کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مفهوم شر

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مفهوم شر نوشتهٔ تاد کالدر و ترجمهٔ ایمان شفیع بیک است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ جلد ۱۰۰ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» به دبیری «مسعود علیا».

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مفهوم شر

در طی دهه‌های گذشته، فیلسوفان اخلاق، سیاست و حقوق علاقهٔ بسیاری به مفهوم شر پیدا کرده‌اند. این علاقه تا حدی مرتبط با تلاش عامهٔ مردم، عالمان اجتماعی، خبرنگاران و سیاست‌مداران برای فهم شقاوت‌ها و هول و هراس‌های گوناگون قرن سال گذشته، از جمله یهودکشی، نسل‌کشی در رواندا، حمله‌های تروریستی یازدهم سپتامبر، و کشتارهای پی‌درپی به دست قاتلان زنجیره‌ای همچون «جفری دامر» بوده است. بسیاری معتقدند که عباراتی همچون «نادرست»، «بد»، «بسیاربسیار نادرست» یا «بسیاربسیار بد» خواندن این کردارها و کسانی که آن‌ها را مرتکب می‌شوند، نمی‌توانیم اهمیت و دلالت اخلاقی آن‌ها به جا بیاوریم. در همین وضعیت است که به واژهٔ شر نیاز پیدا می‌کنیم. تاد کالدر در کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مفهوم شر این واژه را از زاویه‌های مختلفی بررسی کرده است. او این اثر را در پنج بخش نگاشته که عنوان آن‌ها عبارت است از «شک‌آوری به شر در برابر احیاگری شر»، «تاریخ نظریه‌های شر»، «نظریه‌های معاصر درباره کردار شریرانه»، «نظریه‌های معاصر درباره منش/ شخصیت شریر» و «نهادهای شریر».

دانشگاه استنفورد انتشار این دانشنامه را در سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز کرد. پس از مدتی متن کامل مقالات را در اینترنت در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. کسانی که در تدوین این دانشنامهٔ بزرگ نقش دارند، از استادان و مؤلفان به‌نام در حوزهٔ فلسفه هستند. این دانشنامه به سرپرستی دکتر «ادوارد ن. زالتا» صدها مدخل دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفی است. «مسعود علیا» در سال ۱۳۹۲ با همکاری انتشارات ققنوس، تصمیم به ترجمهٔ بعضی از مدخل‌های این دانشنامه گرفت. او به‌همراه مترجمانی نام‌آشنا آخرین ویراست مقالات دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد را با حفظ سبک و زبان به پارسی برگرداند. انتشارات ققنوس این مجموعه را با کسب اجازه از گردانندگان این دانشنامه (به‌ویژه دکتر زالتا) منتشر کرده است. عناوین بعضی از این جلدها عبارت است از «مفهوم شر»، «فلسفهٔ دین»، «عقل به روایت کانت»، «زیبایی‌شناسی فمینیستی»، «ژاک لکان»، «اخلاق ارسطو»، «باروخ اسپینوزا»، «فیشته» و «پدیدارشناسی».

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مفهوم شر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران حوزهٔ فلسفه و علوم سیاسی و کسانی که می‌خواهند مفهوم شر را بهتر درک کنند، پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مسعود علیا

