‌نوازی برای آوای کودکانه)، با عنوان انگلیسی Last witnesses: last witnesses unchildlike stories، نوشته سوتلانا آلکسیویچ و با ترجمه عباس‌ علی عزتی، اثری است که نشر چشمه در سال ۱۴۰۳ آن را منتشر کرده است. این کتاب مجموعه‌ای از روایت‌ها و خاطرات کودکانی است که جنگ جهانی دوم را در اتحاد جماهیر شوروی تجربه کرده‌اند. آلکسیویچ، نویسنده و روزنامه‌نگار بلاروسی، با رویکرد مستندنگارانه و مصاحبه‌محور، صدای کودکانی را ثبت کرده است که در میانه‌ی ویرانی، گرسنگی، مرگ و جدایی بزرگ شده‌اند. کتاب با کنار هم قراردادن تک‌گویی‌های این کودکان، تصویری متفاوت و تکان‌دهنده از جنگ ارائه می‌دهد، تصویری که نه از نگاه فرماندهان و سربازان، بلکه از نگاه معصومانه و بی‌پناه کودکان شکل می‌گیرد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب آخرین شاهدها اثر سوتلانا آلکسیویچ

کتاب آخرین شاهدها، به قلم سوتلانا آلکسیویچ، مجموعه‌ای از خاطرات و روایت‌های کودکانی است که در سال‌های جنگ جهانی دوم در اتحاد جماهیر شوروی زندگی کرده‌اند. این کتاب ادامه‌ی دغدغه‌ی نویسنده در ثبت تجربه‌های انسانی در بستر رویدادهای بزرگ تاریخی است. آلکسیویچ پس از کتابِ جنگ چهره‌ی زنانه ندارد، به‌سراغ خاطرات کودکانی رفته است که جنگ را نه در میدان نبرد، بلکه در خانه‌ها، روستاها، پرورشگاه‌ها و خیابان‌ها تجربه کرده‌اند.

ساختار کتاب مبتنی‌بر تک‌گویی‌های کوتاه و بلند است و هر بخش صدای یک کودک است که سال‌ها بعد خاطرات آن دوران را بازگو می‌کند. این روایت‌ها طیف وسیعی از احساسات، ترس‌ها، رؤیاها و فقدان‌ها را در بر می‌گیرند و تصویری چندوجهی از تأثیر جنگ بر زندگی و روان کودکان ارائه می‌دهند. سوتلانا آلکسیویچ با کنار هم قرار‌دادن این صداها، به‌جای روایت خطی و یکدست، مجموعه‌ای از تجربه‌های پراکنده اما هم‌افزا را شکل داده است که هرکدام گوشه‌ای از واقعیت تلخ و انسانی جنگ را آشکار می‌کنند. کتاب آخرین شاهدها، با تمرکز بر جزئیات زندگی روزمره، خاطرات خانوادگی و حتی رؤیاها و کابوس‌های کودکان، تصویری ملموس و بی‌واسطه از دوران جنگ ارائه داده است.

خلاصه کتاب آخرین شاهدها

کتاب آخرین شاهدها مجموعه‌ای از روایت‌های کودکانی است که جنگ جهانی دوم را در شوروی تجربه کرده‌اند. هر روایتْ خاطره‌ای است از کودکی که ناگهان با واقعیت جنگ، مرگ، گرسنگی و بی‌خانمانی روبه‌رو شده است. کودکان در این کتاب، از لحظه‌ی آغاز جنگ، جدایی از والدین، بمباران شهرها، فرار از خانه، زندگی در پرورشگاه‌ها و مواجهه با مرگ عزیزان سخن گفته‌اند. برخی از آن‌ها پدر یا مادر خود را در همان روزهای اول جنگ از دست داده‌اند و خاطره‌ی آخرین وداع یا تصویر پدر در لباس نظامی برای همیشه در ذهنشان مانده است.

روایت‌هایی از گرسنگی، خوردن علف و پوست درخت یا تقسیم آخرین تکه‌ی نان میان اعضای خانواده، بارها در کتاب تکرار شده است. کودکان گاه با زبان ساده و کودکانه، از ترس‌های شبانه، رؤیای بازگشت به خانه یا آرزوی دیدار دوباره‌ی مادر سخن گفته‌اند. برخی روایت‌ها به تجربه‌ی زندگی در پرورشگاه‌ها، فرار از آن‌ها و جست‌وجوی والدین پرداخته‌اند. در کنار این تلخی‌ها، نشانه‌هایی از امید، همدلی و حتی لحظات کوتاه شادی نیز دیده می‌شود؛ مثل ساختن آدم‌برفی در زمستان یا نوازش یک گربه‌ی نجات‌یافته از آتش‌سوزی. کتاب با کنار هم قراردادن این صداهای پراکنده، تصویری از کودکیِ ازدست‌رفته و تأثیرات عمیق جنگ بر روان و زندگی انسان‌ها ارائه داده است.

