کتاب بارگذاری مجدد؛ اسپینوزا ما را تا کجا خواهد برد؟

کتاب بارگذاری مجدد؛ اسپینوزا ما را تا کجا خواهد برد؟ نوشتهٔ گروه نویسندگان و ترجمهٔ فواد حبیبی و امین کرمی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی ۱۶ مقاله در باب آرای سیاسی - فلسفی باروخ اسپینوزا.

درباره کتاب بارگذاری مجدد؛ اسپینوزا ما را تا کجا خواهد برد؟

«باروخ اسپینوزا» (Baruch Spinoza) در قرن ۱۷ میلادی در هلند زندگی می‌کرد. ایالت‌های متحد و ثروتمند در کنار کمپانی هند شرقی هلند، امپراتوری‌های اسپانیا و فرانسه را برای تسخیر هلند وسوسه می‌کردند. سیاست‌های داخلی هلند اوضاع خوبی نداشت و مبارزه میان جناح‌های سیاسی، مذهبی و حتی فلسفی در همه جای کشور آشکار بود. در چنین فضایی بود که اسپینوزا آثار سیاسی خود را نوشت. فیلسوفان انگلیسی - آمریکایی، عمدتاً آثار اسپینوزا را از دریچهٔ متافیزیکی و اخلاقی تفسیر می‌کنند و نوشته‌های سیاسی او را در بهترین حالت ناسازگار با نظریه‌های فلسفی او می‌دانند. «شرح اصول فلسفهٔ دکارت» یکی از آثار اوست. 

کتاب بارگذاری مجدد؛ اسپینوزا ما را تا کجا خواهد برد؟ دربردارندهٔ ۱۶ مقاله است که در دو بخش «شروع عملیات» و‌ «پیشروی لشکریان» قرار گرفته‌اند. وارن مونتاگ، الکساندر ماترون، ژیل دلوز، آنتونیو نگری، پی‌یر فرانسوا مورو، اتی‌ین بالیبار، هاسانا شارپ، فیلیپّو دل لوکزه، تد استولز، فردریک لوردون نویسندگان این مقاله‌ها هستند و هر یک به جنبه‌ای از دستگاه فکری اسپینوزا پرداخته‌اند. عنوان مقاله‌های کتاب حاضر عبارت است از «اسپینوزا: سیاست در جهانی بدون تعالی»، «کارکرد نظری دموکراسی نزد اسپینوزا و هابز»، «نظم‌های سه‌گانه و مسئله شر»، «اسپینوزا و سکسوالیته»، « دموکراسی و ابدیت از نظر اسپینوزا»، «بخت و نظریه تاریخ»، «اسپینوزا، ضداورول ترس [از] توده‌ها»، «چه کسی از انبوه خلق می‌ترسد؟ مابین فرد و دولت»، «بازطبیعی‌سازی ایدئولوژی: اکوسیستم ایده‌ها از نظر اسپینوزا»، «قهر چگونه چیزی است؟»، «قهر: اسپینوزا در باب میل به شورش»، «وقتی بردگان بر صحنه رژه می‌روند: قهر، بدن‌های نامرئی، و نظریه سیاسی»، «اخلاقی برای مارکسیسم: اسپینوزا در باب شکیبایی»، «فاجعهٔ اقتصادی به منزله رخدادی شورمندانه»، «میراث انقلاب روسیه: قدرت، برابری، حق» و «چرا امروزه اسپینوزا؟ یا، «قسمی استراتژی ضدترس» ».

خواندن کتاب بارگذاری مجدد؛ اسپینوزا ما را تا کجا خواهد برد؟ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران فلسفهٔ سیاسی و علاقه‌مندان به آرای اسپینوزا پیشنهاد می‌کنیم.

