کتاب تکنیک برشت

کتاب تکنیک برشت نوشتهٔ شیرین تعاونی است. نشر قطره این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی در باب یک تکنیک تئاتری.

درباره کتاب تکنیک برشت

کتاب تکنیک برشت اسلوب تئاتری «برتولت برشت» را از دیدگاه نظری و عملی بررسی کرده و با موشکافی در جنبه‌های گوناگون این اسلوب (از ساختار نمایشی گرفته تا بازیگری، زبان، موسیقی، بازنگاری، صحنه‌پردازی و دیالکتیکی‌سازی) کوشیده تا پاسخ‌های لین هنرمند را به برخی از پرسش‌هار تحلیل کند؛ پرسش‌هایی مانند این که چگونه می‌توان تئاتری نو برای تماشاگرانِ نو برپا کرد؟ چگونه می‌توان تئاتر را هم آموزنده و هم سرگرم‌کننده کرد؟ چگونه می‌توان آن را از بند تجارت مخدّرات روحی، رها و به‌جای بازار اوهام به عرصهٔ تجربه تبدیل کرد؟ شیرین تعاونی در این اثر، به مضمون و محتوای تئاتر برشت تنها در مواردی اشاره کرده است که روشنگر شگردهای تکنیکی او باشد. انگیزهٔ او در گزینش این موضوع، مفهوم ضمنی است که می‌تواند برای تئاتر ایران داشته باشد، تئاتری که در پی یافتن راه‌های نو و مضمون تازه، در تکاپویی بی‌امان بوده است. کتاب حاضر هفت فصل دارد و زندگی‌نامهٔ کوتاه برتولت برشت در پایان آن قرار گرفته است. او کیست؟

«اویگن برتولد فریدریش برشت» در ۱۰ فوریهٔ ۱۸۹۸ در آگسبورگِ آلمان به دنیا آمد. او نویسنده، کارگردان و نظریه‌پرداز نامدار و معاصر آلمانی است. برتولت برشت در کودکی با کتاب مقدس آشنا شد. این آشنایی تأثیری همیشگی بر قلم او گذاشت. ۱۶ساله بود که آتش جنگ جهانی اول شعله‌ور شد. کمی بعد مقاله‌ای ضدّجنگ نوشت و تا مرز اخراج از مدرسه پیش رفت. از سال ۱۹۱۶ مقالات برشت با نام جدید «برت برشت» منتشر شد. او در سال ۱۹۱۷ پیش از آن که به‌عنوان سرباز به خدمت ارتش درآید، به توصیهٔ پدرش دورهٔ پزشکی دانشگاه مونیخ را آغاز کرد تا به‌این‌وسیله از جنگ دور بماند. در همین زمان بود که درام را نزد «آرتور کوتشر» آموخت. برشت پس از بازگشت به آگسبورگ در پاییز ۱۹۱۸ به ارتش فراخوانده شد؛ در قامت یک نیروی درمانگر پا به میدان جنگ گذاشت؛ جنگی که یک ماه پس از حضور برشت به پایان رسید. برشت در سال ۱۹۱۷ رابطه‌ای عاطفی را با معشوقه‌اش «پائولا» آغاز کرد؛ فرزندش فرانک از این رابطه متولد شد. فرانک در جنگ جهانی دوم در جبههٔ شرقی و درحالی‌که برای نازی‌ها می‌جنگید، کشته شد.

برتولت برشت کار هنری خود را با ایفای نقش در نمایش‌های کوچک آغاز کرد. نخستین نمایش‌نامهٔ او «بَعَل» نام داشت که آن را در ۲۰سالگی و تحت‌تأثیر مکتب ادبی اکسپرسیونیسم نوشت. بعل شاعری جوان و بی‌اهمیت نسبت به قراردادهای کهن اخلاقی و اجتماعی است که در پی ارضای تمایلات درونی خود هیچ مرزی نمی‌شناسد؛ شخصیتی که صبغهٔ فکر برتولت برشت را می‌توان در سیمای او دید. «آوای طبل در شب» دومین نمایشنامهٔ برشت است که آن را بین سال‌های ۱۹۱۹ و ۱۹۲۰ نوشت. این نمایش‌نامه نیز از اکسپرسیونیسم «ارنست تولر» و «گئورگ تایزر» تأثیر گرفته است. سومین نمایشنامهٔ او نیز «در جنگل شهر» نام داشت. برشت برای این ۳ نمایش‌نامهٔ اولش جایزهٔ معتبر کلایست را دریافت کرد. «آدم آدم است» نمایشنامهٔ مهم دیگری از برتولت برشت است. او برای اولین‌بار در این اثر از سبک ابداعی‌اش در تئاتر پرده‌برداری کرد. ویژگی مهم این نوع نمایش «فاصله‌گذاری» است؛ جایی‌که ویژگی‌های ذاتی نمایش نه‌تنها کمرنگ نشده، که تقویت نیز می‌شود. ‌برتولت برشت نوشتن این نمایشنامه‌ را در سال ۱۹۲۶ به پایان رساند. او در سال ۱۹۲۶ «اپرای سه پولی» را با اقتباس از اپرای بالهٔ «پول گدایان» از جان گی آفرید. اپرای دوم او «عظمت و انحطاط شهر ماهاگونی» نام داشت که اولین‌بار در قالب نمایش کمدی موزیکال «ماهاگونی» به صحنه رفت.

