کتاب بندر فیلی

کتاب الکترونیکی بندر فِیلی نوشتهٔ «بختیار علی» با ترجمهٔ «مریوان حلبچه‌ای» در سال ۱۴۰۳ توسط نشر ثالث منتشر شده است. این رمان در دستهٔ آثار داستانی قرار می‌گیرد و به سرگذشت کودکی به نام «بندر»، متولد زندان بغداد، می‌پردازد؛ کودکی که هویت و سرنوشتش درهم‌تنیده با تاریخ و فجایع کردهای فیلی در عراق است. «بختیار علی» با نگاهی عمیق به مفاهیم هویت، اسارت و مقاومت انسانی، داستانی را روایت می‌کند که هم‌زمان سیاسی، اجتماعی و وجودی است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب بندر فیلی اثر بختیار علی

کتاب «بندر فیلی» به قلم «بختیار علی» اثری داستانی است که در قالب رمان، به روایت زندگی و هویت کردهای فیلی در عراق می‌پردازد؛ گروهی که در دوران حکومت بعث، قربانی نسل‌کشی، تبعید و حذف سیستماتیک شدند. «بختیار علی»، نویسندهٔ کتاب، با بهره‌گیری از روایت‌های چندلایه و شخصیت‌پردازی عمیق، داستان «بندر» را به‌عنوان نمادی از کودک درون انسان‌ها و قربانیان بی‌نام‌ونشان تاریخ به تصویر کشیده است. این رمان نه‌تنها به جنبه‌های سیاسی و اجتماعی فاجعهٔ کردهای فیلی می‌پردازد، بلکه دغدغه‌های وجودی و فلسفی انسان معاصر را نیز مطرح می‌کند؛ از جمله بحران هویت، تجربهٔ اسارت و تلاش برای حفظ انسانیت در شرایط غیرانسانی.

ساختار کتاب «بندر فیلی» بر پایهٔ روایت‌های مختلف از زندگی «بندر» استوار است؛ روایتی که گاه به‌صورت گزارش، گاه به شکل خاطره و گاه از زبان شخصیت‌های فرعی ارائه می‌شود. فضای غالب اثر محیط زندان و مرز میان بودن و نبودن است؛ جایی که «بندر»، بدون داشتن هویت رسمی و حق شهروندی، میان مرگ و زندگی معلق مانده است. «بختیار علی» در این کتاب با رویکردی داستانی اما با تکیه‌ بر واقعیت‌های تاریخی و اجتماعی، تصویری از وضعیت انسان‌هایی ارائه می‌دهد که در حاشیهٔ تاریخ و قدرت، برای بقا و معناجویی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

خلاصه داستان بندر فیلی

هشدار: این پاراگراف بخش‌هایی از داستان را فاش می‌کند!

داستان «بندر فیلی» با تولد «بندر» در بند اعدامی‌های یکی از زندان‌های بغداد آغاز می‌شود؛ کودکی که مادرش در لحظهٔ اعدام، او را به دنیا می‌آورد و از همان ابتدا، سرنوشتش با مرگ و اسارت گره می‌خورد. «بندر»، بدون شناسنامه و هویت رسمی، تحت مراقبت «سید شهاب»، مسئول بند اعدام و چند کارمند دیگر زندان رشد می‌کند؛ افرادی که هرکدام به‌نوعی با خشونت و بی‌رحمی نظام بعث خو گرفته‌اند، اما در برابر معصومیت «بندر»، لحظاتی از انسانیت را تجربه می‌کنند. «بندر» از همان کودکی با مفاهیمی چون خانه، خانواده و آزادی بیگانه است و تنها جهانش دیوارهای زندان و آدم‌هایی است که هر روز با مرگ روبه‌رو می‌شوند. نخستین مواجههٔ او با اعدام، شوک و ترسی عمیق در وجودش ایجاد می‌کند، اما به‌تدریج به تماشای مرگ عادت می‌کند و حتی به بخشی از مراسم اعدام تبدیل می‌شود.

