کتاب ماتریس ذهن

کتاب ماتریس ذهن نوشتهٔ تامس آگدن و ترجمهٔ مجتبی جعفری و علیرضا طهماسب است و نشر نو آن را منتشر کرده است. این کتاب در باب روابط موضوعی و گفت‌وگوی روان‌کاوانه است.

درباره کتاب ماتریس ذهن

کتاب هیجان‌انگیز و بدیعِ ماتریس ذهن به چند نظریهٔ روان‌کاوی می‌پردازد. ممکن است عده‌ای با مطالعهٔ کتاب‌های تخصصی در باب روان‌کاوی، به دلیل داشتن اصطلاحات تخصصی و پیچیدگی نظر، گیج شوند؛ اما اوگدن در این کتاب به عنوان یک ارتباط‌دهنده و واسط برجسته و همچنین یک نظریه‌پرداز نشان می‌دهد که می‌توان با بیانی ساده‌تر به موضوعات تخصصی پرداخت. درحقیقت، آگدن در این کتاب، نظریه‌های ملانی کلاین را با تمرکز بر فانتزی، در رابطه با تعیین‌کننده‌های بیولوژیکی ادراک و معنا و سازمان‌دهی تجربه در محیط بین‌فردی رشد انسان بازتفسیر می‌کند و توسعه می‌دهد. اوگدن برای روشن‌کردن نظریهٔ غریزهٔ فرویدی، با استفاده از مشارکت‌های چند روان‌شناس مطرح دیگر، به‌ویژه وینیکات (نظریه‌پردازان مطرح بریتانیایی)، کلاین را دوباره تفسیر می‌کند تا جنبه‌هایی از کار خود را روشن کرده و گسترش دهد و به سمت نمایشی چشمگیر از روشی که انسان در آن قرار دارد، حرکت کند. 

تامس آگدن، روان‌کاو و جستارنویس و رمان‌نویس آمریکایی، از چهره‌های تابناک و قدراول رویکرد روابط موضوعی است. او با شرح و تأویل آرای کلاین و بیون و وینیکات و تأثیر ایشان بر درمان روان‌کاوی کار خود را آغاز کرد و سهمی عمده در بسط و فهم عمیق‌تر مواضع دوگانهٔ کلاین و ایدهٔ وینیکات در باب وضعیت متناقض انسانی داشته است. او ابداعات نظری ارزشمندی در کارنامهٔ فکری خود دارد.

گذار از نظریهٔ لیبیدو به نظریهٔ روابط موضوعی از دههٔ ۱۹۲۰ آغاز شد. چهره‌های شاخص این گذار یا روان‌کاوانی مانند کلاین و بالینت بودند که به بریتانیا کوچیدند یا کسانی مانند فربرن و وینیکات که اصالت بریتانیایی داشتند. هر چند نظریهٔ روابط موضوعی را می‌توان مکتبی فکری به‌شمار آورد، باید دانست که این مکتب بنیان‌گذار واحدی ندارد. این مکتب در واقع، اساس نظریات روان‌کاوان متعددی است که هر یک در رشد و تحول این مکتب رأی و سهمی مستقل و یگانه داشتند. مضمون اصلی آرای این روان‌کاوان تمرکز بر اهمیت رابطه با موضوع در نخستین مراحل رشد و تحول آدمی است. دستاوردهای نظری چشمگیر ایشان در فهم سرآغاز زندگی پیامدهای ارزنده‌ای برای درمان و رابطهٔ بیمار و روان‌درمانگر داشته است.

نظریهٔ روابط موضوعی گستره‌ای است از نظریه و درمان که از روان‌کاوان کلاینی گرفته تا روان‌کاوان مستقل، هر یک از ظن خود یار آن شده است. 

خواندن کتاب ماتریس ذهن را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران و دانش‌آموختگان رشتهٔ روان‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره تامس آگدن

تامس آگدن، دانش‌آموختهٔ اَمهِرست کالج و دانشکدهٔ پزشکی دانشگاه یِیل و مؤسسهٔ روان‌کاوی سان‌فرانسیسکو است. او در کلینیک تَویستاک لندن در سِمَت دستیار روان‌پزشک فعالیت داشته و یکی از مدیران مرکز مطالعات پیشرفتهٔ اختلالات سایکوتیک و عضو هیئت علمی مؤسسهٔ روان‌کاوی سان‌فرانسیسکو و روان‌کاو ناظر و مربی در مؤسسهٔ روان‌کاوی کالیفرنیای شمالی است. او تاکنون یازده کتاب در حوزهٔ روان‌کاوی منتشر کرده که حاصل گردآوری مقالات او در زمینهٔ درمان و نظریهٔ روان‌کاوی است. او به سبب علایق ادبی، درباب نویسندگانی چون فراست و بورخس و کافکا و استیونس و دیگران مقالاتی نگاشته و خود نیز تاکنون دو رمان منتشر کرده است.