درباره ژیل دلوز

ژیل دلوز، زادهٔ ۱۸ ژانویهٔ ۱۹۲۵ و درگذشتهٔ چهارم نوامبر ۱۹۹۵ است. او پیش‌از آغاز جنگ جهانی دوم وارد مدرسهٔ دولتی شد و قبل‌از تجاوز آلمانی‌ها به کشورش، برای تعطیلات به نورماندی رفته بود. دلوز از سال ۱۹۴۴ تا ۱۹۴۸ در دانشگاه سوربن به تحصیل فلسفه پرداخت و در سال ۱۹۵۶ با «دنیز پل گرانژوان» ازدواج کرد. او در سال ۱۹۵۷ به تدریس تاریخ فلسفه در سوربن پرداخت و از ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۴ با مرکز ملی پژوهش اجتماعی همکاری داشت. دلوز تا سال ۱۹۸۷ نشست‌های بسیاری را در رابطه با فیلسوفانی همچون کانت، لایب‌نیتس، اسپینوزا، برگسون و موضوعاتی همچون سینما و موسیقی برگزار کرد. دلوز به مدت ۱۰ سال به‌عنوان استادیار در دانشگاه تدریس می کرد. در همین دوره بود که دوستی پایداری میان او و «میشل فوکو» شکل گرفت. او از متفکران فلسفهٔ قاره‌ای و جریان پسامدرنیسم محسوب می‌شود. بسیاری از پژوهشگران کتاب «تفاوت و تکرار» دلوز را شاهکاری در فلسفهٔ معاصر می‌دانند.

درباره آنتونیو نگری

آنتونیو نگری (Antonio "Toni" Negri) متولد یکم اوت ۱۹۳۳ میلادی و فیلسوف مارکسیست - اسپینوزیست، استاد علوم سیاسی در دانشگاه پاریس و دانشگاه پادووا در رم بود. او از رهبران جنبش‌های چپ رادیکال و ضد جهانی‌شدن بود که همزمان با ناآرامی‌های مهٔ ۱۹۶۸ در فرانسه، در ایتالیا رهبری جنبش نیروی کارگر را بر عهده داشت. برخی از اعضای این گروه به مبارزهٔ مسلحانه روی آوردند و خود آنتونیو نگری نیز متهم به قتل ده نفر و همکاری در آدم‌ربایی و قتل «آلدو مورو»، نخست‌وزیر وقت ایتالیا و رهبر حزب دموکرات مسیحی ایتالیا شد؛ به همین دلیل در دانشگاه به او لقب «استاد بد» دادند. منتقدان او معتقد بودند که او الهام‌بخش خشونت سیاسی در میان معترضان بود. خودِ نگری بعدها پذیرفت که با مواضع خشونت‌آمیز در چپ نزدیکی داشت، اما معتقد بود که انحراف ناشی از تلاش‌های سازمان مسلح چریکی «بریگاد» سرخ ایتالیا در جهت عدالت مردمی وحشتناک است. اعضای آن سازمان، ترور را به‌عنوان ابزاری برای مبارزهٔ سیاسی مشروع می‌دانستند. در ۱۲ دسامبر ۱۹۶۹ بمبی که از سوی فاشیست‌ها کار گذاشته شده بود، در میلان منفجر شد و در پی آن ۱۲ نفر به قتل رسیدند و کمونیست‌ها عامل انفجار معرفی شدند؛ سپس در ۷ آوریل ۱۹۷۹ بیش از ۱۵۰۰ نفر دستگیر شدند که نگری هم از جملهٔ آن‌ها بود. نگری متهم بود که رهبری مخفیانهٔ شبکه‌ای تروریستی را بر عهده دارد. زمانی که او به‌همراه سه نفر دیگر در یک سلول زندان منتظر محاکمه به‌اتهام براندازی بود، یکی از پرآوازه‌ترین کتاب‌های خود را نوشت که در قالب نامه‌هایی از زندان به یک دوست جوان در فرانسه بود. او از اتهام رهبری و سازماندهی فعالیت‌های تروریستی تبرئه شد و از زمانی که در زندان بود برای مطالعهٔ اندیشهٔ اسپینوزا استفاده کرد. نگری در ژانویهٔ سال ۲۰۰۴ به ایران آمد و در مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها، خانهٔ هنرمندان ایران و دفتر انتشارات قصیده‌سرا سخنرانی کرد. «انبوه خلق»، «اسپینوزا ما را تا کجا خواهد برد؟»، «اسپینوزا و ما»، «اسمبلی» و «هنر و مالتیتود» از جمله آثار این فیلسوف هستند. او سرانجام در ۱۶ دسامبر ۲۰۲۳ درگذشت.

