کتاب درآمدی بر اندیشه لویناس

کتاب درآمدی بر اندیشه لویناس نوشتهٔ کالین دیویس و ترجمهٔ مسعود علیا است. نشر بیدگل این کتاب را منتشر کرده است.

درباره کتاب درآمدی بر اندیشه لویناس

کالین دیویس در کتاب درآمدی بر اندیشه لویناس (Levinas: An Introduction) برخی از اندیشه‌های فلسفی امانوئل لویناس را شرح داده است. لویناس، متفکر فرانسوی - لیتوانیایی‌تبار، را «فیلسوف دیگری» خوانده‌اند و این عنوانی است که بحشی از اندیشهٔ او را نمایش می‌دهد. فلاسفهٔ دیگری نیز مفاهیم به‌هم‌پیوستهٔ غیریت، غیر، دیگری، همانی و همان را بررسی کرده‌اند، اما شاید بتوان گفت که هیچ فیلسوفی به‌اندازهٔ لویناس در این‌باره تأمل نکرده و زوایای پنهان و آشکارِ این مفاهیم را محل کندوکاو قرار نداده است.

لویناس متفکری است که در فارسی چندان شناخته‌شده نیست. مسعود علیا کتاب حاضر را من به این نیت ترجمه کرده‌ که بابِ آشنـایی بیشتر با این فیلسوف گشوده شود؛ فیلسوفی که اندیشه‌هایش، به‌ویژه در حیطهٔ اخلاق، تأمل‌برانگیز و قابل‌توجه است. این کتاب جوانب مهمی از تفکر لویناس را بازمی‌نماید و اگر دشواری زبان و نثر این فیلسوف را در نظر داشته باشیم، بهتر می‌توانیم ارزش کار نویسنده را دریابیم که کوشیده است بدون ساده‌سازی که به قیمت جفا کردن در حق متن و نویسـنده‌اش تمام می‌شود، مدخلی راهنما و راهگشـا در اختیار خواننده‌ بگذارد.

فصل اول کتاب حاضر به آثار لویناس در زمینهٔ پدیدارشناسی که در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ منتشر شده، می‌پردازد. این فصل اشتیاق اولیهٔ او به اندیشهٔ هوسرل و هایدگر و ناخرسندی روبه‌افزایشی را که بعدها نسبت به آن پیدا کرد، وصف کرده است. لویناس همچنان که بیشتر و بیشتر در کارِ آموزگاران آلمانی‌ خود به چشم نسخهٔ دیگری از سرکوب غیریت، که به‌زعم او مشخصهٔ تفکر غرب به‌طور کلی است، نظر می‌کند، دست‌به‌کار می‌شود تا بنیاد فلسفهٔ خاص خود را برپا دارد. فصل‌های دوم و سوم آثاری را که به عقیدهٔ برخی دو متن فلسفی اصلی لویناس‌ هستند، موضوع بررسی قرار می‌دهند: «تمامیت و نامنتاهی» (۱۹۶۱) و «ماسوای هستی یا فراسوی وجود‌» (۱۹۷۴). گرچه این دو اثر وجوه مشترک زیادی دارند، فصل‌هایی که به آن‌ها اختصاص پیدا کرده است موضوعات متفاوتی را محل تأکید قرار می‌دهند که تحول فکر و فلسفه‌ورزی لویناس را آشکار می‌کنند. فصل‌های چهارم و پنجم دامنه‌ای عام‌تر دارند. فصل چهار به متونی می‌پردازد که لویناس دربارهٔ مضامین دینی و یهودی نوشته است. این فصل نشان می‌دهد که چگونه دریافت لویناس از خداوند و فهم او از یهودیت بدیل‌های مهمی در کار فلسفی‌اش دارند. فصل پنجم که «لویناس و خوانندگانش» نام دارد، می‌کوشد تا نشان دهد چگونه می‌شود مدل گشودگی متنی را، که در فصل پیشین بررسی شده است، در مورد نوشته‌های خود لویناس نیز به کار بست.

خواندن کتاب درآمدی بر اندیشه لویناس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران فلسفهٔ مدرن و علاقه‌مندان به مطالعهٔ آرای امانوئل لویناس پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مسعود علیا

مسعود علیا در سال ۱۳۵۴ به دنیا آمده است. او مترجم و پژوهشگر ایرانی حوزهٔ فلسفه و نیز استادیار گروه فلسفهٔ هنر در «دانشگاه هنر تهران» است. کتاب «جنبش پدیدارشناسی» با ترجمهٔ او برندهٔ جایزه‌ٔ کتاب سال شد. او دورهٔ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران و دورهٔ کارشناسی‌ارشد فلسفه را در دانشگاه شهید بهشتی گذراند. از میان موضوعاتی که مسعود علیا برای پژوهش‌های خود به‌سراغ آن‌ها رفته است می‌توان به گستره راز و تقلیل آن به مسئله در فلسفهٔ گابریل مارسل و نیز موضوع اصالت تجربه و دگرگونی در منابع مابعدالطبیعه در فلسفه گابریل مارسل اشاره کرد. او در تیرماه ۱۳۸۷ دورهٔ دکتری فلسفه را با نگارش رساله‌ای تحت‌عنوان «شرط امکان اخلاق در اندیشه‌ٔ لویناس» به راهنمایی عبدالکریم رشیدیان در «مؤسسه حکمت و فلسفه» به پایان برد. بخشی از ترجمه‌های مسعود علیا عبارتند از «هنر به‌منزلهٔ تجربه» نوشتهٔ جان دیویی، «وضع بشر» نوشتهٔ هانا آرنت، «آشنایی با هگل» نوشتهٔ پل استراترن، «الفبای فلسفه» نوشتهٔ نایجل واربرتون، «اگزیستانسیالیسم و اخلاق» نوشتهٔ مری وارنوک، «هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی» نوشتهٔ جوئل واینسهایمر، «مسیح و اساطیر» نوشتهٔ رودلف کارل بولتمان و «دیباچه‌ای بر فلسفهٔ قرون وسطی» نوشتهٔ فردریک چارلز کاپلستون. بخشی از تألیفات مسعود علیا عبارتند از «فرهنگ توصیفی فلسفهٔ اخلاق»، «کشف دیگری همراه با لویناس»، «عطار»، «سهروردی»، «فرزانگان خاک». او دبیری مجموعهٔ «دانشنامه فلسفه استنفورد» (از گروه انتشاراتی ققنوس) در ایران را بر عهده داشته است.