چرا باید کتاب آخرین شاهدها را بخوانیم؟

کتاب آخرین شاهدها با کنار هم قراردادن روایت‌های کودکانی که جنگ را تجربه کرده‌اند، زاویه‌ی دیدی متفاوت و جدید به تاریخ ارائه داده است. این کتاب هم به وقایع تاریخی و هم به احساسات، ترس‌ها و رؤیاهای کودکانه پرداخته است و نشان داده که جنگ چگونه می‌تواند زندگی و روان یک نسل را برای همیشه دگرگون کند. خواندن این کتاب فرصتی برای درک عمیق‌تر تأثیرات جنگ بر انسان‌هاست، به‌ویژه بر کسانی که کمترین قدرت دفاع از خود را داشته‌اند. همچنین کتاب با زبان ساده و روایت‌های کوتاه، امکان همدلی و تأمل را برای خواننده فراهم کرده است و یادآور می‌شود که پشت هر رویداد بزرگ تاریخی زندگی‌های کوچک و شکننده‌ای وجود دارد.

خواندن کتاب آخرین شاهدها را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به علاقه‌مندان به تاریخ، مطالعات جنگ، روان‌شناسی کودک و کسانی که دغدغه‌ی فهم تجربه‌های انسانی در شرایط بحرانی را دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین به کسانی که به روایت‌های مستند و چندصدایی علاقه‌مندند و می‌خواهند تأثیرات جنگ را از نگاه کودکان بشناسند، توصیه می‌شود.

درباره سوتلانا آلکسیویچ

سوتلانا آلکسیویچ (متولد ۳۱ مه ۱۹۴۸)، نویسنده، روزنامه‌نگار تحقیقی و تاریخ‌نگار شفاهی اهل بلاروس است که آثارش را به زبان روسی می‌نویسد. او در اکراین به دنیا آمد و پس از پایان دبیرستان، کار خود را در چند روزنامه‌ی محلی آغاز کرد. آلکسیویچ در سال ۱۹۷۲ در رشته‌ی روزنامه‌نگاری فارغ‌التحصیل شد.

او در گفت‌وگویی در سال ۲۰۱۵ اظهار کرد که نویسندگانی چون هانا کرال و ریشارد کاپوشینسکی مسیر حرفه‌ای‌اش را شکل داده‌اند و او را به‌سمت روزنامه‌نگاری روایی و تاریخ شفاهی سوق داده‌اند. شیوه‌ی منحصربه‌فرد او بر شنیدن و ثبت صدای شاهدان عینی بنا شده است؛ روایتی چندصدایی از حوادث بزرگ قرن بیستم همچون جنگ جهانی دوم، جنگ افغانستان، فروپاشی شوروی و فاجعه‌ی چرنوبیل.

نخستین کتابش، جنگ چهره‌ی زنانه ندارد، در سال ۱۹۸۵ منتشر شد و با استقبال چشم‌گیر روبه‌رو شد؛ اثری که تنها در پنج سال بیش از دو میلیون نسخه فروش رفت و از تجربه‌های زنان بازمانده‌ی جنگ پرده برداشت. او در کتاب آخرین شاهدها نیز به روایت کودکان از سال‌های جنگ پرداخته است.

آلکسیویچ در سال ۲۰۱۵ جایزه‌ی نوبل ادبیات را دریافت کرد؛ به‌پاس نوشته‌های چندصدایی‌اش که بنایی ماندگار از رنج و شجاعت در روزگار ما ساخته است. او نخستین نویسنده‌ی بلاروسی است که این افتخار را کسب کرده است.

خودش درباره‌ی روش کارش گفته است: «من همیشه در جست‌وجوی شیوه‌ای ادبی بوده‌ام که بیشترین نزدیکی را به واقعیت داشته باشد. آنچه می‌شنوم و می‌بینم همهمه‌ای از صداهای فردی است؛ کُری از روایت‌های انسانی.»

بخشی از کتاب آخرین شاهدها

«ژوئن ۱۹۴۱ بود. آخرین چیزی که از زندگی آرام دوران صلح به یاد داشتم یک قصه بود؛ مادرم شب آن را برایم خواند. قصهٔ محبوبم بود، قصهٔ ماهی‌قرمز. من همیشه از ماهی‌قرمز چیزی می‌خواستم: «ماهی‌قرمز… ماهی‌قرمز کوچولوی خوب…» خواهرم هم می‌خواست، اما به روش خودش: «اجی مجی لاترجی، می‌خواهم که…» می‌خواستیم که تابستان پیش مادربزرگ برویم و بابا هم با ما بیاید. بابا خیلی شوخ بود…»