مریوان حلبچه‌ای
زندگینامه و معرفی کتاب‌های مریوان حلبچه ای
مریوان حلبچه‌ای (Mariwan Halabjaee) مترجم برجسته‌ی کُرد، با تجربه‌ی تلخ بمباران شیمیایی حلبچه در کودکی و مهاجرت به ایران، به زبان و فرهنگ فارسی تسلط یافت. او با ترجمه‌ی آثار برجسته‌ای از زبان کردی به فارسی، به‌ویژه آثار بختیار علی، نقش مهمی در معرفی ادبیات معاصر کردی ایفا کرده است. همچنین، با ترجمه‌ی آثار نویسندگانی مانند غلامحسین ساعدی و بهرام بیضایی به کردی، به تبادل فرهنگی بین دو زبان کمک شایانی کرده و جایگاهی ویژه در ادبیات تطبیقی به دست آورده است.
بیوگرافی مريوان حلبچه‌ای
مريوان حلبچه‌ای، ۷ شهريور ۱۳۵۹، در شهر حلبچه از اقليم کردستان عراق، متولد شد. او تا حدود ۷ سالگی در شهر محل تولدش زندگی می‌كرد تا اینکه یک روز پس از بمباران شیمیایی حلبچه توسط رژيم بعثی عراق در ۲۵ اسفندماه ۱۳۶۶، مريوان و خانواده‌اش بدون اينكه بتوانند وسيله‌ای از خانه‌شان بردارند، وارد ايران شدند. او كه از اين حادثه‌ی فاجعه‌آميز دچار آسيب شده بود، ابتدا در كرمانشاه و سپس به مدت چند ماه در تهران تحت درمان قرار گرفت. پس از پايان مراحل درمانش، در پاييز ۱۳۶۷ به كرمانشاه برگشت و خانواده‌اش را در اردوگاه آوارگان حلبچه در شهرستان كامياران به كمک هلال‌احمر پيدا كرد.
مريوان كه تا دوم دبستان در حلبچه به زبان كردی درس خوانده بود، بعد از ورود به ايران، ابتدا در بيمارستان تهران و بعد در اردوگاه آوارگان كرمانشاه به مدرسه رفت، اشتراک بين زبان و فرهنگ کردی و فارسی باعث شده بود كه مريوان بتواند خیلی زود زبان فارسی را بياموزد و با آن انس بگيرد.
او بار ديگر در سن ۱۴ سالگی به تهران بازگشت، تا با كار كردن در كارخانه‌ی پلاستيک‌سازی در منطقه‌ی خاک سفيد بتواند کمک‌خرج خانواده‌اش باشد.
مريوان حلبچه‌ای مدرک كارشناسی خود را در رشته‌ی ارتباطات گرايش روزنامه‌نگاری از دانشگاه سليمانيه در عراق دريافت كرد و تحصيلات خود در مقطع كارشناسی‌ارشد را در دانشگاه علوم تحقيقات تهران در رشته‌ی علوم‌انسانی ادامه داد.
او زمان نوجوانی به ادبيات علاقه‌مند بود و از همان سنين شروع به خواندن رمان‌ها و آثار بزرگ جهان كرد؛ در سير مطالعاتش متوجه جای خالي آثار کردی در زبان فارسی شد به همين دليل كار ترجمه را ابتدا از کردی به فارسی در نوجوانی شروع كرد و بعد ترجمه‌ی آثار فارسی به زبان کردی را هم به فعاليتش افزود.
مریوان حلبچه‌ای تابه‌حال بيش از ۱۰۰ اثر را به زبان فارسی و کردی در ژانرهای مختلف از جمله نمایشنامه، شعر كوتاه، رمان، فلسفه و... ترجمه كرده است. مریوان حلبچه‌ای طی دو دهه‌ی گذشته، همکاری مستمر و تأثیرگذاری با مطبوعات کردی در عراق و نشریات فارسی در ایران داشته است و با بیش از ۱۰۰ مصاحبه‌ی تخصصی با چهره‌های برجسته‌ی ادبیات فارسی و کردی، نقشی بی‌بدیل در توسعه و ارتقای ادبیات و ارتباط فرهنگی میان این دو زبان ایفا کرده است.
وی همچنین مدیرمسئول مجله فرهنگی-ادبی «گلاویژ نو» است؛ نشریه‌ای که تاکنون ۸۰ شماره از آن منتشر شده و به‌عنوان یکی از منابع معتبر در عرصه‌ی ادبیات کردی شناخته می‌شود. این مجله بستری برای معرفی و نقد آثار ادبی، پرورش ایده‌های فرهنگی، و ایجاد تعامل میان نویسندگان و مخاطبان ادبیات کردی فراهم آورده است.
