کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ ژاک لکان

   کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ ژاک لکان نوشتهٔ ایدرین جانستون و ترجمهٔ هیمن برین است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ جلد ۳۲ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد».

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ ژاک لکان

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ ژاک لکان (Jacques Lacan The Stanford Encyclopedia of Philosophy) جلد ۳۲ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» است. «ژاک لکان» (۱۳ آوریل ۱۹۰۱ - ۹ سپتامبر ۱۹۸۱) چهره‌ای برجسته در حیات روشنفکری پاریسی طی سال‌های بسیاری از قرن بیستم بود. او که گاهی «فروید فرانسوی» خوانده می‌شود، شخصیت مهمی در تاریخ روان‌کاوی است. آموزه‌ها و نوشته‌های لکان اهمیت کشف ناخودآگاه به دست فروید را هم در ساحت نظری و عملی خود روان‌کاوی و هم در ارتباط با طیف وسیعی از سایر رشته‌ها می‌کاوند. کارها و آثار لکان برای علاقه‌مندان به ابعاد فلسفی اندیشهٔ فروید ارزش بسیاری دارد. اگر می‌خواهید با زندگی و برخی از آرای این روان‌کاو فرانسوی آشنا شوید، این کتاب را بخوانید.

دانشگاه استنفورد انتشار این دانشنامه را در سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز کرد. پس از مدتی متن کامل مقالات را در اینترنت در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. کسانی که در تدوین این دانشنامهٔ بزرگ نقش دارند، از استادان و مؤلفان به‌نام در حوزهٔ فلسفه هستند. این دانشنامه به سرپرستی دکتر «ادوارد ن. زالتا» صدها مدخل دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفی است. «مسعود علیا» در سال ۱۳۹۲ با همکاری انتشارات ققنوس، تصمیم به ترجمهٔ بعضی از مدخل‌های این دانشنامه گرفت. او به‌همراه مترجمانی نام‌آشنا آخرین ویراست مقالات دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد را با حفظ سبک و زبان به پارسی برگرداند. انتشارات ققنوس این مجموعه را با کسب اجازه از گردانندگان این دانشنامه (به‌ویژه دکتر زالتا) منتشر کرده است. عناوین بعضی از این جلدها عبارت است از «مفهوم شر»، «فلسفهٔ دین»، «عقل به روایت کانت»، «زیبایی‌شناسی فمینیستی»، «ژاک لکان»، «اخلاق ارسطو»، «باروخ اسپینوزا»، «فیشته» و «پدیدارشناسی».

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ ژاک لکان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران فلسفه و روان‌کاوی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مسعود علیا

مسعود علیا در سال ۱۳۵۴ به دنیا آمده است. او مترجم و پژوهشگر ایرانی حوزهٔ فلسفه و نیز استادیار گروه فلسفهٔ هنر در «دانشگاه هنر تهران» است. کتاب «جنبش پدیدارشناسی» با ترجمهٔ او برندهٔ جایزه‌ٔ کتاب سال شد. او دورهٔ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران و دورهٔ کارشناسی‌ارشد فلسفه را در دانشگاه شهید بهشتی گذراند. از میان موضوعاتی که مسعود علیا برای پژوهش‌های خود به‌سراغ آن‌ها رفته است می‌توان به گستره راز و تقلیل آن به مسئله در فلسفهٔ گابریل مارسل و نیز موضوع اصالت تجربه و دگرگونی در منابع مابعدالطبیعه در فلسفه گابریل مارسل اشاره کرد. او در تیرماه ۱۳۸۷ دورهٔ دکتری فلسفه را با نگارش رساله‌ای تحت‌عنوان «شرط امکان اخلاق در اندیشه‌ٔ لویناس» به راهنمایی عبدالکریم رشیدیان در «مؤسسه حکمت و فلسفه» به پایان برد. بخشی از ترجمه‌های مسعود علیا عبارتند از «هنر به‌منزلهٔ تجربه» نوشتهٔ جان دیویی، «وضع بشر» نوشتهٔ هانا آرنت، «آشنایی با هگل» نوشتهٔ پل استراترن، «الفبای فلسفه» نوشتهٔ نایجل واربرتون، «اگزیستانسیالیسم و اخلاق» نوشتهٔ مری وارنوک، «هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی» نوشتهٔ جوئل واینسهایمر، «مسیح و اساطیر» نوشتهٔ رودلف کارل بولتمان و «دیباچه‌ای بر فلسفهٔ قرون وسطی» نوشتهٔ فردریک چارلز کاپلستون. بخشی از تألیفات مسعود علیا عبارتند از «فرهنگ توصیفی فلسفهٔ اخلاق»، «کشف دیگری همراه با لویناس»، «عطار»، «سهروردی»، «فرزانگان خاک». او دبیری مجموعهٔ «دانشنامه فلسفه استنفورد» (از گروه انتشاراتی ققنوس) در ایران را بر عهده داشته است.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ ژاک لکان