 آثار او به ترتیب انتشار از این قرارند: همانندسازی فرافکنانه و فنون روان‌درمانی (۱۹۸۲)؛ ماتریس ذهن: روابط موضوعی و گفت‌وگوی روان‌کاوانه (۱۹۸۶)؛ کرانهٔ ابتدایی تجربه (۱۹۸۹)؛ سوژه‌های روان‌کاوی (۱۹۹۴)؛ خیال‌پروری و تأویل: لمسی از آنچه انسانی است (۱۹۹۷)؛ مکالماتی در مرز رؤیابینی (۲۰۰۱)؛ هنر روان‌کاوی: دیدن رؤیاهای نادیده (۲۰۰۵)؛ بازکشف روان‌کاوی: اندیشیدن و رؤیادیدن، آموختن و ازیادبردن (۲۰۰۹)؛ بازخوانی خلاقانه: مقالاتی درباب آثار دوران‌ساز روان‌کاوی (۲۰۱۲)؛ گوش روان‌کاو و چشم منتقد: بازاندیشی در روان‌کاوی و ادبیات (۲۰۱۳)؛ بخش‌های جدامانده: رمان (۲۰۱۴)؛ دستان گرانش و بخت: رمان (۲۰۱۶)؛ مطالبهٔ زندگی نزیسته: تجاربی در روان‌کاوی (۲۰۱۶). آثار او به نوزده زبان ترجمه شده است. او در سال ۲۰۱۲ جایزهٔ سیگورنی را برای «دستاوردهایش در حوزهٔ روان‌کاوی» از آنِ خود کرد. تامس آگدن افزون بر آموزش و نظارت، در مطبش در سان‌فرانسیسکو مشغول به کار است.

بخشی از کتاب ماتریس ذهن

 مشارکت روان‌کاو در دیدن رؤیاهای "ندیده" و "مختل‌شدهٔ" بیمار، از ملزومات روان‌کاوی است. رؤیاهای مختل‌شده (کابوس‌های استعاری) تجاربی عاطفی‌اند که بیمار می‌تواند با آنها تا حدی رؤیا ببیند (عمل روانی ناهشیار اصیلی را انجام دهد). با این همه، از جایی به بعد رؤیابینی بیمار مختل می‌شود ــ ماهیت مختل‌کنندهٔ آنچه به رؤیا دیده می‌شود ظرفیت رؤیابینی را مختل می‌کند. در اینجا، بیمار "بیدار می‌شود"، یعنی توان عمل روانی ناهشیارش را از دست می‌دهد (مثل کودکی که بازیش ناگهان مختل می‌شود). آنجا که شخص از رؤیا دیدن باز می‌ماند، اختلالات نوروتیک و غیرسایکوتیک پدیدار می‌شوند. در مقابل، رؤیاهای ندیده تجاربی عاطفی‌اند که بیمار نمی‌تواند کار روانی ناهشیار یا هشیار چندانی با آنها بکند. تجاربی که به رؤیا درنمی‌آیند به شکل حالات روانی دوپاره در سایکوز یا اختلالات روان‌تنی و انحرافات شدید نمود می‌یابند (آگدن، ۲۰۰۶، ص ۴۲۱).

سه گونه تفکر، یعنی تفکر جادویی و تفکر رؤیاگون و تفکر دگرگون‌ساز، وجوه همایند و حافظ و ناقض و رافع هر تفکری است و هیچ‌یک از این گونه‌های تفکر را هرگز به شکل خالص نمی‌توان یافت و میان آنها نه رابطه‌ای خطی، که رابطه‌ای دیالکتیک برقرار است. نیز، هیچ‌یک از اینها شیوه‌ای واحد و یگانه نیستند، بلکه هر "گونهٔ تفکر" نمودی است از گسترهٔ گسترده‌ای از شیوه‌های تفکر، و وابسته است به مرتبهٔ رشدیافتگی روانی شخص و زمینهٔ هیجانی درون‌روانی و بین‌شخصی در هر لحظه و عوامل فرهنگی و جز اینها. باید به خاطر داشت که مقصود آگدن از تفکر، بنا بر سنت بیون، تفکر دربارهٔ احساس است نه تفکر منطقی.

مقصود از تفکر جادویی، تفکری است مبتنی بر فانتزیِ (خیال) قدرت مطلق در خلق واقعیت روانی که فرد آن را "واقعی‌تر" از واقعیت عینی و خارجی می‌پندارد ــ همچون شیوهٔ تفکری که در دفاع‌های مَنیک می‌توان دید. در این تفکر، واقعیتِ برساخته برجای واقعیتِ خارجی می‌نشیند و بدین‌سان، ساختار دنیای درونی حفظ می‌شود. وانگهی، این شیوهٔ تفکر فرصت آموختن از تجارب زیستهٔ شخص با موضوع‌های بیرونی واقعی را از میان می‌برد.

تفکر رؤیاگون به تفکری اشاره دارد که در فرایند رؤیابینی رخ می‌دهد. این شگفت‌انگیزترین و ژرف‌ترین شیوهٔ تفکر آدمی است که هم در دنیای بیداری روی می‌دهد و هم در عالم خواب. هر چند این شیوهٔ تفکر در اساس ماهیتی ناهشیار دارد، با تفکر پیش‌هشیار و هشیار رابطه‌ای ملموس دارد. در تفکر رؤیاگون، شخص همزمان و از چشم‌اندازهای گوناگون به تجربهٔ خود معنا می‌بخشد و آن را می‌بیند ــ مثلاً از منظر فرایندهای اولیه و ثانویهٔ تفکر، و از منظر دربرگیرنده و دربرگرفته، و از منظر خود کودکانه و خود رشدیافته و مانند اینها. تفکر رؤیاگون به رشد روانی اصیل می‌انجامد. راست است که آدمی به‌تنهایی می‌تواند به این تفکر بپردازد، اما از مرتبه‌ای به بعد به شخصی دیگر نیاز دارد تا با او بتواند در باب تجارب هیجانی آشفته‌ساز و دشوار خود به ژرف‌ترین شکل ممکن فکر کند/آنها را به رؤیا ببیند.