«بندر»، برخلاف مدیر زندان و دیگران، قادر نیست انسان‌ها را به خوب و بد تقسیم کند و همواره با نگاهی کودکانه و بی‌طرف به اطرافیانش می‌نگرد. او نماد انسانی است که در برابر فشارهای ایدئولوژیک و فاشیستی، تلاش می‌کند سرشت انسانی و همدلی خود را حفظ کند. در طول داستان، «بندر» با بحران هویت، محرومیت از حقوق اولیه و تلاش برای معنا بخشیدن به زندگی‌اش روبه‌رو است. روایت کتاب، هم‌زمان با بازگویی سرگذشت «بندر»، به نقد ساختارهای قدرت، فاشیسم و بی‌عدالتی اجتماعی می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه انسان‌ها در شرایط سرکوب و حذف، برای حفظ انسانیت و کودک درون خود می‌جنگند.

چرا باید کتاب بندر فیلی را بخوانیم؟

رمان «بندر فیلی» با روایت سرگذشت کودکی که در دل یکی از تاریک‌ترین برهه‌های تاریخ عراق متولد می‌شود، تصویری ملموس از تأثیر سیاست‌های فاشیستی بر زندگی فردی و جمعی ارائه می‌دهد. این کتاب با پرداختن به مفاهیمی چون هویت، اسارت، همدلی و مقاومت، خواننده را به تأمل دربارهٔ ماهیت انسان و مرزهای انسانیت در شرایط بحرانی دعوت می‌کند. روایت چندلایه و شخصیت‌پردازی دقیق، امکان هم‌ذات‌پنداری با قربانیان خاموش تاریخ را فراهم می‌آورد و نشان می‌دهد چگونه جرقه‌های امید و انسانیت حتی در دل خشونت و سرکوب می‌تواند بدرخشد. مطالعهٔ این اثر فرصتی است برای مواجهه با پرسش‌های بنیادین دربارهٔ آزادی، هویت و معنای زندگی.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای علاقه‌مندان به رمان‌های اجتماعی، تاریخی و فلسفی مناسب است؛ به‌ویژه کسانی که دغدغهٔ هویت، سرگذشت اقلیت‌ها، نقد قدرت و ساختارهای سرکوبگر را دارند. همچنین برای خوانندگانی که به‌دنبال آثاری با مضمون مقاومت انسانی و بررسی روان‌شناسی قربانیان خشونت سیاسی هستند «بندر فیلی» انتخابی تأمل‌برانگیز خواهد بود.

درباره بختیار علی

«بختیار علی» در سال ۱۹۶۰ میلادی در شهر سلیمانیهٔ کردستان عراق به دنیا آمد. او نویسنده، شاعر و متفکر برجستهٔ کرد عراقی است. او تحصیلات خود را در رشتهٔ زمین‌شناسی در دانشگاه‌های سلیمانیه و هولیر (اربیل) آغاز کرد، اما در جریان اعتراضات دانشجویی سال ۱۹۸۳ در دانشگاه سلیمانیه زخمی شد و از ادامهٔ تحصیل دست کشید تا به‌طور کامل به ادبیات بپردازد. در همان سال، نخستین شعرش با عنوان «سرزمین» را سرود که قدیمی‌ترین قصیده از آثار او به‌ شمار می‌آید.

با آغاز دوبارهٔ جنگ‌های داخلی میان احزاب کردستان عراق در سال ۱۹۹۴، «بختیار علی» در اعتراض به این درگیری‌ها از وطن خارج شد و ابتدا به سوریه رفت. پس از ۹ ماه اقامت در دمشق، راهی آلمان شد و تا سال ۱۹۹۹ در فرانکفورت زندگی کرد. او در این دوره همراه با جمعی از روشنفکران کُرد، مجلهٔ «ره‌هه‌ند» (رهند) را در اروپا منتشر کرد. سپس به شهر کلن نقل‌مکان کرد و نخستین رمانش با عنوان «مرگ دومین تک‌فرزند» را در سوئد منتشر ساخت. یک سال بعد نیز دومین رمان خود «غروب پروانه» را از طریق انتشارات «رهند» در استکهلم به چاپ رساند، اما نقطهٔ عطف فعالیت ادبی او با انتشار رمان «واپسین انار جهان» در سال ۲۰۰۲ در سلیمانیه رقم خورد؛ اثری که تحولی تازه در رمان‌نویسی کردی پدید آورد و توجه بسیاری از نویسندگان، شاعران و اهل فرهنگ را جلب کرد.

