کتاب رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله

کتاب رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله با گردآوری حجت الله اصیل در نشر نی منتشر شده است. این مجموعه که تقریباً شامل تمامی رساله‌های شناخته‌شده‌ٔ میرزا ملکم خان است، فرصتی را برای خوانندگان فراهم می‌کند تا با افکار و اندیشه‌های او آشنا شوند. همچنین، این مجموعه می‌تواند به‌عنوان دریچه‌ای برای درک بهتر جریان اصلی تفکر نوگرایانه‌ای باشد که از قرن ۱۳ هجری قمری آغاز شد و در نهایت به انقلاب مشروطیت ایران منجر شد. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله

کتاب رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله شامل رساله‌ها و گزیده‌ای از نامه‌های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، یکی برجسته‌ترین روشنفکران عصر ناصری در حوزهٔ سیاست و اجتماع است که آثارش نقش مهمی در آماده‌سازی ایرانیان برای گذار به دورهٔ مشروطه داشت. ملکم در زمینه‌های مختلفی از سیاست و اجتماع گرفته تا اقتصاد و اصلاح خط فارسی قلم زد و با نثر ساده و زبان نافذ، بر اندیشهٔ بسیاری از معاصران خود تأثیر گذاشت. اندیشه اصلی ملکم، مدرن‌سازی ساختار سیاسی و اداری ایران بود و مطالعه آثارش برای درک سیر تحول اندیشه‌ای که به مشروطیت انجامید، ضروری است. تاثیر او بر نویسندگان و روشنفکران آن دوره بسیار زیاد بود. در این مجموعه، ۲۵ رساله از میرزا ملکم خان ناظم الدوله گردآوری شده که جنبه‌های گوناگون اندیشه او را در حوزه‌های مختلف پوشش می‌دهد. این رساله‌ها بر اساس موضوع اصلی، به شش دسته تقسیم شده‌اند، اگرچه مرزهای این دسته‌بندی قطعی نیست؛ زیرا در آثار ملکم خان، موضوعات اغلب درهم تنیده‌اند. دسته‌بندی بر اساس موضوع غالب هر رساله انجام شده است.

چرا باید کتاب رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله را بخوانیم؟

رساله‌های میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله به دلیل ارائهٔ ایده‌های نوگرایانه و اصلاح‌طلبانه در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، برای درک زمینه‌های فکری انقلاب مشروطه و آشنایی با تاریخ تحولات ایران در دورهٔ قاجار، مطالعه‌ای ارزشمند محسوب می‌شوند. علاوه بر این، نثر روان و فصیح ملکم خان، این رساله‌ها را به منبعی مفید برای علاقه‌مندان به ادبیات فارسی نیز تبدیل می‌کند.

خواندن کتاب رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

درباره میرزا ملکم خان ناظم الدوله

میرزا ملکم خان ناظم الدوله متولد ۱۲۴۹ هجری قمری در اصفهان و تحصیل‌کرده در فرانسه است. زندگی او پر از فعالیت‌های دیوانی و فرازونشیب‌های سیاسی بود. او پس از بازگشت به ایران در وزارت خارجه و دارالفنون مشغول شد، فراموش‌خانه را تأسیس کرد که به دلیل دیدگاه‌های اصلاح‌طلبانه‌اش بسته و منجر به تبعید او شد. پس از مدتی تبعید و بازگشت به ایران، به مقام وزیر مختار در لندن منصوب شد و در ماجرای قرارداد رویتر نقش داشت. پس از عزل از مناصب به دلیل تقلب در امتیاز لاتاری، روزنامهٔ «قانون» را برای انتقاد از شاه و صدراعظم منتشر کرد که در شکل‌گیری اندیشهٔ مشروطه تأثیرگذار بود. درنهایت، پس از قتل ناصرالدین‌شاه، مورد عفو قرار گرفت و به‌عنوان سفیر کبیر در ایتالیا منصوب شد و تا زمان مرگش در ۱۳۲۶ هجری قمری در آن سمت باقی ماند.

فهرست کتاب رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله

بخش اول: نظام قانونی، حکومت و مدنیت نو

این بخش دربردارندهٔ رساله‌هایی در تشویق ناصرالدین شاه به اصلاحات، انتقاد از دستگاه دیوانی، و ارائه قوانین جدید بر اساس مدل‌های غربی، رساله‌هایی پیرامون نظام پارلمانی و بازگشت ملکم خان از باور به پیروی کامل از تمدن غرب و رساله‌هایی در پوزش از انتقادات پیشین و ارائهٔ نظراتی در مورد رواج تمدن جدید در ایران است.

