جواد مجابی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های جواد مجابی
جواد مجابی (Javad Mojabi) از چهره‌های برجسته‌ی ادبیات و هنر معاصر ایران است. او در حوزه‌های شعر، داستان‌نویسی، نقد ادبی - هنری، روزنامه‌نگاری، نقاشی و طنز فعالیت دارد و نامش همواره در میان بزرگان این عرصه‌ها مطرح بوده است. تاکنون ده‌ها اثر ارزشمند از او منتشر شده که با استقبال گسترده، به‌ویژه از سوی مخاطبان جدی هنر و ادبیات، روبه‌رو شده‌اند.
بیوگرافی جواد مجابی
جواد مجابی ۲۲ مهر ۱۳۱۸ در قزوین به دنیا آمد. در اوایل دهه‌ی چهل در رشته‌ی حقوق و دکترای اقتصاد از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. او در همان دوره و پیش از انقلاب، کارشناس وزارت فرهنگ و هنر بود و هم‌زمان، به‌صورت حرفه‌ای و مستمر به روزنامه‌نگاری و نویسندگی می‌پرداخت. مجابی مدتی در روزنامه‌ی اطلاعات دبیر بخش فرهنگ و هنر نیز بود. او با مجلاتی ادبی مهمی چون فردوسی، جهان نو، خوشه، آدینه و دنیای سخن همکاری داشت و مستمر می‌نوشت.
این نویسنده بعدها عمده‌ی زمان نوشتن خود را به ادبیات و خلق رمان اختصاص داد و می‌توان گفت در چهل سال گذشته، آثاری که خلق کرده است بیشتر در زمینه‌ی رمان و شعر شکل‌گرفته‌اند. جواد مجابی همچنین یکی از مطرح‌ترین منتقدان حوزه‌ی تجسمی بوده و با آشنایی ملموسی که با نقاشی داشت، در این زمینه آثار متعددی نوشته است و جزو منتقدان مهم در هنرهای تجسمی ایران محسوب می‌شود و علاوه بر این آثار تولیدی متعددی در نقاشی و کاریکاتور از خود به‌جای گذاشته است، از جواد مجابی باتوجه‌به درون‌مایه‌ی بعضی از آثارش، به‌عنوان طنزپرداز ایرانی نیز یاد می‌شود، باید در نظر گرفت که وی همواره جزو متفکرین جریان‌ساز معاصر ما بوده و نقش پررنگی در محافل هنری، فضای روشنفکری و بستر نقد در جامعه‌ی فرهنگی ایران داشته است.
دیگر فعالیت‌های جواد مجابی و تقدیرها
در تمام سال‌هایی که جواد مجابی به فعالیت هنری‌اش ادامه داده، همواره مرزی ملموس را میان انزوا و حضور رعایت کرده است. او علاوه بر تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای که در فرهنگ این سده داشته، خلوتی مفید و آسوده را نیز برای خویش فراهم کرده است که به‌پاس حفظ آن خلوت، آثاری را خلق کرده است. جواد مجابی در سال ۱۳۵۴ برای روزنامه‌نگاری و فعالیت در این حوزه جایزه‌ی فروغ را دریافت کرد،
پس از آن نیز در سال ۱۳۸۲ جایزه‌ی بیژن جلالی را برای نقد دریافت کرد. از دیگر جوایزی که به برای سال‌ها فعالیت هنری به او تعلق پیدا کرد می‌توان به جایزه‌ی آرش جشنواره‌ی تیرگان در ۲۰۰۸ تورنتو اشاره داشت. مجابی از کودکی نقاشی می‌کشید و برادرش حسین نیز نقاش خوبی بود که در عنفوان جوانی از دنیا رفت. از همین رو ارتباط او با نقاشی بسیار درونی بوده و شناخت‌نامه‌های متعددی در این حوزه نوشته است، در کاریکاتور نیز فعالیت داشته و طرح‌های بسیاری کشیده است که فعلا آن‌ها را به نمایش نگذاشته است.
