کتاب فیلم به مثابه فلسفه؛ آنی هال

کتاب فیلم به مثابه فلسفه؛ آنی هال نوشتهٔ صالح نجفی و ویراستهٔ رضا رحمتی راد است و نشر لگا آن را منتشر کرده است. صالح نجفی در جلد پنجم مجموعهٔ فیلم به مثابه فلسفه سراغ فیلم آنی هال رفته است.

درباره کتاب فیلم به مثابه فلسفه؛ آنی هال

مجموعهٔ «فیلم به‌مثابهٔ فلسفه» کوششی است برای تأمل در آنچه فیلم‌ها بیان می‌کنند و با ذات سینما نسبت دارد. و البته که می‌توان گفت تأمل در سینما، به تعبیری، تأمل در همه‌چیز است: تأمل در نحوهٔ ادراک دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم و کمتر چیزی در آن یافت می‌شود که به‌نحوی با سینما مرتبط نباشد. صالح نجفی در این مجموعه این بار سراغ فیلم مشهور آنی هال رفته است.

اما موضوع آنی هال چیست؟ اَلوی سینگر (وودی آلن)، کمدین و بازیگر تلویزیون که رابطهٔ عاشقانه‌اش با آنی هال (داین کیتن) به‌هم خورده در پی کشف عامل این اتفاق است. فیلم به کمک فلاش‌بک نشان می‌دهد او کودکی بدخُلق بوده با سؤال‌هایی بزرگ راجع به هستی و کنجکاوی دربارهٔ روابط جنسی. به گفتهٔ مادرش، اَلوی هرگز نمی‌توانست در اجتماع با کسی دوست شود و همواره با مردم اختلاف نظر داشت.

شاید بحث دربارهٔ فیلم وودی آلن مثل خود فیلم قدری پراکنده و غیرمنسجم باشد اما می‌توان، علاوه بر حاشیه‌ها و گریزهای بسیار، یک خط اصلی پررنگ کرد و آن، ارتباط بین میل (desire) و روایتگری (narrativity) در فیلم‌های اوست. پیش از این باید از اتصالی‌ سخن گفت که زمینه‌اش را خود آلن فراهم کرده است: ارتباط او و اینگمار برگمان، دو فیلمسازی که زیباشناسی آن‌ها به‌ظاهر از هم فاصله‌ها دارد. هیچ فیلمی از برگمان سراغ نداریم با فضای کمیک و شوخ‌طبعی و مزاح و اشارهٔ مستقیم به عناصر بیرونی، و اساساً در فیلم‌های او با جهانی مواجهیم که می‌توان آن را تابع قواعد و قوانین خود دانست و مستقل از تاریخ. در فیلم‌های وودی آلن، اما، هرچه بیشتر در زمان حال هستیم و در خیابان‌ها و کنار آدم‌های امروزی. با این‌حال خودِ آلن تصریح می‌کند که از اوایل دههٔ هفتاد به بعد، چه در متن فیلم‌ها و چه در ساختارشان، دائماً به برگمان ارجاع داده و تحت‌تأثیر او بوده است و نفسِ فکرکردن به اینکه اگر برگمان در نیویورک کار می‌کرد، یا فیلم کمیک می‌ساخت چه اتفاقی می‌افتاد، شاید خیال‌پردازی و آزمایش فکری جذابی باشد. می‌توان وودی آلن را سنتز فلینی و برگمان در نیویورک دانست. برای همین اگرچه فیلم آنی هال را اتوبیوگرافی آلن می‌دانند که به رابطهٔ شخصی‌اش با داین کیتون می‌پردازد و نام فیلم هم مشخصاً از نام اصلی کیتون (داین هال) گرفته شده، با این‌حال، بدون نفی‌کردن این قضیه در پرانتزش می‌گذاریم تا از ارجاع مستقیم آلن به برگمان آغاز کنیم و نشان دهیم بحث از پیوند فکری و ایده‌ای آلن و برگمان فقط یک بحث کلی نیست بلکه، به‌ویژه در این فیلم، یک ارتباط ساختاری بسیار مهم است که با فرمولی واحد یک بوطیقای سینمایی تعریف می‌کند.

خواندن کتاب فیلم به مثابه فلسفه؛ آنی هال را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران،‌ منتقدان و دوستداران سینما پیشنهاد می‌کنیم. پژوهشگران فلسفه نیز از این کتاب بهره خواهند برد.

بخشی از کتاب فیلم به مثابه فلسفه؛ آنی هال

«اولین‌بار که آنی و اَلوی با هم قرار می‌گذارند و برای دیدن فیلم چهره‌به‌چهره (۱۹۷۶) برگمان به سینما می‌روند، آنی خواب می‌ماند و وقتی به قرار می‌رسد که دو دقیقه از فیلم گذشته است. این تأخیر به نظر آنی چندان مهم نیست چراکه آن‌ها فقط تیتراژ را از دست داده‌اند، که تازه آن‌هم به زبان سوئدی بوده، اما اصرار اَلوی به اینکه می‌خواهد فیلم را از اول تا آخر ببیند معنادار است. آن‌ها تصمیم می‌گیرند فیلم دیگری از فلینی ببینند که یکی دیگر از قهرمان‌های وودی آلن است. به صف تماشاگران این فیلم می‌روند و در این‌جا، پشت‌سر آنی و اَلوی متوجه زوجی می‌شویم که صدایشان به‌طرزی غیرعادی بلند شنیده می‌شود. مرد استاد دانشگاه است و صحبت‌هایش از فلینی اعصاب اَلوی را به‌هم می‌ریزد. می‌گوید فلینی بعد از فیلم جاده (۱۹۵۴) تبدیل شد به فیلمسازی که ادا درمی‌آورَد و سادگی و بکربودن اولیه‌اش را ندارد. او با این حرف‌ها می‌خواهد طرف گفت‌وگویش را اغوا کند. از تأثیر رسانه بر افکار عمومی حرف می‌زند و از مارشال مک‌لوهان که در دههٔ ۷۰ نظریه‌پرداز مشهوری بود. تا جایی که صبر اَلوی تمام می‌شود و خطاب به دوربین اعتراض می‌کند، اما استاد دانشگاه در جوابِ او از آزادبودن هرکس می‌گوید و از حقش برای ابراز عقیده. اَلوی می‌گوید استاد حرف‌های مک‌لوهان را نفهمیده و بعد به‌شکل جادویی لحظه‌ای اتفاق می‌افتد که در آن وودی آلن خودِ مک‌لوهان را به عنوان شاهد زنده احضار می‌کند.»