کتاب تصویر و کلمه؛ رویکردهایی به شمایل شناسی

کتاب تصویر و کلمه؛ رویکردهایی به شمایل شناسی نوشتهٔ امیر نصری در نشر چشمه چاپ شده است. این کتاب به طرح دیدگاه‌های موافق و مخالف در زمینهٔ شمایل‌شناسی پرداخته است​​​​​​.

درباره کتاب تصویر و کلمه؛ رویکردهایی به شمایل شناسی

کتاب تصویر و کلمه: رویکردهایی به شمایل شناسی رویکردهای مهم در شمایل‌شناسی را توضیح می‌دهد و به نظریه‌های چندین متفکر مانند اروین پانوفسکی، آبی واربورگ، هانس بلتینگ، میکه بال و ژرژ دیدی-اوبرمان می‌پردازد​​. شمایل‌شناسی یکی از روش‌های تفسیری تاریخ هنر است.

نویسنده در این اثر تلاش کرده است تا با استفاده از نظریه‌های این متفکران، شمایل‌شناسی را به‌عنوان یک معرفت هرمنوتیکی و گسترده معرفی کند و آن را با علوم دیگری مانند روان‌شناسی، فلسفه، الهیات و نقد ادبی ترکیب کند. برای مثال، بلتینگ معتقد بود که درک و دریافت تصویر صرفاً با پیداکردن پیام به دست نمی‌آید، بلکه به تصویر، جسم و رسانه مرتبط است. میکه بال نیز نظریه‌ٔ شمایل‌شناسی خود را با تمرکز بر نامتعین‌بودن معنای تصاویر ارائه می‌دهد و ژرژ دیدی - اوبرمان از تکنیک‌های تفسیر خواب فروید برای تحلیل تصاویر استفاده می‌کند​​.

کتاب تصویر و کلمه؛ رویکردهایی به شمایل شناسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به پژوهشگران تاریخ هنر و دانشجویان رشته‌ٔ فلسفه‌ٔ هنر توصیه می‌شود

بخشی از کتاب تصویر و کلمه؛ رویکردهایی به شمایل شناسی

«در مواجهه با آثار هنری معمولاً این پرسش مطرح می‌شود که «موضوع یا محتوای این اثر هنری چیست؟» شمایل‌نگاری که یکی از حوزه‌های مطالعاتی تاریخ هنر است، درصدد پاسخ‌گویی به این پرسشِ رایج است. از این حیث شمایل‌نگاری را می‌توان حوزه‌ای از تاریخ هنر دانست که به موتیف‌ها، معانی و محتوای هنرهای تجسمی می‌پردازد. اما پیش از آن‌که به بحث دقیق‌تری در این باب بپردازیم لازم است دو اصطلاح «شمایل»۱۴ و «شمایل‌نگاری»۱۵ را از هم تفکیک کنیم. غالباً میان این دو اصطلاح خلط می‌شود و به تفاوت آن‌ها توجهی نمی‌شود. درحالی‌که تفکیک دقیقی میان این دو واژه وجود دارد و نمی‌توان یکی را به جای دیگری به کار برد. در ادامه، به‌اختصار به وجوه اختلاف این دو اصطلاح اشاره می‌کنم و سپس بحث را با بسط معنای اصطلاح «شمایل‌نگاری» پی می‌گیرم.

واژهٔ «شمایل»، به معنای اخص، به مسیحیت شرقی یا بیزانسی اختصاص دارد و پس از فروپاشی امپراتوری بیزانس در هنر مذهبی روسیهٔ ارتدکس ادامه می‌یابد. این اصطلاح، در معنای خاص خود، به‌هیچ‌وجه به کلِ مسیحیت اختصاص ندارد. بنابراین، نمی‌توان نقاشی‌های مذهبی غرب مسیحی را تحت عنوان «شمایل» طبقه‌بندی کرد. همچنین، استفاده از لفظ «شمایل» در سنت‌های مذهبی ــ برای مثال تعابیری همچون «شمایل‌های شیعی» یا «شمایل‌هایی بودایی» و مواردی از این‌دست ــ یا به معنای عام این اصطلاح و به معنای تصویر اشاره دارند یا استفاده از آن‌ها از سر تسامح بوده است. احتمالاً این ترکیب‌ها براساس ترکیب «شمایل‌های بیزانسی» یا «شمایل‌های شرق مسیحی» پدید آمده‌اند. همچنین می‌توان اذعان کرد که مقصود از عباراتی چون «شمایل‌های شیعی» و عباراتی نظیر آن همان «شمایل‌نگاری شیعی» است، چرا که لفظ «شمایل» در سنت شرق مبانی الاهیاتی منحصربه‌فردی دارد که نمی‌توان آن مبانی را در سنت‌های مذهبی دیگر ملاحظه کرد.»