نگاهی به آثار و کتاب‌های جواد مجابی
شناخت‌نامه‌ی احمد شاملو
این اثر، بخشی از کارهای پژوهشی جواد مجابی محسوب می‌شود که متمرکز بر آثار احمد شاملو، یکی از مهم‌ترین شاعران معاصر ایران و هم‌دوره با خود جواد مجابی بوده است. در این شناخت‌نامه مجابی به جریان‌های تاریخی و فضای ارتباطی هنرمندان در زمانه‌ی حیاتشان پرداخته است و وضعیت اجتماع و تقابل آن‌ها با پیرامونشان و وقایع روز سیاسی‌اجتماعی را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. شاملو با تسلط ویژه‌ای که بر ادبیات کهن ایران داشت، از دیگر سو شاعری بسیار پیشرو در زمانه‌ی حیاتش بود و سایه‌ی پررنگی در زمینه‌ی شعر در دوران زیستش از خویش به‌جای گذاشته است، این شناخت‌نامه به قلم جواد مجابی برای کسانی که می‌خواهند این شاعر مهم را در تاریخ‌ادبیات ایران موردمطالعه قرار دهند، نسخه‌ای جامع و خواندنی‌ست.
شناخت‌نامه‌ی غلامحسین ساعدی
جواد مجابی در شناخت‌نامه‌ای دیگر به غلامحسین ساعدی و زندگی و آثار او پرداخته است. زندگی‌نامه‌ی ساعدی نیز با سرفصل‌هایی چون سفرنامه، تکه‌ای از سفرنامه: سایه‌های خوش در حاشیه‌ی خلیج، تک‌نگاری، روزنامه‌نگاری، تئاتر مستند، نقاشی، مظلوم‌ترین هنر در ایران امروز، نقد و نظر، گفتگو و سخنرانی، مصاحبه‌ها، سخنان ساعدی در مصاحبه‌ی مطبوعاتی نیویورک، تاریخ شفاهی ایران، حسب‌حال، گفت‌وگو درباره‌ی سهراب سپهری، نمایشنامه، فیلمنامه و... گردآوری شده، هدف اصلی از نگارش این کتاب نیز آَشنایی جامع و بسیار نزدیک با غلامحسین ساعدی بوده که نقش پررنگی در ادبیات ایران داشته است.
بنفشه‌های سراشیب
کتاب بنفشه‌های سراشیب یکی از رمان‌های جواد مجابی‌ست که در دهه‌ی شصت نوشته و پس از سال‌ها اجازه‌ی چاپ گرفته است. نویسنده در این رمان، شهر و کشوری فرضی را خلق کرده است و از زاویه‌ی دانای کل، روایت قصه‌ای بسیار جذاب را با رویکردی تاریخی و نگاه به وضعیت جامعه‌ی ایرانی پیش می‌برد. نثر بسیار شاعرانه و واژگانی گیرا یکی از ویژگی‌های ملموس این رمان بوده است که بسیار موردتوجه خوانندگان و علاقه‌مندان به رمان فارسی قرار گرفته است.
ایالات نیست‌درجهان
ایالات نیست‌درجهان، نام رمانی دیگر از جواد مجابی‌ست که حجم نسبتاً بالایی دارد و در سال ۱۳۹۹ به چاپ رسیده است. نویسنده در ایالات نیست‌درجهان فضایی تخیلی را از زندگی در جهانی نامشخص روایت می‌کند، شخصیت‌هایی در این رمان شکل‌گرفته‌اند که آن‌قدر کوچک‌اند که در دنیای حسی انسانی جای نمی‌گیرند و درعین‌حال هوشی تکان‌دهنده و ویژه دارند. زبان این رمان وام‌دار سال‌ها قلم‌زنی در حوزه‌ی ژورنالیسم و شعر است، نثری ماجراجو و بسیار شاعرانه که مخاطب را با خود همراه نگاه می‌دارد. این کتاب پنج فصل دارد، با عناوین پاره‌ی یک، پاره‌ی دو تا فصل آخر که پاره‌ای دیگر نام‌گرفته است و او در این میان پاره‌ی چهارم را حذف کرده که بخشی از خلاقیت اثر را در مضمون داستانی نشان می‌دهد. خوانش این اثر سویه‌های اجتماعی و رویکردی انتقادی را به حکومت‌های خودکامه بازگو می‌کند و فضایی که خلق می‌کند تصاویری از خفقان زندگی در فضایی دیکتاتوری را دربرگرفته است.
