کتاب از اینجا تا بی نهایت

کتاب از اینجا تا بی نهایت؛ دورنمایی از آینده علم نوشتهٔ مارتین ریس و ترجمهٔ محمدابراهیم محجوب و ویراستهٔ نسرین خسروی است و نشر نی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب از اینجا تا بی نهایت

ما بیش از هر زمان دیگری تحت تأثیر علم هستیم: کاربرد علم زندگی ما را دگرگون می‌کند و یافته‌های علمی به درک ما از جهان و آنچه ورای آن است عمق می‌بخشند. این دگرگونی‌ها عمدتاً سودمند هستند اما غالباً با تهدیداتی همراه‌اند و از نظر اخلاقی ما را به چالش می‌کشند. در واقع این دگرگونی‌ها می‌توانند تمامیت ما را تهدید کنند. در چهل‌وپنج میلیون قرن تاریخ زمین، این نخستین قرنی است که در آن، نوعی از انواع، یعنی نوع بشر، این قدرت را دارد که سرنوشت سرتاسر زیست‌کره را رقم بزند. این مسئله مضمون سلسله سخنرانی‌هایی است که بی‌بی‌سی در سال ۲۰۱۰ فرصت آن را به مارتین ریس داد و این کتاب کوچک بر پایهٔ آنها شکل گرفته است.

پرسش‌هایی دربارهٔ منشأ انسان، حیات در فضا، سرنوشت دور دست ما، و قوانین طبیعت، برای بسیاری از مردم جذاب‌اند. اما چرا مفاهیم کلیدی علمی چنین انتشار گسترده‌ای دارند و آن این است که اگر حسی نسبت به علم نداشته باشیم (و بلد نباشیم چگونه ریسک و عدم قطعیت را ارزیابی کنیم) نمی‌توانیم به‌عنوان شهروند در زنجیرهٔ فزایندهٔ مسائل مهم سیاسی (مانند انرژی، بهداشت، محیط زیست، و از این دست) که وجه علمی دارند مشارکت کنیم.

شاید برخی گمان کنند کیهان‌شناسان چنان غرق در اندیشیدن به گسترهٔ بی‌انتهای فضا و زمان‌اند که توجهی به رویدادهای سال آینده و هفتهٔ بعد یا فردا ندارند. اما قضیه برعکس است. وقتی آگاه می‌شویم حتی در چشم‌انداز چندین میلیارد سالهٔ آینده و گذشته، قرن حاضر ممکن است لحظه‌ای حیاتی باشد، نگرانی ما به‌تناسب آگاهی‌مان عمیق‌تر می‌شود. در حال حاضر این خطر واقعی وجود دارد که رفتار و کردار ما، نه‌تنها آیندهٔ نزدیک، بلکه ظرفیت حیات را با تمام گستردگی‌اش به مخاطره بیندازد. به همین دلیل است که در کتاب از اینجا تا بی نهایت، در تلفیق تأملات نویسنده دربارهٔ خطوط مقدم علم با مباحث مربوط به مسائل عملی سیاست و اخلاق، هیچ‌گونه ناسازگاری نمی‌بینید.

سخنرانی‌های مارتین ریس به احترام جان رایث، اسکاتلندی پارسامنش و پرابهت و نخستین رئیس بی‌بی‌سی برگزار شدند.

نخستین سخنرانی از این مجموعه گفتارها را برتراند راسل فیلسوف در سال ۱۹۴۸ ایراد کرد. از آن زمان تا کنون چهره‌هایی از قلمرو فرهنگ، علم، و امور عمومی، از جمله چندین شخصیت مشهور آمریکایی، از رابرت اوپن‌هایمر (۱۹۵۳) و جورج کنان (۱۹۵۷) گرفته تا مایکل ساندل فیلسوف دانشگاه هاروارد (۲۰۰۹) در این مجموعه سخنرانی کرده‌اند.

مضامین سخنرانی‌های مارتین ریس، همان‌قدر که به مخاطب انگلیسی مربوط می‌شوند به مخاطب آمریکایی هم ربط دارند. هرچه باشد علم تنها فرهنگ جهانی است که به‌راستی سراسر مرزهای ملی و عقیدتی را درمی‌نوردد. از این گذشته، تهدیدهایی مانند دگرگونی اقلیمی و شیوع بیماری‌های واگیردار مختص یک ملت خاص نیست؛ بنابراین علاوه بر آمریکا و اتحادیهٔ اروپا و ابرقدرت‌های نوظهور آسیا، همهٔ گروه‌بندی‌های بزرگ ژئو پولیتیکی ناچارند هماهنگ عمل کنند. در واقع حتی در برخی از بخش‌های علم «محض»، هیچ کشوری به‌تنهایی نمی‌تواند جلو برود؛ بزرگ‌ترین شتاب‌دهنده‌ها و طرح‌های فضایی باید در مقیاس جهانی برنامه‌ریزی شوند.