مسعود علیا در سال ۱۳۵۴ به دنیا آمده است. او مترجم و پژوهشگر ایرانی حوزهٔ فلسفه و نیز استادیار گروه فلسفهٔ هنر در «دانشگاه هنر تهران» است. کتاب «جنبش پدیدارشناسی» با ترجمهٔ او برندهٔ جایزه‌ٔ کتاب سال شد. او دورهٔ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران و دورهٔ کارشناسی‌ارشد فلسفه را در دانشگاه شهید بهشتی گذراند. از میان موضوعاتی که مسعود علیا برای پژوهش‌های خود به‌سراغ آن‌ها رفته است می‌توان به گستره راز و تقلیل آن به مسئله در فلسفهٔ گابریل مارسل و نیز موضوع اصالت تجربه و دگرگونی در منابع مابعدالطبیعه در فلسفه گابریل مارسل اشاره کرد. او در تیرماه ۱۳۸۷ دورهٔ دکتری فلسفه را با نگارش رساله‌ای تحت‌عنوان «شرط امکان اخلاق در اندیشه‌ٔ لویناس» به راهنمایی عبدالکریم رشیدیان در «مؤسسه حکمت و فلسفه» به پایان برد. بخشی از ترجمه‌های مسعود علیا عبارتند از «هنر به‌منزلهٔ تجربه» نوشتهٔ جان دیویی، «وضع بشر» نوشتهٔ هانا آرنت، «آشنایی با هگل» نوشتهٔ پل استراترن، «الفبای فلسفه» نوشتهٔ نایجل واربرتون، «اگزیستانسیالیسم و اخلاق» نوشتهٔ مری وارنوک، «هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی» نوشتهٔ جوئل واینسهایمر، «مسیح و اساطیر» نوشتهٔ رودلف کارل بولتمان و «دیباچه‌ای بر فلسفهٔ قرون وسطی» نوشتهٔ فردریک چارلز کاپلستون. بخشی از تألیفات مسعود علیا عبارتند از «فرهنگ توصیفی فلسفهٔ اخلاق»، «کشف دیگری همراه با لویناس»، «عطار»، «سهروردی»، «فرزانگان خاک». او دبیری مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» (از گروه انتشاراتی ققنوس) در ایران را بر عهده داشته است.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ مفهوم شر

«این‌که رفتار نابهنجار به چه میزان ناشی از تربیت بد است و نه خاستگاه‌های وراثتی یا انتخاب‌های فردی، مسئله تجربی دشواری است. با فرض این‌که رابطه علّی استواری میان تربیت بد و رفتار نابهنجار برقرار باشد، دو استدلال عمده در تأیید این ادعا وجود دارد که نباید مرتکبان را از لحاظ اخلاقی مسئول رفتاری بشمریم که از تربیت بد ناشی شده است. نخستین استدلال مدعی است که از آن‌جا که ما تربیت خویش رابرنمی‌گزینیم، نباید مسئول جرایمی به شمار آییم که از تربیتمان ناشی شده است (از باب مثال، بنگرید به Cole ۲۰۰۶, ۱۴۷-۱۲۲). سوزان وولف (Wolf ۱۹۸۷) یک روایت از این استدلال را به دست می‌دهد. بر مبنای دیدگاه او، افرادی که تربیت فوق‌العاده بدی داشته‌اند از داوری هنجاری صحیح ناتوان‌اند، چرا که ارزش‌های نادرست را به آنان آموزش داده‌اند. وولف افرادی را که ارزش‌های نادرست را به آنان آموزش داده‌اند به کسانی که مبتلا به روان‌پریشی‌اند تشبیه می‌کند، چرا که آنان، همانند روان‌پریشان، از داوری صحیح درباره جهان ناتوان‌اند. او می‌گوید که نمونه جوجو، پسرِ جو، خودکامه ستمکارِ کشوری کوچک در آمریکای جنوبی را در نظر بگیریم. جو می‌پندارد که شکنجه یا اعدام افراد بی‌گناه عیبی ندارد. او در واقع لذت می‌برد از این‌که با فرمان دادن به نگهبانانش برای انجام دادن این کارها، قدرت نامحدودش را نشان دهد. جوجو آموزش مخصوصی دیده که شامل گذراندن وقت زیادی از روز خود با پدرش بوده است. نتیجه پیش‌بینی‌پذیر این آموزش آن است که جوجو ارزش‌های پدرش را فراگیرد. وولف دلیل می‌آورد که نباید جوجو را مسئول شکنجه افراد بی‌گناه بشمریم، چرا که تربیت جوجو، او را ناتوان ساخته است از این‌که قضاوت کند این کردارها نادرست‌اند. از آن‌جا که جوجو ناتوان است از این‌که قضاوت کند این کردارها نادرست‌اند، او شروط جنون را آن‌گونه که درقواعد مناوتن بیان شده است برآورده می‌سازد.»