بخشی از کتاب بارگذاری مجدد؛ اسپینوزا ما را تا کجا خواهد برد؟

«باید خاطرنشان سازیم که مارکس صرفاً به انباشت معمول سرمایه در نقطه تولید می‌پردازد. شاید بتوان نمونه حتی قدرتمندی را برای مارکس در مقام منتقد اخلاقی پرشور سرمایه‌داری بر مبنای شرح وی در فصل هشتم از سرمایه، در خصوص زمان «انباشت به‌اصطلاح اولیه»، ذکر کرد، یعنی زمانی که در خلال آن دهقانان از زمین‌های خود بیرون رانده می‌شوند، از عامه مردم خلع ید می‌شود، و مستعمرات بنا نهاده می‌شوند. به زعم مارکس، انباشت به‌اصطلاح اولیه تاریخی است «نوشته‌شده بر جریده خون و آتش»، که در آن «کشورگشایی، به بردگی گرفتن، دزدی، قتل‌عام، و خلاصه زور بیشترین نقش را بازی می‌کند» (۸۷۴, ۸۷۵).

در چنین بخش‌هایی از سرمایه به‌راحتی می‌توان دید که مارکس درگیر نقد اخلاقی پرشور و توجیه این امر می‌شود که چرا طبقه کارگر باید جنبشی برای «خلع ید از خلع یدکنندگان» به وجود آورد. اما حتی اگر مارکس بالکل اخلاق را به مثابه «ایدئولوژی رازواره» رد کرده و صرفاً در پی تدارک قسمی پژوهش علمی فارغ از ارزش درباره سرمایه‌داری بوده است، چرا چنین چیزی باید امروز کسی را نگران کند؟ مارکسیست‌های معاصر باید برنامه پژوهشی خویش را از گفتار و کردار خود مارکس فراتر ببرند. بنابراین، من به مشق خویش در ساحت مارکسیسم هنجارین ادامه می‌دهم.

با این حال ذکر یک قید مناسب می‌نماید. من نمی‌خواهم یک بررسی عام از مارکسیسم و مطالبات اخلاقیات ارائه دهم. برای چنین کاری، شاید ایمانوئل کانت یا جان رالز طرف‌های گفتگویی سودمندتر از اسپینوزا باشند. (۵) علاقه من، در عوض، معطوف به اخلاق در معنای محدود آن خواهد بود.

ژیل دلوز به طرز درخشانی توجه‌ها را به چیزی جلب می‌کند که آن را «نگاه اخلاقی۳۰۵ اسپینوزا به جهان» می‌خواند (Deleuze ۱۹۹۰, ۲۵۵-۷۲). در حالی که اخلاقیات۳۰۶ به حقوق و وظایف متعالی متوسل می‌شود، اخلاق۳۰۷ درگیر تحلیل انضمامی «هنجارهای درون‌ماندگار حیات» است، و به «توانمندی» نفس و قدرت آن برای عمل مربوط می‌شود. دلوز تصدیق می‌کند که از نظر اسپینوزا: چنین هنجارهایی [می‌توانند۳۰۸] با قوانین اخلاقیات مرسوم سازگار شوند؛ اماچنین سازگاری‌هایی، از یک طرف، فراوان نیستند؛ و از طرف دیگر، هنگامی که عقل به چیزی مشابه آنچه اخلاقیات بدان فرمان می‌دهد یا ممنوع می‌دارد فرمان می‌دهد یا آن را محکوم می‌کند، چنین کاری همواره به دلایلی متفاوت با دلایل اخلاقیات است. کتاب اخلاق احساس‌ها، رفتار و مقاصد را نه از طریق مرتبط ساختن آن‌ها به ارزش‌های متعالی، بلکه با پیوند زدنشان به حالت‌هایی از وجود قضاوت می‌کند که در آن‌ها پیش‌فرض گرفته شده یا گنجانیده شده‌اند: چیزهایی وجود دارند که شخص نمی‌تواند انجام دهد یا حتی بگوید، باور کند، احساس کند و بیندیشد، مگر این‌که ضعیف، بنده و ناتوان باشد؛ و چیزهای دیگری وجود دارند که شخص نمی‌تواند انجام دهد، احساس کند و قس‌علی‌هذا، مگر این‌که آزاد یا قدرتمند باشد. بدین‌سان روشی برای توضیح از رهگذر حالت‌های درون‌ماندگار وجود جایگزین توسل به ارزش‌های متعالی می‌شود. در هر موردی پرسش این است: آیا مثلاً این احساس قدرتمان را افزایش می‌دهد یا نه؟ آیا به ما کمک می‌کند تا به طور کامل آن قدرت را تحت تملک خود درآوریم؟»