بخشی از کتاب درآمدی بر اندیشه لویناس

« «خشونت و متافیزیکِ» دریدا اهمیتی مضاعف دارد. این مقاله تأثیری سرنوشت‌ساز در اقبال به کار لویناس، بالاخص در جهان انگلیسی‌زبان، نهاده است؛ مقالهٔ دریدا سرچشمهٔ آن چیزی است که رابرت برناسکونی یکی از ایرادهای اصلی به کار لویناس می‌خواند، و آن اینکه «لویناس در جریان بیان و تفصیل ادعای خویش دایر بر اینکه اخلاق فراسوی هستی است و، بنابراین، به قالب مضمون درنمی‌آید، مضمونی می‌سازد از همین چیزی که در قالب مضمون نمی‌گنجد.» از این گذشته، شارحان [اندیشهٔ لویناس] در این‌باره همداستان‌اند که آثار پسین او، مخصوصاً ماسوای هستی یا فراسوی وجود، را می‌توان پاسخ تلویحی‌اش به دریدا دانست. هم زبانی را که در ماسوای هستی اختیار شده است و هم مضامینی را که این کتاب به آنها پرداخته است دربردارندهٔ بازتاب‌ها و جواب‌های روشنِ بحث دریدا در «خشونت و متافیزیک» دانسته‌اند.

دومین اثر برجستهٔ لویناس بخش زیادی از همان قلمرو تمامیت و نامتناهی را محل کندوکاو قرار می‌دهد؛ درعین‌حال، نوشته‌ای است که خودآگاهی عمیق‌تری دارد از این لحاظ که می‌کوشد با تنگناهای هستی‌شناسی که، به اعتراف خود لویناس، تمامیت و نامتناهی مقهور آنها شده بود روبه‌رو شود و از آنها دوری کند. [در این کتاب] دایرهٔ واژگان تازه‌ای اختیار می‌شود. کلماتی نظیر همان، متافیزیک، تعالی، برون‌بودگی، تمامیت و مفارقت یا از میان برخاسته‌اند یا نسبتاً به‌ندرت رخ نشان می‌دهند. دیگر بحثی از امر زنانه به میان نمی‌آید، و تنها چند اشارهٔ مبهم به حالت مادری می‌شود (به طور مثال، بنگرید به OB, ۱۲۱-۱۲۳). از طرف دیگر، این نوشتهٔ پسین پر از اصطلاحاتی است که در کار پیشین [لویناس] کم‌وبیش غایب بودند: نزدیکی [یا قرب]‌، تقرب، وسواس، گروگان، تعذیب، تقاص پس دادن، جانشینی، اوبودگی، معما‌. حتی نقش واژه‌های غیر و دیگری اهمیت کمتری پیدا می‌کند و عمدتاً واژهٔ «همسایه»، به‌جای آنها می‌نشیند. پپرزاک این تغییر واژگان را تا حدودی برحسب تغییری در منظر لوینـاس تبیین می‌کند: در حالی‌که تمامیت و نامتناهی با غیر یا دیگری سروکار داشت، ماسوای هستی بیشتر به مقام و معنای سوژه می‌پردازد. بااین‌حال، این تمایز چندان اعتبار ندارد، زیرا سوژه پیش‌تر هم در تمامیت و نامتناهی جایگاهی بسیار مهم داشت. ادعای من این است که آنچه در این تعویض اصطلاحات بیش از همه اهمیت دارد این است که لویناس رغبت ندارد که چارچوب مفهومیِ انعطاف‌ناپذیری برقرار سازد و باقی نگه دارد. اصطلاحات لویناس نرمی‌پذیر و سیال‌اند و عمدتاً از زبان روزمره مأخوذند. این عوامل هردو در دشواری ماسوای هستی نقش دارند. اصطلاحات جدیدی پیوسته اختیار می‌شود و به نظر می‌رسد کلمات آشنا به اشکالی نامأنوس به کار می‌روند. هدف اصلی این فصل عیان کردن این مطلب است که آن مسائل مربوط به فهم که ناشی از این ویژگی‌ها و سایر ویژگی‌های آن شیوه از متن‌پردازی است که در ماسوای هستی اختیار شده است نقشی اساسی در این اثر دارند.»