کتاب تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام

کتاب تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام نوشته محمد جبرون، متفکر مراکشی، جستارهایی در باب سه گانه‌ی اصالت، مدنیت و عقلانیت سیاسی است. 

مسئله اندیشه سیاسی اسلامی از جمله موضوعات زنده و پویا در فرهنگ عربی و اسلامی است که به اشکال مستقیم و غیرمستقیم جامعه معاصر عربی و اسلامی را درگیر ساخته و نظر به اهمیت آن، ذهن و جهان‌اندیشگی شماری از متفکران و پژوهشگران شاخص چون محمد عابد جابری، محمد ارکون، رضوان سید و عبدالجواد یاسین و ... را به خود مشغول داشته است.

 درباره کتاب تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام 

تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام  برگردانی فارسی از کتاب نشأة‌الفکر السیاسی الإسلامی و تطوره اثر دکتر محمد جبرون، استاد تاریخ و اندیشه سیاسی است که به‌عنوان کتاب برگزیده در حوزه علوم انسانی در سال ۲۰۱۶ م جایزه ویژه کتاب سال کشور مغرب و چندین کشور عربی و اسلامی دیگر را به خود اختصاص داده است.

کتاب تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام می‌کوشد تا پرتویی بر مقدمات معرفت‌شناختی، فرهنگی و تاریخی پیدایی اندیشه سیاسی اسلامی در مهد زایش و دگردیسی‌های بعدی آن داشته باشد، از همین رو توجه شایانی به ماهیت و سهم سنت و فرهنگ ایرانی در پیدایی اندیشه مذکور دارد که در بازه زمانی بسیار کوتاهی پس از پیدایی به‌مثابه اصلی کلی در چهارسوی جهان اسلامی تکیه‌ای اساسی برآن شده است.

جبرون کوشیده است تا در این اثر به واکاوی و تحلیل چند چالش و اشکال که به زعم وی چالش‌ها و اشکالاتی اساسی در حوزه اندیشه سیاسی اسلامی‌اند، بپردازد و پاسخی درخور و شایسته برای آن‌ها بیابد. این اشکالات و چالش‌های سه‌گانه از منظر وی عبارت‌اند از: چالش مدنیت و مرجعیت اسلامی اندیشه سیاسی در سطوح گزاره‌ها و انگاره‌های قرآنی و تجربه تاریخی پیامبر؛ اصالت و تبارشناسی و اصالت اندیشه سیاسی اسلامی.

نویسنده در فصل یکم کتاب به بررسی مدنی‌بودن دولت مدینه از طریق متن موسوم به منشور مدینه می‌پردازد که به باور وی بنیادهای قرارداد اجتماعی و سیاسی را میان ساکنان آن در آغازگاه پیدایی دولت اسلامی در عهد پیامبراسلام بیان و ترسیم کرده است. وی سپس به بررسی مشروعیت قدرت سیاسی مدینه و تهدیدهای پیش‌روی آن از سوی منافقان و یهودیان می‌پردازد. همچنین در این فصل به بررسی دولت پیامبر و ساختارهای مؤسساتی و تشکیلاتی وی پرداخته و خوانشی نسبتاً قابل قبول از قلمرو این دولت و شمار جمعیتی ساکنان آن و نیز تشکیلات شش‌گانه آن همچون ریاست دولت، سپاه، دادرسی، مسئولیت عمومی، کارگزاران و روابط خارجی ارائه می‌دهد.

فصل دوم را به بحث و بررسی درباب اندیشه سیاسی اسلامی پیشاتدوین برپایه منابع اساسی این دوره اختصاص داده است که عموماً منابع آن عبارت‌اند از کتب امثال، آداب، هم‌نشینی‌ها و مجالس شبانه، خطبه‌ها، رسائل و آثار متکلمان و فقیهان اولیه. وی همچنین به بیان سنجه‌های اندیشه سیاسی در این دوره پرداخته و مواردی همچون عدم استقلال معرفت‌شناختی، غلبه فرهنگ شفاهی، خودانگیختگی به‌مثابه روش، تأثیرپذیری از وضعیت فرهنگ آمیختگی با جامعه و عرف‌های سیاسی عربی را ذکر می‌کند.