از دیگر رمان‌های شاخص او می‌توان به «شهر موسیقی‌دانان سپید» و «غزل‌نویس و باغ‌های خیال» اشاره کرد؛ آثاری که منتقدانْ آن‌ها را در ادبیات معاصر کردی جریان‌ساز و برجسته می‌دانند. «بختیار علی» افزون بر رمان‌نویسی، از روشنفکران تأثیرگذار کردستان به شمار می‌رود و مقالات و یادداشت‌های بسیاری منتشر کرده است که عمدتاً در مجلهٔ «رهند» چاپ شده‌اند. کتاب‌های «ستیزه‌جویان ایمان» و «خوانندهٔ قاتل» نیز از آثار تحلیلی مهم او به حساب می‌آیند.

بخش قابل‌توجهی از شهرت «بختیار علی» به نقدهای ریشه‌ای او بازمی‌گردد؛ نقدهایی که ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حاکم بر کردستان را به چالش می‌کشند. در این میان، نگاه انتقادی و رادیکال او به مفهوم «هویت و ناسیونالیسم کردی» بازتاب گسترده‌ای داشته و واکنش‌های گوناگون، از مخالفت سنت‌گرایان تا استقبال روشنفکران و نسل جوان، را برانگیخته است. آثار نظری او موجی تازه از بحث‌های فکری را میان جوانان ایجاد کرده و جایگاهی ویژه در فضای فرهنگی کردستان یافته است. افزون بر این، او مقالاتی در حوزهٔ غرب‌شناسی نیز نوشته، اما عمدهٔ نام‌آوری‌اش به رمان‌ها و مجموعه‌شعرهایش بازمی‌گردد.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

«بختیار علی» تا کنون جوایز مهمی در سطح کردستان و اروپا دریافت کرده است. او در سال ۲۰۰۹ نخستین دورهٔ جایزهٔ ادبی «هاردی» و در سال ۲۰۱۴ جایزهٔ «شیرکو بیکس» را به‌ دست آورد. همچنین رمان «شهر موسیقی‌دانان سپید» او در سال ۲۰۰۵ از سوی وزارت آموزش و پرورش اقلیم کردستان به‌عنوان «کتاب سال» برگزیده شد. در سطح بین‌المللی، شهرت او با دریافت جایزهٔ معتبر «نلی زاکس» در آلمان در سال ۲۰۱۷ بیش از پیش گسترش یافت؛ جایزه‌ای که نخستین‌بار به نویسنده‌ای غیراروپایی اهدا شد. در سال ۲۰۲۴ نیز جایزهٔ «هیلده دومین» برای ادبیات در تبعید به او تعلق گرفت که تأکیدی دوباره بر جایگاه جهانی او در عرصهٔ ادبیات است.

بخشی از کتاب بندر فیلی

«فاشیسم زمانی می‌تواند قدرت را کاملاً در دست گیرد که جامعه تحت‌تأثیر نظم اخلاقی و ایدئولوژیک قدرت باشد. بی‌رحمی افراد جامعه در برابر بندر کوششی است در به‌تصویرکشیدن این حقیقت و اصرار بر آن‌که حکومت فاشیستی (فاشیسم کلان) بدون مشارکت افراد معمولی جامعه یا توده (فاشیسم خُرد) برقرار نمی‌شود و نمی‌تواند بدون ریشه‌داشتن درون جامعه به نهایت قدرت خود دست یابد. در این رمان یکی از پرسش‌های اصلی یا بنیادی این است که «خارج» کجاست؟ مسئلهٔ بنیادین این نیست که داخل و خارج زندان چه می‌گذرد، بلکه بیرون و درون خطوطی‌اند که نظام آن را به وجود آورده‌اند. در این‌جا بندر نمایانگر چیزی خارج نظام است. نشانهٔ پرتاب‌شدگیِ او به خارج نظام و نظم موجود، هنگام سقوط از رَحِم مادرش پس از مرگ او و پرت‌شدنش به جهان بیرون. دیوار بین بندر و پدر نامرئی‌اش به‌تدریج بالا می‌رود و ادامه می‌یابد تا به دیواری ضخیم بین بندر و جامعه تبدیل می‌شود. دیواری ابدی که هرگز فرو نمی‌ریزد، دیواری که ساختهٔ دولت فاشیستی نیست، بلکه برساختهٔ خانواده، جامعه، اخلاقیات و افکار عمومی است. همهٔ این‌ها نشانه‌هایی است که آشکار می‌کنند بندر به خارج جامعه پرتاب شده است، حتی زمانی که زندان ویران می‌شود و بندر بیرون می‌آید، دیوار بین بندر و جامعه همچنان پابرجاست.»