کتاب فلسفه علوم اجتماعی

کتاب فلسفه علوم اجتماعی نوشتهٔ تد بنتون و یان کرایب و ترجمهٔ شهناز مسمی پرست و محمود متحد است. انتشارات آگه این کتاب را منتشر کرده است. نویسندگان در این اثر بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی را مورد بررسی قرار داده‌اند.

درباره کتاب فلسفه علوم اجتماعی

کتاب فلسفه علوم اجتماعی از نخستين كتاب‌های مجموعه‌ٔ «سنت‌های نظريه‌ٔ اجتماعی» است كه منتخبی از مقدمات فشرده را بر سنت‌های خاصی در تفكر جامعه‌شناختی ارائه داده است. غرض از اين مجموعه عمق‌بخشيدن به شناخت خواننده از رويكردهای نظری خاص و درعين‌حال گسترش درک وسيع‌تری از نظريه‌پردازی جامعه‌شناختی است. این كتاب تاريخچه‌ای از هر يک از پارادایم‌های علوم اجتماعی را ارائه داده و بحثی درباره‌ٔ وضعيت كنونی پارادایم در بطن هر رويكرد و بحثی در دفاع از سهم يا خدمت متمايز هر رويكرد و ارزش احتمالی آن بیان کرده است. اين كتاب بررسی جامعی از موضوع‌ها و مسائل فلسفی جدايی‌ناپذير از علوم اجتماعی ارائه داده و پرسش‌های پيچيده و مهم را به‌شيوه‌ای مطرح کرده كه برای همگان قابل‌فهم باشد. تد بنتون و يان كرايب، استادان جامعه‌شناسی دانشگاه اسكس، به پرسش‌های فراوانی از جمله اينكه علوم اجتماعی چه نوع فعاليتی است و چگونه با علوم طبيعی پيوند می‌خورد يا از آن متمايز می‌شود؟ جهان اجتماعی را چگونه می‌فهميم؟ آيا آنچه می‌‌دانيم به كيستی ما بستگی دارد؟ آيا برخی انواع شناخت بهتر از انواع ديگر است؟ منظور از عقلانيت چيست؟ و... پاسخ داده‌اند. كتاب فلسفهٔ علوم اجتماعی با دربرگرفتنِ چشم‌اندازهای سنتی و معاصر از جمله رويكردهای فمينيستی و پست‌مدرن، نقشه‌ای جامع از مواضع و مباحثات را فراهم کرده است. این اثر شامل ۱۰ فصل است و عنوان آن‌ها عبارت است از «تجربه‌گرایی و پوزیتیویسم در علم»، «برخی مسائل پوزیتیویسم و تجربه‌گرایی»، «علم، طبیعت و جامعه: بدیل‌هایی برای تجربه‌گرایی»، «رویکردهای تفسیری: عقلانیت ابزاری»، «عقلانیت همچون پیروی از قاعده: فرهنگ‌ها، سنت‌ها و هرمنوتیک»، «عقلانیت انتقادی»، «رئالیسم انتقادی و علوم اجتماعی»، «فمینیسم، شناخت و جامعه»، «پساساختارگرایی و پست‌مدرنیسم» و «نتیجه: در دفاع از فلسفه».

خواندن کتاب فلسفه علوم اجتماعی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران فلسفهٔ مدرن و دانشجویان علوم اجتماعی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره یان کرایب

یان کرایب (Ian Craib) متولد ۱۲ دسامبر سال ۱۹۴۵، جامعه‌شناس و روان‌درمانگری اهل انگلستان بود. او مدرک دکترای خود را از دانشگاه ویکتوریا در منچستر دریافت کرد. ترکیب جامعه‌شناسی و روان‌کاوی از جمله علاقه‌مندی‌های او بود که از علاقهٔ او به روان‌کاوی نشئت می‌گرفت. یان کرایب در دوران تدریسش به یکی از چهره‌های شناخته‌شدهٔ بین‌المللی در جامعه‌شناسی بدل شد. او در ۲۲ دسامبر ۲۰۰۲ از دنیا رفت. «نظریهٔ اجتماعی کلاسیک»، «نظریهٔ اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس»، «نظریه‌های مدرن در جامعه‌شناسی» و «فلسفهٔ علوم اجتماعی» از جمله آثار این جامعه‌شناس هستند.

درباره شهناز مسمی پرست

شهناز مسمی‌پرست زادهٔ ۱۳۳۸ در آبادان، مترجم و پژوهشگر حوزهٔ فلسفه و علوم اجتماعی است. او دانش‌آموختهٔ لیسانس علوم اجتماعی از دانشگاه ایندیانا در آمریکا است و به‌واسطه‌ٔ ترجمه‌ٔ آثار «گئورگ زیمل»، فیلسوف و جامعه‌شناس آلمانی در ایران شناخته شده است. او آثاری همچون «فلسفهٔ پول» و «دربارهٔ فردیت و فرم‌های اجتماعی» (گئورگ زیمل)، «فلسفهٔ علوم اجتماعی» (تد بنتون و یان کرایب)، «نظریهٔ اجتماعی کلاسیک» (یان کرایب) و «مارکس و ویتگنشتاین» (دیوید روبینشتاین) را ترجمه کرده است. 