هر چهار سخنرانی مارتین ریس مضمون مشترکی داشتند، اما هر سخنرانی باید به‌تنهایی کامل می‌بود و برای جلب نظر بینندگانی از طیف‌های گوناگون، تنوع لازم را می‌داشت. از این گذشته سخنرانی‌ها در حضور مخاطبان و زنده ضبط می‌شدند. او در برگردان آن سخنرانی‌ها به کتاب برخی از موضوعات را پرورانده‌ و به‌روز کرده‌است. در مجموع، دامنهٔ این سخنرانی‌ها از موضوعات روز در سیاست‌های علمی گرفته تا جبهه‌ها و محدودیت‌های دانش خودمان، و تا خود کیهان (احتمالاً بی‌منتها) را در بر می‌گیرد.

فصل‌های کتاب از اینجا تا بی نهایت از این قرار است:

۱: شهروند علمی

۲: عبور از قرن

۳: آنچه هرگز نخواهیم دانست

۴: جهانی لگام‌گسیخته

جمع‌بندی: استمرار یک بینش جهانی درازمدت

خواندن کتاب از اینجا تا بی نهایت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را پژوهشگران علوم نوین و فلسفهٔ علم پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب از اینجا تا بی نهایت

«من اخترشناسم ولی گاهی مرا با اختربین‌ها عوضی می‌گیرند. من نه رمل و اسطرلاب دارم و نه پیشگو هستم. ازقضا سابقهٔ پیشگویی‌های علمی افتضاح است. گراهام بل وقتی تلفن را اختراع می‌کرد با شوروشوق گفت روزی خواهد آمد که هرشهر آمریکا یکی از این‌ها داشته باشد. فیزیک‌دان بزرگ لرد رادرفورد قاطعانه می‌گفت انرژی هسته‌ای یاوه است. تامس واتسون بنیان‌گذار آی‌بی‌ام گفت: «گمان می‌کنم در کل جهان برای پنج کامپیوتر بازار وجود داشته باشد.» و یکی از پیشینیان من، یعنی یکی از اخترشناسان سلطنتی انگلستان گفته بود سفر فضایی اراجیف محض است. به‌جای نقل این پیشگویی‌های خجالت‌آور بهتر است بپردازم به یک پرسش کلیدی: در رویارویی با تنش‌هایی که در دهه‌های آینده در انتظار جهان است، چگونه می‌توانیم علم را در خدمت تنش‌زدایی به‌کار بگیریم و نه تنش‌افزایی؟

زندگی امروزین ما بر شالودهٔ سه نوآوری شکل گرفته است که در دههٔ ۱۹۵۰ پا گرفتند اما در آن زمان پیامدهای فراگیر آنها بی‌گمان پیش‌بینی نشده بودند. در واقع پیشگویان، حتی اگر در پیش‌بینیِ آثار کوتاه‌مدت دست بالا را گرفته باشند، عموماً در پیش‌بینی آثار درازمدت دست پایین را می‌گیرند. در سال ۱۹۵۸ جک کیلبی و رابرت نویس اولین مدار یک‌پارچه را ساختند. مدارهای یک‌پارچه درواقع نیاکان تراشه‌های سیلیکونی بودند که امروزه همه‌جا را گرفته‌اند و شاید به‌تنهایی بیش از هر اختراع دیگری در سدهٔ بیستم موجب دگرگونی زندگی انسان شده‌اند. تراشه‌ها در جای‌جای جهان امکان دسترسی به تلفن همراه و اینترنت را فراهم آورده‌اند و به رشد اقتصادی دامن زده‌اند حال آن‌که خودشان کمترین مصرف انرژی و مواد اولیه را دارند. در همان دهه جیمز واتسون و فرانسیس کریک سازوکار بنیادین توارث یعنی مارپیچ دو رشته‌ای معروف را کشف کردند. این کشف موجب راه‌افتادن زیست‌شناسی ملکولی شد و چشم‌اندازهای وسیعی گشود که پیامدهای اصلی آن را در آینده خواهیم دید. ده سال پیش نخستین پیش‌نویس از نقشهٔ ژنوم انسانی تهیه شد. این یک طرح عظیم جهانی با هزینه‌ای نزدیک به سه میلیارد دلار بود که رئیس‌جمهور کلینتون و نخست‌وزیر بلر در یک همایش رسانه‌ای خاص نتایج آن را به جهانیان اعلام کردند. امروزه رده‌بندی ژنوم ــ یا به عبارتی «خوانش» میراث ژنتیکی ما ــ کاری عادی شده است که بیش از چند هزار دلار هزینه ندارد.»