در فصل سوم که آن را به واکاوی درباره تدوین اندیشه سیاسی اسلامی اختصاص داده، می‌کوشد تا طی آن به تعیین آغازگاه زایش و پیدایی رابطه میان وحی و سیاست بپردازد. وی سپس به تحلیل متون چهارگانه اولیه اندیشه سیاسی اسلامی که عبارت‌اند از کلام سیاسی، فقه سیاسی، آداب سیاسی و فلسفه سیاسی می‌پردازد و این فصل را با دو بحث جدی و سترگ در فقه سیاسی که جایگاه نص در کلام سیاسی و جایگاه نص در فقه سیاسی هستند، پایان می‌دهد.

در فصل چهارم نیز به واکاوی درباره اندیشه سیاسی متصوفه و سهم مشایخ و بزرگان صوفیه همچون غزالی، ابوعبدالله حمیدی، محی الدین عربی و... در حوزه اندیشه سیاسی اسلامی می‌پردازد. نیز سنجه‌های اندیشه سیاسی صوفیه را بیان می‌کند که متکی بر اصل اصلاح و بهسازی به‌وسیله حِکَم و نه احکام و به بیانی دیگر از طریق گزاره‌ها و انگاره‌های اخلاقی و نه فقهی است. وی همچنین به صورتی مبسوط به بررسی نسبت‌سنجی تاریخ تصوف و صوفیه با سیاست در هر دو بُعد عملی و نظری آن در تاریخ اسلامی و به‌طور ویژه تاریخ مغرب عربی می‌پردازد. در نهایت نیز مدعی است که واکاوی‌ها وتحلیل‌های وی در کتاب می‌تواند نگره‌ای قوی و متوازن پیرامون قضایای چالشی و به‌ویژه اشکالات سه‌گانه مدنی‌بودن، اصالت و عقلانی‌گری سیاسی که اندیشه سیاسی اسلامی معاصر با آن مواجه است را پیش‌رو و در دسترس ما قرار دهد.

کتاب حاضر نه فقط پژوهشی صِرف درباره تأثیرات سنت و فرهنگ ایرانی، بلکه هدف آن بسی بزرگ‌تر از این مهم است. نوشتار پیش‌رو از اساس در پی تحریر خاستگاه سیاسی اسلامی است که به باور نگارنده خاستگاهی ارزشی در رابطه با تمامی امور تاریخی و فرهنگی سده میانه است. به بیانی دیگر این نوشتار بر آن است تا عقلانیت سیاسی اسلامی بیش از پیش در راستای همگرایی و سازگاری با بارقه‌های خیزش و اصلاح‌گرایی عربی و اسلامی قرار گیرد.

 خواندن کتاب تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 متفکران و پژوهشگران حوزه اندیشه اسلامی را به خواندن این کتاب دعوت می‌کنیم

 بخشی از کتاب تاریخ اندیشه‌ی سیاسی در اسلام

از جمله چالش‌های مبهم و دشواری که از دیرباز اندیشه سیاسی اسلامی با آن روبه‌رو بوده و تا هم‌اکنون نیز نمود و جلوه‌های آن امتداد داشته و سبب تکوین پنداری راسخ در ذهن و ضمیر بسیاری از مسلمانان گشته این است که سیاست در حوزه اندیشه اسلامی، سیاستی شرعی است و وحی الهی نیز یاری‌گر بنای آن. نظر به این مهم، عموم مسلمانان و بلکه خواص [نخبگان] آنان نیز بنا به شور و حماسه دینی سعی در ترسیم معنای مذکور از سیاست کرده‌اند، زیرا به باور اکثر آنان چنین اقدامی از نشانه‌های ایمان و بلکه از عوامل رهایی‌بخش در دو جهان خواهد بود. در مقوله فوق، شیعه و سُنی هر دو سهیم بوده و اختلافات‌شان تنها در سطح لفظی و زبانی است. به‌عنوان نمونه شیعیان، امامت را اصلی از اصول دین و بلکه شرط ایمان دانسته‌اند، در مقابل اهل‌سنت نیز قائل به مقولاتی چون تطبیق شریعت و خلافت بوده‌اند. هر چند که در این نوشتار منکر ارتباط پیش‌گفته و نفی آن از اساس به اعتبار رسالت عام و جهان‌شمول اسلام نمی‌باشیم، اما در مقابل برآنیم تا آن را برپایه مبانی و ارزش‌هایی که ماهیت اسلام به عنوان دینی انسانی و جهانی اقتضای آن را دارد، طرح‌ریزی کنیم، برخلاف جریان‌های شیعی و سُنی که کوشش دارند آن را برپایه فرهنگ و تاریخ محلی بنا کنند، بی‌آنکه درک درستی از این مهم داشته باشند.