سرآمدان هنر نو
سرآمدان هنر نو مجموعه‌مقالاتی از جواد مجابی‌ست که در فصل نخست بر مجموعه آثار نقاشان و مجسمه‌سازان کشور اشاره دارد. این فصل زندگی یک نقاش و آثار آن هنرمند را مورد بررسی و خوانش قرار داده و مرور منتقدانه‌ی آثار فراتر از صرف گردآوری زندگی‌نامه‌ی هنرمند است. جواد مجابی علاوه بر معرفی، ارزیابی هنرمندان متعددی را در این مقالات گنجانده است. فصل بعدی سرآمدان هنر نو نقدهای مفصلی را تشکیل می‌دهد که نویسنده کوشیده است به شکلی تفصیلی به چهره‌ای واقعی از هنرمند برسد. فصل سوم این کتاب یادکرده‌ها و خاطراتی است که جواد مجابی در کنار هنرمندان داشته و تجربه‌ی هم‌نشینی و صحبت با آن‌ها و از منظری دیگر شناخت نزدیک‌تر و ملموس‌تر با زیست شخصی و درونیات هنرمندان است. در پایان این مجموعه‌مقالات، جواد مجابی نگاهی تاریخی به سیر و تغییر فرهنگ هنرهای تجسمی ایران داشته و درواقع ملاحظات جامعی را در این زمینه مطرح کرده است.
یادداشت‌های بدون تاریخ؛ نیشخند ایرانی مجموعه‌ای خلاقانه از داستان‌های طنزآلود جواد مجابی‌ست. این مجموعه‌ی گردآوری شده از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ است که هر پنجشنبه در صفحه‌ی اجتماعی و فرهنگی روزنامه‌ی اطلاعات به چاپ می‌رسیدند و حاصل حضور جواد مجابی در دیدارها، نمایشگاه‌ها، کنگره‌ها، کنسرت‌ها و جشنواره‌های ادبی هنری بوده و به شکلی طنزآمیز و خواندنی جمع‌آوری شده است. از عناوین یادداشت‌های بدون تاریخ می‌توان به گربه‌‌ی گل باقالی، قصه‌‌ی ماهی کوچک، جمعه پس از استعفا و زبان سوسک‌ها، میش غدار و گرگ نابکار، خرگوش‌خان و لاک‌پشت میرزا اشاره کرد. می‌توان گفت که نویسنده با نگاهی عاشقانه و با مهر پیرامونش را و وقایعی که در ایران اتفاق می‌افتاده می‌نگریسته و روایت می‌کرده است. از دل این کتاب پیداست که نویسنده آشنایی عمیقی با فرهنگ محاوره‌ای ایران داشته و با نگاهی نیشخندزده نقد و آگاهی‌رسانی را ترویج کرده است، از همین رو نثر و نوع نگاه جواد مجابی منحصربه‌فرد بوده و ماندگار می‌نماید.
عبید باز می‌گردد
عبید باز می‌گردد، کتابی بسیار خلاقانه است که زیرکی و نگاه هوشمندانه‌ی نویسنده را نشان می‌دهد. جواد مجابی در این کتاب عبید زاکانی را به دهه‌ی بیست ایران آورده است و دوران اشغال ایران توسط متفقین را روایت می‌کند. تضادهای جالبی که شخصیت داستانی نسبت به پیرامونش مشاهده می‌کند قصه را شکل می‌دهد و نگاهی طنزآمیز را به وجود می‌آورد. جواد مجابی در عبید باز می‌گردد به‌جای روایت مستقیم تاریخ ساخت‌های بنیادین برسازنده‌ی آن را نشانه می‌رود و با رویکردی انتقادی آن را هم به نیش نقد می‌کشد.
جواد مجابی در شعر نیز، شاعری بسیار پر کار و خلاق بوده است. مجموعه شعرهای متعددی با عناوین گوناگون از او به چاپ رسیده است. وطن روی کاغذ مجموعه شعر سپید جواد مجابی‌ست. آثار این نویسنده در قالب شعر نیز خوانندگان بسیاری داشته که او را به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین چهره‌های ادبی ایران می‌شناسند.
روزنامه‌ی مرد عزلت‌گزین
روزنامه‌ی مرد عزلت‌گزین نام مجموعه شعر دیگری از مجابی است که برای نخستین‌بار در سال ۱۳۹۹ از نشر چشمه به چاپ رسید. درون‌مایه‌ی این مجموعه شعر اجتماعی بوده و نگاه تیزبینانه و حساس شاعر را نسبت به وقایع اجتماعی نشان می‌دهد.