«نخستین استفاده‌های لکان از اصطلاح «واقع» برای اشاره به موجود (ات) مادی an sich است، یعنی موجودات فیزیکی که با تسامح معادل اشیای فی‌نفسه کانت در نظر گرفته می‌شوند. پس امر واقع همان چیزی است که فراسو، در پس یا در زیر نمودهای پدیداری است که در دسترس تجربه‌های مستقیم آگاهی اول‌شخص قرار دارند. این توصیف از امر واقع تا صورت‌های نخست نظریه بالیده ساحت‌های لکان که ابتدا در دهه ۱۹۵۰ تشریح شد ادامه می‌یابد. در این دهه «بازگشت به فروید» امر واقع به مفاهیم روان‌پریشی و غیریت لکان نیز که همزمان سر برمی‌آورند گره می‌خورد (در مورد مفهوم دوم به‌زودی سخن خواهیم گفت ــ بنگرید به قسمت ۲.۳). گذشته از این، لکان در دهه ۱۹۵۰ تمایل دارد از امر واقع به عنوان پُربودگی مطلق سخن بگوید؛ فضایی کاملاً پُر، تهی از سلبیت فقدان‌ها، تعارضات، شکاف‌ها، کمبودها، چندپارگی‌ها و ... . با این توصیف، امر نمادین عامل اصلی تزریق چنین سلبیت‌هایی به امر واقع است. برای نمونه، تنها از طریق قوای زبان می‌توان گفت هستی مادی فی‌نفسه «فاقد» چیزهاست؛ زیرا این بُعد از هستی، به‌خودی‌خود، همیشه صرفا همان چیزی است که در حضور گنگ و ابلهانه خویش است؛ یعنی نه هیچ‌گاه بیشتر و نه هیچ‌گاه کمتر از ملأ محض یکدست.

همان‌گونه که قبلاً اشاره کردم، سمینار هفتم در سال ۱۹۵۹-۱۹۶۰ نشان‌دهنده دور شدن از تقدم‌بخشی به امر نمادین در دهه ۱۹۵۰ و حرکت به سوی تقدم‌بخشی به امر واقع است. امر واقع تا قبل از سمینار هفتم معمولاً در قالبی غیردیالکتیکی و/ یا شبه‌کانتی توصیف می‌شود. هرچند کانت یکی از کانون‌های اصلی آشکار این سال تحصیلی است، صورت‌بندی مجدد مستمر لکان از امر واقع در این سمینار، ویژگی‌های دیالکتیکی شبه‌هگلی‌ای را وارد آن می‌کند و با این کار ایده‌های او درباره این ساحت را پیچیده‌تر و ظریف‌تر می‌سازد. امر واقع جدید به منزله ساحتِ نوسانات فرّار و باژگونی‌های بی‌ثبات میان فزونی‌ها و فقدان‌ها، مازادها و کسری‌ها، حضورهای سیل‌آسا و غیاب‌های خشکاننده، شامل جمع اضداد است. لکان در سمینار هفتم، سیمای مادر را به عنوان مرجع کلیدی روانکاوی مطرح می‌کند که توجیه‌گر این تفسیر از امر واقع است (سیمایی که او آن را به سیمای «بانو» در سنت عشق درباری پیوند می‌دهد). در آغازِ سرگذشت رشد سوژه روانی ـ لیبیدویی، مادر پرستار همزمان هم به طور خفه‌کننده و طاقت‌فرسایی حضور دارد یا نزدیک است و هم در غیریت نفوذناپذیر و غریبش به طور آزاردهنده و مهارناشدنی‌ای غایب یا دست‌نیافتنی است؛ او یا بسیار زیاد هست یا خیلی کم؛ هیچ‌گاه به میزان مناسب و متعادل حضور ندارد. با گذر زمان و دگرگونی‌های زمانی اقتصاد لیبیدویی، مادر، در مقام این دیگری واقعی کهن، مبدل می‌شود به «خیر اعلا»ی همواره دست‌نیافتنی و نقطه پایان ثابت هر گونه میل (که لکان، در گفتگو با تاریخ فلسفه و فروید، آن را «das Ding» (la Chose، چیز) می‌خواند).»