بخشی از کتاب فلسفه علوم اجتماعی

«روایت‌های محض تجربه‌گرایی در پذیرفتن این مطلب به منزله محور مرکزی دانش (شناخت) علمی دچار مشکل‌اند، زیرا بسیاری از این هستی‌های نظری در دسترس مشاهده بی‌واسطه نیستند. با وجود این، رئالیست‌ها می‌گویند دستاورد بزرگ فکری علم کشف این مطلب است که جهان از نظر ساختارش بسیار بیشتر از آن‌چه فهم همگانی بتواند تصور کند پیچیده است. وظیفه فلسفه علم کوشش برای فهم اشکال بررسی و خردورزی است که دانشمندان را برای انجام دادن این کار توانا سازد. فلاسفه‌ای مانند رام هاره و مِری هِسه بر نقش تمثیل و استعاره در ساختن نظریه علمی انگشت نهادند. هنگامی‌که زیست‌شناسان از کد ژنتیکی صحبت می‌کنند ترکیب پروتئین‌ها با مولکول‌های DNA به تفسیرِ یک نظامِ نشانه‌ای قیاس می‌شود. مفهوم جریان الکتریکی متضمن تشابهی با جریان مایع، و مفهوم انتخاب طبیعی داروین متضمن تشابهی با پرورش انتخابی گیاهان و حیوانات اهلی است.

می‌توان نظریه‌سازی از رهگذر کاربرد استعاره‌ها را فرایندی سه مرحله‌ای تصور کرد. نخست، جمع‌آوری شواهد درباره الگوهایی از پدیده‌های قابل مشاهده است. دوم، این پرسش مطرح می‌شود، کدام ساختار یا مکانیسم زیربنایی، اگر موجود باشد، این الگو را توضیح می‌دهد؟ در این‌جاست که کاربرد خلاقانه اندیشه استعاری داخل می‌شود. «اگر طبیعت بر حیوانات و گیاهان وحشی همان‌گونه عمل کرده که پرورش‌دهندگان اهلی می‌کنند، آن‌گاه الگوهای مشاهده شده تنوع ارگانیکی نتیجه می‌شود». «اگر الکترون‌ها در هادی به شیوه‌ای جریان یابند که آب در رود جریان می‌یابد، آن‌گاه الگوهای مشاهده شده بار الکتریکی، مقاومت، جاذبه مغناطیسی، و از این قبیل نتیجه می‌شود». و بر همین منوال، منطق این مرحله گاه پیرو ان. آر. هنسُن قیاس محتمل (retroduction) خوانده می‌شود. مرحله سوم در این فرایند این است که آزمایشات و مشاهدات بیشتری براساس این حدس فرضی ترتیب داده شود که مکانیسمِ نسبت داده شده براساس آن استعاره واقعاً وجود دارد.

این امر، البته، این مسئله را حل نمی‌کند که چه هنگام دانشمندان حق دارند از کاربرد موقتی استعاره به این ادعا معطوف شوند که مکانیسم فرض شده واقعاً وجود دارد. باری در این مرحله مهم است تصدیق کنیم تفاوتی میان (الف) توانایی اثبات وجود یک نوع خاص از هستی‌ها یا مکانیسم‌های ادعا شده توسط علم و (ب) توانایی توجیه روایت رئالیستی علم به منزله کوششی برای کشف و بررسی چنین مکانیسم‌هایی موجود است. نظریه‌های رئالیستی علم تلاش‌هایی برای انجام دادن (ب) و نه (الف) هستند. با وجود این، شواهد تاریخی کشفِ همزمان مکانیسم‌ها توسط گروه‌های مستقلی از دانشمندان (مثلا، ابداع مستقل مفهوم انتخاب طبیعی برای توضیح شکل‌گیری انواع جدید توسط چارلز داروین و آلفرد راسل والاس)، و شیوه‌های گوناگونی که علوم متفاوت با آن‌ها به باورهای مشترکی درباره مکانیسم‌های زیربنایی می‌رسند (مثلا، این نظریه که ماده از اتم‌ها ساخته شده، و این‌که اتم‌ها به شیوه‌های گوناگون ترکیب می‌شوند تا مولکول‌ها را بسازند، اساس هستی‌شناسی فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی مدرن است) توضیح‌شان دشوار است مگر آن‌که فرض کنیم واقعاً اشیا و فرایندهای مستقلا موجودی وجود دارند که به وسیله نظریه‌هایی که دانشمندان ابداع می‌کنند کمابیش به‌طور کافی درک می‌شوند. باری رئالیسم انتقادی برهان‌های فلسفی ظاهراً قوی‌تری برای این دیدگاه از ماهیت علم ارائه می‌دهد. این‌ها «استدلال‌های فراتجربی» خوانده می‌شوند (نک‌به ص ۱۱۳)، و استفاده از آن‌ها در مورد آن دیدگاهی که رُوی باسکار از علم ارائه می‌دهد اساسی است.»