جوایز و افتخارات مریوان حلبچه‌ای
مریوان حلبچه‌ای، جوایز و افتخارات متعددی را در سطح ملی و بین‌المللی کسب کرده است. برخی از این جوایز عبارت‌اند از:
جایزه‌ی قاره‌ای از میان قاره‌های آمریکای لاتین، اروپا، آسیا و آفریقا
راه‌یابی به لیست نهایی جایزه‌ی ملی منتقدان آمریکا
قرارگرفتن در لیست جهانی ۵۰ رمان قرن
جایزه‌ی طلایی احمد هردی به‌عنوان بهترین مترجم سال اقلیم کردستان در سال ۲۰۱۱
جایزه‌ی بهترین مترجم سال ۲۰۲۰ از سوی نمایشگاه بین‌المللی کتاب سلیمانیه
جایزه‌ی شهید معروف برزنجی در سال ۲۰۰۹ برای داستان‌نویسی
جایزه‌ی کانون نویسندگان کرد برای ترجمه‌ی ادبی در سال ۲۰۱۳
جایزه‌ی کانون فرهنگی ادبیات ایران در تهران در سال ۲۰۱۷
جایزه‌ی یونسکوی جهانی در سال ۲۰۲۱ به‌عنوان مترجم فعال و رابط بین دو فرهنگ
علاوه بر این، او در جشنواره‌های متعدد ادبی به‌عنوان داور حضور فعال داشته است.
نقد كلی آثار مريوان حلبچه‌ای
با اینکه زبان مادری مریوان کردی است، او اظهار کرده که بخش عمده‌ی مطالعاتش به زبان فارسی بوده است و ازآنجاکه یادگیری زبان فارسی را از کودکی آغاز کرده، آثار او بدون نقص یا کاستی در ترجمه ارائه شده‌اند. او در ترجمه‌ی آثار گوناگون سعی كرده است كه به سبک نويسنده و اثر اصلی وفادار بماند و منظور و لحن نويسنده را به روشن‌ترين نحو به زبان مقصد ترجمه كند.
مریوان حلبچه‌ای، آثار خود را به‌عنوان پلی میان فرهنگ‌ها و زبان‌ها معرفی کرده است. او با بهره‌گیری از تجربه‌های زیسته‌اش در حلبچه و ایران، از ادبیات به‌عنوان ابزاری برای بازنمایی دردها و هویت‌های انسانی بهره برده است. سبک او ترکیبی از شاعرانگی و تصویرپردازی است که در آثاری كه برای ترجمه انتخاب می‌كند، به‌خوبی دیده می‌شود.
او توانسته است با تمرکز بر ادبیات‌معاصر فارسی و کردی، آثار ارزشمندی را به هر دو زبان ارائه کند و از طریق ترجمه، سهمی در معرفی فرهنگ‌ها به جوامع مختلف داشته باشد. آثار او، بیانگر عمیق بودن نگاهش به مسائل اجتماعی و فرهنگی و تسلط وی بر هر دو زبان است. او در ترجمه‌ی آثار كلاسيک و معاصر فارسی به زبان کردی تلاش بسیاری کرده است.
مروری بر آثار و ترجمه‌های مريوان حلبچه ای
کتاب به دوزخ ای بی‌گناهان
این کتاب، اثری از بختیار علی، درباره‌ی تنهایی شخصیتی به نام مصطفا است که به بازی سیستم نمی‌پیوندد و در مقابل فاشیسم و تحمیل احساس گناه مقاومت می‌کند. این نمایشنامه تأملی بر مفهوم آزادی دروغین است که آزادی را تهی از معنا کرده و انسان‌ها را فقط ابزار برای بقای سيستم می‌داند. نشر ثالث اين كتاب را در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.
کتاب حاشیه‌نشين‌های اروپا
این اثر، مجموعه‌ای از ۱۲ داستان کوتاه است که به تنهایی و رنج حاشیه‌نشینی می‌پردازد. داستان اصلی درباره‌ی یک پناهنده‌ی کُرد در دانمارک است که با بحران‌های عاطفی و هویتی دست‌وپنجه نرم می‌کند. این مجموعه با لحنی انتقادی و گاه طنزآمیز روایت شده است. اين اثر تأمل‌برانگيز نوشته‌ی فرهاد پیربال است و نشر ثالث آن را منتشر کرده است.
کتاب خنده غمگين‌ترت می‌کند
این کتاب، مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه بختیار علی است که در کنار معرفی حرفه‌ی شاعری او، داستان‌هایی چون «دو کارگر باغ می‌سازند» و «زنده شدن ما» را شامل می‌شود. خنده غمگین‌ترت می‌کند، بیانگر تحولات بختیار علی در شعر و تأثیر عمیق او بر ادبیات کردی است. نشر ثالث این کتاب را روانه‌ی بازار کرده است.
