کتاب تاریخ فکری لیبرالیسم

تاریخ فکری لیبرالیسم ترجمه‌ای است از کتاب Histoire intellectuelle du liberalism که عبدالوهاب احمدی آن را به فارسی برگردانده است.

 درباره کتاب تاریخ فکری لیبرالیسم

 در این کتاب شما به یک سفر دل‌انگیز در سرزمین ایده‌ها و اندیشه‌هایی می‌روید که نزدیک به چهارسده گام به گام فلسفه سیاسی مدرن را ساختند. لیبرالیسم جریان اولیه، اصلی و به‌گونه‌ای، موضوع همیشگی سیاست مدرن، یعنی سیاست اروپا و غرب از سه سدهٔ پیش تاکنون، به شمار می‌آید. نویسنده در این کتاب با تحلیل زنجیرهٔ این تاریخ فکری از ماکیاولی تا توکویل خواننده را در ژرفا با ساختمان، شکل‌گیری، دگرگونی‌ها و نقطه‌های قوت و ضعف فلسفهٔ سیاسی لیبرالیسم آشنا می‌گرداند و خطوط مهم یا مرحله‌های تعیین‌کنندهٔ تاریخ لیبرالیسم را نشان می‌دهد.

 او در مقدمه کتابش چنین می‌گوید:

«پرسش این است که آیا جهان باید در انتظار مسیحیت می‌ماند تا، با رویارویی با این دین و یا با برخی از پی‌آیندهایش، سرانجام تعادل طبیعی خود را بازیابد؟ ـیا چون امکان ندارد که دست‌آمده‌های کشاکش یا ناسازگاری را «طبیعی» بنامیم، آیا می‌توان نه از تعادل طبیعی، بلکه از تعادل خردمندانه سخن گفت؟ شاید این گمان نیز پذیرفتنی باشد که راهکارهایی که برای رویارویی با مسئلهٔ اصلی (جدایی قدرت و عقیده) پدید آمدند و به کار بسته شدند و سرانجام تبدیل به رژیمی سیاسی ـرژیم سیاسی ماــ گردیدند، هم‌چنان ردّپای رویدادِ زایانندهٔ خود را نگاه دارند و یک‌بار که آن مسئلهٔ اصلی حل شد ـدست‌کم با «خرسندی» همه‌گستر حل شدــ آن راهکارها نیز به‌نوبهٔ خود و به گونه‌ای شگفت‌آور تبدیل به مسئله‌ای بغرنج گردند. «عدم قطعیتی» که افراد زیرک به رژیم سیاسی ما نسبت می‌دهند آیا به این معناست که می‌خواستیم میان قدرت و دانش و حقوق جدایشی را ببینیم که برای آزادی اساسی می‌نماید و در رژیم‌های ما نهادینه شده است یا، به سخن بهتر، تناقض جامعه‌ای را نمایان می‌سازد که چون می‌خواست در برابر قدرت مسیحیت ـیا قدرت عقیده‌ای ویژه ــ در به روی خود بندد، ناچار شد قدرت را از هر عقیده‌ای و عقیده را از هر قدرتی برای همیشه بی‌بهره گرداند؟

در این کتاب، به اندازهٔ توانایی‌ام، کوشیده‌ام به این پرسش‌ها بپردازم. به این معنا که تلاش نورزیدم تا خود را با کارهای سترگی بسنجم که پیش‌تر، با توان‌مندی بسیار، بر این پرسش‌ها پرتویی از روشنایی افکنده‌اند.»

 خواندن کتاب تایخ فکری لیبرالیسم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان به علوم سیاسی و جامعه‌شناسی مخاطبان این کتاب‌اند. 

درباره پی‌یر منان

پی‌یر منان، فیلسوف و پژوهش‌گر فرانسوی، در سال ۱۹۴۹ در شهر تولوز زاده شد. آموزش ابتدایی و متوسطه را در همان شهر به پایان رساند و سپس آموزش عالی را در دانش‌سرای عالی پاریس پی گرفت. او از سال ۱۹۹۲ به این سو به تدریس فلسفهٔ سیاسی در مدرسهٔ عالی مطالعات اجتماعی مشغول است. در سال ۱۹۷۸ به همراه تنی چند گاهنامهٔ تئوریک کمانتِر را بنیاد گذاشت و هم‌چنان هم‌وندِ شورای نویسندگان آن است. پی‌یر منان در دوره‌ای دستیار رمون آرون، اندیش‌مند نام‌دار، در کولژ دوفرانس بود. او هم‌چنین مدیر «کانون رمون آرون» است و در چارچوب آن در بازیافت و تفسیر نوشته‌های لیبرال‌های برجستهٔ فرانسوی سدهٔ نوزدهم (کنستان، گیزو و به‌ویژه توکویل) مشارکت داشت.

اهمیت و نوآوری کارهای پژوهشی پی‌یر منان را باید در بررسی و کوشش برای درک شکل‌های سیاسی‌ای دانست که پیدایش، جانشینی و دگرشدِ آن‌ها زنجیرهٔ تاریخ سیاسی جامعهٔ بشری را ساخته‌اند. منظور از شکل سیاسی شیوه‌های مهمِ همایش‌های انسانی (قبیله، دولت‌شهر، امپراتوری، ملت و...) است. می‌دانیم فلسفهٔ سیاسی باستانی (ارسطو و افلاطون) اساسآ به بررسی رژیم‌های سیاسی (اُلیگارشی، دموکراسی، استبداد) پرداخته است و فلسفهٔ سیاسی مدرن نیز به مسئلهٔ شکل‌های سیاسی توجهی چندان نشان نداده است. او در سمینارهای آموزشی‌ای به نام «مسئلهٔ شکل‌های سیاسی» و در کتاب‌هایی که تاکنون منتشر کرده دولت‌شهرهای یونانی و امپراتوری روم، دگرشدِ این دو شکل سیاسی در قرون وسطا، دولت‌شهرها در دوران مدرن، امپراتوری‌های پساقرون وسطایی و پادشاهی‌های مطلق در اروپا را با ژرف‌اندیشی پژوهیده است. افزون بر این، به بررسی مسئلهٔ شکلِ سیاسی ملت در اروپا و آیندهٔ آن در اتحادیهٔ اروپا نیز پرداخته و می‌پردازد.