به قول مردم گفتنی
جواد مجابی در زمینه‌ی فرهنگ عامه و فرهنگ شفاهی کتابی را با عنوان به قول مردم گفتنی نوشته است که داستان‌ها، امثال‌وحکم و ضرب‌المثل‌های فارسی را تا دهه‌ی بیست گردآوری کرده، دوره‌ای که هنوز رادیو و تلویزیون به شکلی واضح بر فرهنگ عامه تأثیر نگذاشته بود و زبان شفاهی مردم پر از روایات و مثال‌هایی خواندنی بوده است. بسیاری از نویسندگان ایرانی چون هدایت، جمالزاده و... سعی کردند این فرهنگ را در داستان‌ها و نثر خویش به کار ببرند، جواد مجابی به شکلی خواندنی و خلاقانه بخش مهمی از این فرهنگ شفاهی ایران را در به قول مردم گفتنی گردآوری و ماندگار کرده است.
باغ گمشده
رمان باغ گمشده نوشته‌ی جواد مجابی، داستان زندگی سه نسل از نوادگان یک شاهزاده‌ی قاجار را روایت می‌کند که با یک رعیت ازدواج کرده است. شاهین، راوی داستان، در هر فصل بخشی از سرگذشت این خانواده را بازگو می‌کند. مجابی با زبانی روان، طنزی زیرپوستی و جزئیات دقیق، تفاوت‌های نسلی و تغییرات اجتماعی را به تصویر می‌کشد. این رمان که در سال ۱۳۶۹ نوشته شد، پس از ۲۰ سال تأخیر منتشر شد.
از دل به کاغذ
کتاب از دل به کاغذ مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه با عنوان‌هایی مانند «دستگاه»، «یک روز مانده به آخر دنیا»، «شکار جرگه» و «ضیافت کوسه‌ها» است. یکی از داستان‌های کتاب، مرگ در کاسه‌ی سر، روایت خانواده‌ای است که پس از ساعت‌ها رانندگی به باغی متعلق به خواهر یک معمار می‌رسند. شوهرخواهر که مهندس کشاورزی بوده، در سانحه‌ای فوت کرده و هنگام مرگ، کاسه‌ی سرش پر از حشره بوده است.
گفتن در عین نگفتن
رمان گفتن در عین نگفتن نوشته‌ی جواد مجابی، داستانی درباره‌ی خشونت و ریشه‌های آن است. این اثر، اعترافات یک نقاش پیر را روایت می‌کند که در تنهایی خود، خاطرات و جنایات گذشته‌اش را بازگو می‌کند. او که فرزند یک راهزن بوده، به دلیل گذشته‌ی خانوادگی‌اش در دنیای هنر پذیرفته نشده و پس از قتل پدر، ثروت او را تصاحب کرده است؛ اما این جنایت پایان کار نیست؛ او دوستان و معشوقه‌هایش را نیز به قتل می‌رساند و در سردابه‌ی عمارتش دفن می‌کند. نویسنده در این رمان، نقاش را قربانی شرایط اجتماعی و دوران کودکی‌اش معرفی می‌کند، جایی که عوامل بیرونی او را به‌سوی خشونت سوق داده‌اند.
روایت عور
کتاب روایت عور مجموعه‌ای از صد داستان بسیار کوتاه از جواد مجابی است که ادامه‌ای بر تمثیل‌های ادبیات کهن محسوب می‌شود، اما در قالبی امروزی و با مضامین معاصر بیان شده است. این داستان‌ها نگاهی نمادین و انتقادی به مسائل اجتماعی، زندگی فکری و احساسی انسان معاصر دارند. مجابی در این اثر، با زبانی موجز و تصویری، روایت‌هایی را خلق کرده که بازتابی از دغدغه‌های فردی و جمعی در دنیای مدرن است. این مجموعه نخستین‌بار در سال ۱۳۸۳ منتشر شد.
آینه بامداد
کتاب آینه‌ی بامداد نوشته‌ی جواد مجابی مجموعه‌ای از مقالات، نقدها و گفت‌وگوهایی درباره‌ی زندگی و آثار احمد شاملو است. این اثر به ابعاد مختلف شخصیت و شعر شاملو، از جمله طنز در آثار او، سبک شاعرانه‌اش، روزنامه‌نگاری، نگرش حماسی و نوسان بین دو زبان می‌پردازد. همچنین شامل دو گفت‌وگو است: یکی با چند نویسنده درباره‌ی زندگی ادبی شاملو و دیگری با شاعران معاصر مانند منوچهر آتشی، محمد حقوقی، محمدعلی سپانلو و علی باباچاهی. کتاب بخشی از خاطرات شخصی جواد مجابی درباره‌ی شاملو را نیز در برمی‌گیرد.