کتاب تصاحب تاریکی
اين رمان، اثر دیگری از بختیار علی است. نويسنده با ترکیب واقعیت و خیال، مسائلی چون حافظه، هویت و تقابل نور و تاریکی را بررسی می‌کند. این کتاب اثری روان‌شناختی است که تجربیات انسانی و حوادث تاریخی را به تصویر می‌کشد و تأثیر آن‌ها بر حافظه‌ی فردی و جمعی را نشان می‌دهد. نشر ثالث این رمان را منتشر کرده است.
کتاب غروب پروانه
در این داستان، دو شخصیت اصلی به دلیل باورهای مذهبی خانواده‌هایشان در میان جمع اعدام می‌شوند. این غروب به نمادی از شکست و زمستان در میان کُردها تبدیل شده و با زبانی شاعرانه، داستانی از عشق، اندیشه و مبارزه با جهل مذهبی ارائه می‌کند. اين شاهكار اثر بختيار علی است و به همت نشر ثالث عرضه شده است.
کتاب دریاس و جسدها
این کتاب، داستانی درباره‌ی دو برادر با مسیرهای متفاوت زندگی است؛ یکی مثل اكثر افراد جامعه، عادی و دیگری انديشمندی منزوی. داستان با تشییع‌جنازه‌ی ژنرالی برجسته آغاز می‌شود كه معمولی به نظر می‌رسد اما با پيش رفتن داستان اهميت جسدها روشن می‌شود. مرگ و اندیشیدن به آن، مضمون اصلی این روایت است. نويسنده‌‌ی اين رمان بختیار علی است و نشر ثالث اين رمان را روانه‌ی بازار كتاب ايران كرده است.
نگاهی به نسخه‌های صوتی آثار مريوان حلبچه‌ای
کتاب صوتی خداحافظ دلدادگی
كتاب خداحافظ دلدادگی اثر شيرزاد حسن شامل ۱۵ داستان كوتاه است. او در اين داستان‌ها به بررسی موضوعاتی مثل تنهایی، عشق، بحران‌های اجتماعی و نقد مردسالاری مي‌پردازد و به مخاطب كمک می‌كند از دريچه‌ای نو و نقادانه به زندگی انسان مدرن در خاورميانه بنگرد. راديو گوشه این کتاب را با صدای رؤيا فلاحی منتشر كرده است.
کتاب صوتی جمشیدخان عمویم، كه باد هميشه او را با خود می‌برد
این کتاب، رمانی با سبک رئالیسم جادویی از بختیار علی است که زندگی جمشیدخان را روایت می‌کند. او اسیر و بازيچه‌ی بعثی‌ها می‌شود و در طول داستان تحولات شخصیتی و فکری او كه پايه‌ای ندارد، او را به مسيرهای مختلف می‌كشاند. کتاب درباره‌ی تغییرات تاریخی و اجتماعی و تأثیر ایدئولوژی‌های متزلزل بر زندگی فردی است. انتشارات ماه آوا اين كتاب را با صدای مجيد آقاكريمی ارائه كرده است.
کتاب صوتی خانه‌ی گربه‌ها
خانه‌ی گربه‌ها، رمانی از هیوا قادر درباره‌ی مجازات اجتماعی است که راوی را به کار اجباری در خانه‌ای عجیب، يعنی خانه‌ی گربه‌ها می‌کشاند. داستان با حکم یک ماه زندان آغاز می‌شود و در جریان کار اجباری، روایت طنزآمیز و انتقادی از مسائل انسانی و اجتماعی ارائه می‌دهد. اين رمان توسط راديو گوشه با صدای اطهر كلانتری در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
کتاب صوتی حصار و سگ‌های پدرم
این کتاب، روایتی از شيرزاد حسن درباره‌ی سرکوب، خشونت خانگی و آزادی نافرجام است. پسر بزرگ خانواده با قتل پدر، اسارت خانواده را پایان می‌دهد، اما سگ‌های پدر نماد سنت‌های غیرقابل‌رهایی باقی می‌مانند. نویسنده تصویری انتقادی از انسان خاورمیانه‌ای ارائه می‌دهد که حتی پس از رهایی از سنت، در تغییر خود ناتوان و درمانده است. نسخه‌ی صوتی كتاب با صدای اطهر کلانتری توسط راديو گوشه عرضه شده است.
کتاب صوتی آخرين انار دنيا
آخرین انار دنیا، رمانی چندبعدی از بختیار علی است که جنگ، آزادی و عشق را به تصویر می‌کشد. داستان مردی كه ۲۱ سال در انفرادی زندانی بوده و در جستجوی معنای زندگی است. این کتاب با استفاده از نماد انار، به معانی عشق و انسانیت پرداخته و دردهای قومی تحت ستم بعثی‌ها را بازگو می‌کند. انتشارات صوتی ماه آوا اين كتاب را با صدای بهرام ابراهیمی ارائه كرده است.