پی‌یر منان در دنبالهٔ کارهای پژوهشی رمون آرون و لئو اشتراوس و زیر تأثیر آنان، می‌کوشد اهمیت امر واقع سیاسی را در تجربهٔ بشری برجسته سازد. او هم‌چنین پرسش‌واره‌هایی را برمی‌رسد که ماکیاولّی، روسو، توکویل ... در بازنمودهای مدرن زندگانی سیاسی مطرح کرده‌اند. پهنهٔ دیگرِ اندیشه‌ورزی او مسئلهٔ درک انسان و طبیعت و دگرشدِ انسان در روند تحولات ژرف تاریخی و به‌ویژه دوران مدرن است.

 بخشی از کتاب تاریخ فکری لیبرالیسم

با گذر از هابز و لاک به مونتسکیو موضوع سخن را هم تغییر می‌دهیم. هرچند هدف‌های سیاسی یکسان می‌مانند، اما ابزار برگزیده برای تحقق‌بخشی به آن‌ها و زبان توصیف این ابزارها از ریشه متفاوت‌اند.

گفتیم هدف‌های سیاسی یکسان می‌مانند، یعنی آماج نهاد سیاسی تأمینِ امنیتِ اشخاص و دارایی‌ها دانسته می‌شود. از این‌رو، هرچه امنیت بهتر تأمین باشد، نهاد سیاسی ارزش‌مندتر می‌گردد. اما نیاز به امنیت و حفاظت از فرد دیگر بنیادِ مشروعیتِ سیاسی و مشروعیتِ مطلق و بی‌چون‌وچرا به شمار نمی‌رود: می‌دانیم هابز و لاک به زبان حقوقِ مطلق سخن می‌گفتند ـحق مطلق یا بی‌حدومرزِ فرد در وضع طبیعی، حق مطلق یا بی‌حدومرز یا برینِ حاکمیت سیاسی ــ اما مونتسکیو این زبان را رها می‌کند و نرمش سیاستِ پیشین و زبان نسبی یعنی زبانِ استوار بر بیش وکم را از نو بر شالوده‌های نوینی برقرار می‌سازد. برای نمونه، در حالی که لاک بر این نظر بود که پادشاهی مطلق نه‌تنها رژیم سیاسی‌ای ناپسند و رژیم سیاسی‌ای نامشروع شمرده نمی‌شود، بلکه اصلا رژیم سیاسی شمرده نمی‌شود و انسان‌ها را در وضع طبیعی‌ای بدتر از وضع طبیعی آغازین می‌نهد، مونتسکیو عیب‌ها و شایستگی‌های پادشاهی فرانسه را از دیده می‌گذراند: هرچند اصل مشروعیت پادشاهی فرانسه از ریشه غیر لیبرالی است، اما کارکرد مؤثرش آزادی‌های کم وبیش پذیرفتنی را تضمین می‌کند. کوتاه سخن، لیبرالیسمِ مونتسکیو، برخلاف لیبرالیسمِ لاک، پرخاشگر و ترش‌رو نیست: مونتسکیو نه‌تنها در اصول بلکه در خلق وخوی و آهنگ سخن نیز لیبرال است. هرآینه مونتسکیو توانست زبان «مطلق‌گرای» لاک را رها کند، سبب این بود که توانست آزادی را بر شالوده‌ای غیر از شالوده‌هایی بنیاد گذارد که مفهوم‌های وضع طبیعی و حاکمیتِ جدایی‌ناپذیر از آن فراهم می‌آوردند.

آموزهٔ حاکمیت هم راهِ نجات و هم آفتِ نخستین اندیشهٔ سیاسی مدرن بود: راه نجاتِ آن بود، زیرا امکان طرح‌ریزی قدرتی خنثا و بی‌طرف را فراهم آورد فراتر از همهٔ منافع و سوداهای سیاسی و مذهبی‌ای که میان انسان‌ها تخم جدایی می‌پاشند و آن‌ها را به جنگ با یکدیگر رهنمون می‌شوند. این آموزه، به‌ویژه، ابزار عالی به‌کاررفته برای ساختمان جامعه‌ای انسانی و گزندناپذیر در برابر قدرت دین بود. هم‌زمان ـو در این‌جا باید از آفت سخن گفت ــ این پرسش پیش می‌آید که آیا با ساخت و پرداخت قدرتی توانا به پذیرانشِ صلح و آرامش، قدرتی توانا به راه‌اندازی جنگی هراس‌ناک با فرمان‌گزاران خود را نیز برنیفراشتند؟ البته، لاک کوشید تا با نشاندن حاکمیت مطلق در مجلس قانون‌گذاری‌ای که خواست شهروندان را نمایندگی می‌کند، حاکمیت نتواند به کاری علیه شهروندان دست یازد. اما لاک در برابر این پرسش که اگر مجلس قانون‌گذاری به وکالت خود خیانت ورزید و راه سرکوب‌گری پیش گرفت چه باید کرد؟ چنین پاسخ می‌دهد که گذشته از دست به دامانِ آسمان شدن، چارهٔ دیگری جز شورش نیست ـچاره‌ای همواره ممکن. زیرا مردم سرچشمهٔ هرگونه مشروعیت شمرده می‌شون