کتاب جامع علم کلام

کتاب جامع علم کلام نوشتهٔ توماس آکویینی، حاصل گزینشِ پیتر کریفت و ترجمهٔ علی رضا عطارزاده است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی در باب دانش و خرد فلسفیِ بزرگ‌ترین فیلسوف مسیحی قرون‌وسطی.

درباره کتاب جامع علم کلام

کتاب جامع علم کلام متن‌هایی را از بخش اول و دوم «جامع علم کلام» برگزیده است. معیار این گزینش مناسبت فلسفی آن‌ها بوده است. پیتر کریفت بی‌آن‌که ترتیب اصلی بخش‌ها و مباحث و فصول را بر هم زند، این متون را در هفت بخش و ذیل عنوانی که خودش انتخاب کرده، جای داده است. این اثر، بخش‌های روش‌شناسی، دلایل وجود خدا، ماهیت خدا، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی و علم‌النفس را از بخش نخست متن اصلی «جامع علم کلام» گرفته و بخش اخلاق (یا به‌طور کلی حکمت عملی) هم شامل منتخبی است از بخش اول از بخش دوم. مطالب این کتاب کلمات خودِ توماس آکویینی است. او که به نام «توماس آکویناس» هم شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین فیلسوف مسیحی قرون‌وسطی دانسته شده است. یکی اصلی‌ترین کتب او کتاب «علم کلام» است. پیتر کریفت باتوجه‌به نیازها و دغدغه‌های معاصر فلسفی، از اثر حجیم «علم کلام» به قلم آکویناس، بخش‌های مرتبط و فلسفی را گزینش کرده و آن‌ها را به انگلیسی ترجمه کرده است که حاصلش کتاب «جامع علم کلام» است. پیتر کریفت، استاد فلسفه و کلام مسیحی است. او با برجسته‌کردن مسائل اساسی «علم کلام» و همچنین مطالب پیچیده، قصد دارد تا خوانندۀ امروز را با دانش و خرد فلسفی توماس آکویناس آشنا کند.

خواندن کتاب جامع علم کلام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب دانش و خرد فلسفیِ بزرگ‌ترین فیلسوف مسیحی قرون‌وسطی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب جامع علم کلام

«مبحث ۴. کمال خدا

فصل نخست

آیا خدا کامل است؟

اعتراض ۱. به نظر می‌آید کمال به خدا تعلّق ندارد. زیرا در صورتی می‌گوییم شیئی کامل است که تماما ساخته‌شده باشد. باری، مناسب خدا نیست که ساخته‌شده باشد. لذا او کامل نیست.

اعتراض ۲. به‌علاوه، خدا آغاز نخستین اشیاست. اما آغازهای اشیا به نظر می‌آید که ناکامل باشند، چنان‌که بذر آغاز زندگی نباتی و حیوانی است.

لذا خدا ناکامل است.

اعتراض ۳. به‌علاوه، چنان‌که قبلاً نشان دادیم (مبحث ۳، فصل ۴)، ذات خدا وجود است. اما به نظر می‌آید که وجود ناکامل‌ترین باشد، زیرا وجود کلی‌ترین و پذیرنده هر حالتی است. لذا خدا ناکامل است.

برخلاف، مسطور است: شما کامل باشید چنان‌که پدر شما که در آسمان است کامل است (متّی ۵: ۴۸).

من جواب می‌دهم، چنان‌که الفیلسوف نقل می‌کند (Metaph. xii) بعضی فیلسوفان باستان، یعنی، فیثاغوریان، و لئوکیپوس، بهترین و کامل‌ترین را بر مبدا نخستین حمل نمی‌کردند. دلیلش این بود که فیلسوفان باستان فقط یک مبدأ مادّی را ملاحظه کردند؛ و مبدأ مادّی ناکامل‌ترین است. زیرا، از آن‌جا کهماده بماهی ماده صرفا بالقوه است، نخستین مبدأ مادی باید اساسا بالقوه و لذا ناکامل‌ترین باشد. باری، خدا مبدأ نخستین است، نه مبدأ مادی، بلکه مبدأ نخستین در ترتیب علّت فاعلی است، مبدائی که باید کامل‌ترین باشد.

زیرا درست همان‌طور که ماده بماهی ماده صرفا بالقوه است، فاعل بماهو فاعل در وضعیت فعلیت است. از این رو، مبدأ فعّالِ نخستین باید بالفعل‌ترین و لذا کامل‌ترین باشد؛ زیرا شی‌ء در نسبت با وضعیت فعلیتش کامل است، زیرا ما چیزی را کامل می‌نامیم که فاقد هیچ چیزی از حالت کمال خویش نیست.

جواب اعتراض ۱. چنان‌که گرگوری می‌گوید (Moral, v. ۲۶, ۲۹): اگرچه زبان ما سخن گفتن نتواند مگر به لکنت، ما امور عالی خدا را سر می‌دهیم. زیرا چیزی که ساخته نشده است به‌نادرستی کامل نامیده می‌شود. با وجود این، چونمخلوقات هنگامی کامل نامیده می‌شوند که از قوّه به فعلیت رسانده شوند، این کلمه کامل بر هر چیزی دلالت می‌کند که منتظر فعلیتی نباشد، خواه این بر سبیل کمال باشد خواه نه.

جواب اعتراض ۲. مبدائی مادی که ما ناکاملش می‌یابیم، ممکن نیست به طور مطلق نخستین باشد؛ بلکه باید مسبوق به چیزی کامل باشد. زیرا هرچند نطفه مبدأ زندگی حیوانی‌ای باشد که از طریق نطفه بازتولید [یا متولّد] شده است، مسبوق به حیوانی است که نطفه از آن پدید می‌آید، نبات نیز همین‌طور است. زیرا، مقدم بر چیزی که بالقوه است، باید چیزی باشد که بالفعل است؛ چرا که موجودِ بالقوه فقط ممکن است به واسطه موجودی پیشاپیش بالفعل تبدل یابد.

جواب اعتراض ۳. وجود کامل‌ترینِ همه چیزهاست، زیرا وجود است که همه چیزها را بالفعل می‌سازد؛ زیرا هیچ‌چیز دارای فعلیت نیست مگر از آن حیث که وجود دارد. از این رو، وجود چیزی است که همه چیزها را بالفعل می‌سازد، حتی صورت‌های آن‌ها را. لذا نسبتش با چیزهای دیگر همچون دریافت‌کننده به دریافت‌شده {یا قابل به مقبول} نیست؛ بلکه همچوندریافت‌شده به دریافت‌کننده است. لذا هنگامی که از وجود انسان یا اسب یا هر چیز دیگری سخن می‌گوییم، وجودْ مبدائی صوری و چیزی دریافت‌شده تلقی می‌شود؛ و نه چیزی که وجود دارد.»