نمایشنامه‌های دیگر برشت عبارت هستند از نمایشنامهٔ آموزشی «بادنی»، «ژان مقدس کشتارگاه‌ها»، «آنکه گفت آری و آنکه گفت نه»، «تدبیر»، «مادر»، «استثنا و قاعده»، «مقدسین و مقدسان»، «کله‌گردها و کله‌تیزها»، «ترس و نکبت رایش سوم»، «تفنگ‌های بانو کارار»، «ننه دلاور و فرزندانش»، «زندگی گالیله»، «انسان خوب سه‌چوان»، «ارباب پونتیلا و نوکرش ماتی»، «صعود محتاطانه آرتورو اوی»، «داستان سیمون ماشار»، «شوایک در جنگ جهانی دوم»، «دایرهٔ گچی قفقازی»، «روزهای کمون» و... . کتاب «جلادان هم می‌میرند» نیز از آثار این نویسنده است که در سال ۱۹۴۳ با کارگردانی فریتس لانگ به‌صورت فیلم سینمایی ساخته شد؛ همچنین او در کتاب «درباره تئاتر» درمورد نظریه‌اش (تئاتر حماسی یا اِپیک) توضیح داده است. برتولت برشت که در سال‌های واپسین عمرش شعر معروف «مرثیه‌های باکوف» را سرود در ۱۴ اوت ۱۹۵۶ بر اثر عارضهٔ قلبی در برلین درگذشت.

خواندن کتاب تکنیک برشت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب هنر تئاتر پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تکنیک برشت

«بخش اصلی این اندیشه را برشت از نمایش‌های چینی و ژاپنی اقتباس کرده است و چیزی نیست جز همان شگفت‌زدگی ناشی از «بازشناسی» بدیهیات در هر پدیده هنری ــ که شلی به آن اشاره می‌کند. لکن بُعد دیگری که برشت به آن می‌افزاید هدف و جهت است؛ و هدف برشت دو جنبه دارد: از یک سو با فاصله‌گذاردن بین تماشاگر و رویداد اجتماعی توجه او را به بهره‌کشی‌ها و ستمگری‌ها و لزوم دیگرگون ساختن آن جلب می‌کند؛ بدینسان، به تماشاگر روشن‌بینی کافی و سازنده برای درک حقایق می‌بخشد. و از سوی دیگر برشت این فاصله‌گذاری را برای درهم ریختن و خنثی کردن توهم آفرینی تئاتر و نیز جلوگیری از همذات‌پنداری تماشاگر با کاراکترها به‌کار می‌گیرد. او می‌پرسد اگر تماشاگر تا به‌جایی در موقعیت کاراکترها مستغرق شود که هویت خویش را از یاد ببرد ــ هدفنهایی تئاتر قراردادی ــ چگونه می‌تواند متوجه امکان دیگرگون بودن رویدادها شود؟ چگونه می‌تواند دریابد که هر رویداد تئاتری فقط «یکی» از امکانات بالقوّه واقعیت است و هر واقعه‌ای می‌توانست به چندین گونه رخ دهد؟ در این‌جا، تماشاگر چنان دستخوش احساسات می‌شود که عقل و منطق او از کار می‌افتد و آنچه را که می‌بیند بی‌چون و چرا می‌پذیرد؛ و برشت این‌گونه بهره‌برداری از عواطف را در تئاتر خود، یعنی جایی که به انسان و شعور پویای او قدر گذارده می‌شود، راه نمی‌دهد.

برای مثال، در نمایشنامه‌ای چون ننه دلاور، برشت با تسلط بر زبان، و به اتکای نبوغ و تجاربی که عملاً در تئاتر به‌دست آورده بود، به‌راحتی می‌توانست اشک تماشاگر را درآورده او را به همذات‌پنداری با ننه دلاور وا دارد. ولی او تمام شگردهای فاصله‌گذاری را به کار می‌برد تا از چنین اتفاقی جلوگیری کند؛ او بیشتر ترجیح می‌دهد تفکر تماشاگر را برانگیزد و مسائلی را مطرح کند، تا آن‌که نظری را به بیننده‌اش تحمیل نماید و یا اشک‌های ساده‌لوحانه‌ای را جاری سازد. پس، با استفاده از شگردهای بیگانه‌سازی، تماشاگر را در فاصله‌ای نگه‌می‌دارد که نتواند مقتضیات ویژه خویش را با مصائب ننه دلاور به نام «سرنوشت انسانی» یکی بداند.»