بخش دوم: اقتصاد

در این بخش رساله‌هایی در مورد توسعهٔ اقتصادی ایران، تأسیس بانک، و قوانین مربوط به شرکت‌ها گردآوری شده است.

بخش سوم: سیاست

بخش سوم رساله‌هایی در تحلیل رقابت روسیه و انگلیس در آسیا و تأثیر آن بر ایران، و سیاست ایران در قبال ترکمانان را در بر دارد.

بخش چهارم: اجتماع

این بخش دربردارندهٔ رساله‌های «اصول مذهب دیوانیان» که انتقادی از وضعیت دیوانسالاری و دولت ایران است، «گفتار در رفع ظلم» که متن سخنرانی ملکم خان در استانبول در سال ۱۲۸۰ هجری قمری است و رسالهٔ «مسائل مختلف» که مطالبی را داراست که ملکم خان در دیدار با آخوندزاده در تفلیس بیان کرده است.

بخش پنجم: فراموشخانه و جامع آدمیت

رساله‌هایی در دفاع از فراموشخانه و تبیین اهداف و مرام آن و رساله‌هایی در معرفی جامع آدمیت و اصول و مبانی آن، با تأثیرپذیری از اندیشه‌های اوگوست کنت در این بخش آورده شده‌اند.

بخش ششم: الفبای جدید

رساله‌هایی در زمینهٔ اصلاح خط فارسی و عربی، با تأثیرپذیری از اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، طرح الفبای جدید توسط ملکم خان و تبادل نظر با آخوندزاده در این زمینه و نقد و بررسی تلاش‌های ملکم خان در زمینهٔ اصلاح خط و تأثیر آن بر جامعه در بخش ششم قرار دارد. در این بخش، همچنین به برخی آثار منسوب به ملکم خان اشاره شده و دلایل عدم قطعیت انتساب برخی از آنها به وی ارائه شده است.

بخشی از کتاب رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدوله

«مبادا از استعداد اطرافی‌های خود زود مأیوس بشوید؛ جوهر ذاتی این قوم را قابل هر قسم کرامت بدانید. نیکان و جوانمردان طبقات را یک‌به‌یک پیدا نمایید و از برای ظهور جاذبه اتحاد همین‌قدر مواظب باشید که افرادِ ایشان را به قدر امکان با هم بیشتر مربوط و جمع نگاه بدارید.

اولیا و امنای این جماعت ربّانی چنان‌که خواهید دید، عموما از علمای اسلام منتخب شده‌اند. در تکریم و جلب توجه ایشان باید آنی غفلت نکنید. نور ارشاد و جوش غیرت ایشان، امروز یگانه امید نجات این ملک است.

مهم دیگر که باید مخصوصا در نظر داشت، فقره مخالفین آدمیت است. بعضی از این مخالفین به حکم یک حماقت ذاتی آشکارا و نفهمیده از ما بد می‌گویند. به این گوساله‌های فلک‌زده هیچ اعتنایی نباید کرد. بعضی دیگر به اقتضای یک خباثت بی‌درمان دشمن هر اتفاق و از برای خرابی هر بنای خیر حاضر هر نوع بی‌دینی هستند. باید به این جنس مکروه که جذام ایران شده‌اند، حالی کرد که نکبت هستی خود را در هر تاریکی که مخفی بدارند، ممکن نیست که شناعت قصد ایشان در نظر معرفت آدمیت پوشیده و بی‌جزا بماند. چنان‌که به هر مجمع مودت که وارد بشوید، خواهید دید که غیرت اخوان ما اسم و رسم این منافقین سیاه روزگار را تا به چه درجه مدفون لعن دنیا ساخته است! انصاف شما نیز البته بر شما واجب خواهد ساخت که شما هم به هر مردانگی که از برای شما میسر شود، سلسله اخوت ما را از شر این قبیل جانوران ملعون خدا محفوظ بدارید.

و خیال نکنید که این قسم خدمات شما در نظر جماعت مجهول خواهد ماند. سلسله ما از مشرق تا مغرب، همه چشم و گوش است. هر محبت و اعانتی که از شما ظاهر بشود. محال است که صد مقابل آن به نحوی که هیچ به خاطر شما نمی‌رسد، در حق شما ظاهر نشود. و اگر هم بالفرض امروز از حق‌شناسی این حزب‌اللّه هیچ فایده نبرید، در روز حساب در درگاه حق، لامحاله این سربلندی را خواهید داشت که در دنیا وجود بی‌مصرف نبوده‌اید.»