کتاب برنامه کتاب فرانکلین در ایران

کتاب «برنامهٔ کتاب فرانکلین در ایران: آموزش و جنگ سرد فرهنگی در خاورمیانه»، نوشتهٔ مهدی گنجوی و زهرا طاهری،اثری پژوهشی در زمینهٔ تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران معاصر است. این کتاب در مجموعهٔ «جامعه و سیاست» به‌عنوان جلد ۲۴ منتشر شده و توسط انتشارات شیرازه کتاب ما به چاپ رسیده است.

درباره کتاب برنامه کتاب فرانکلین در ایران: آموزش و جنگ سرد فرهنگی در خاورمیانه

این اثر به بررسی یکی از مهم‌ترین پروژه‌های فرهنگی ایالات متحده در ایران دوران جنگ سرد می‌پردازد: برنامهٔ کتاب فرانکلین. این برنامه که در قالب نظریهٔ مدرنیزاسیون طراحی شده بود، هدفش توسعهٔ صنعت نشر در ایران، ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی، و از منظری دیگر، گسترش نفوذ فرهنگی و ایدئولوژیک آمریکا در برابر اتحاد جماهیر شوروی بود. کتاب به شرح ابعاد مختلف برنامه کتاب فرانکلین در ایران می‌پردازد، از جمله:

تأثیرات اجتماعی و فرهنگی: نقش این برنامه در ارتقای سطح نشر و تأمین نیازهای فرهنگی طبقهٔ جدید شهرنشین و تحصیل‌کرده.

پویایی‌های داخلی: چگونگی استفاده گروه‌های مختلف از این برنامه برای پیشبرد اهداف اجتماعی، فرهنگی، یا شخصی خود.

نقدها و چالش‌ها: رویکردهای مختلف از جمله استقبال، سوءظن و نقدهایی که این برنامه در میان گروه‌های مختلف ایرانی برانگیخت.

نقش حکومت پهلوی: بهره‌گیری از این برنامه برای بسط نفوذ سلطنت در دورترین نقاط کشور.

کتاب در بستری از تحولات سیاسی و اجتماعی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و در دوران جنگ سرد نگاشته شده است. گسترش شهرنشینی، رشد طبقهٔ تحصیل‌کرده، و محدودیت‌های سیاسی، زمینه‌ساز تحولاتی در جامعهٔ ایران بودند که بر شیوه‌های مداخله و رقابت قدرت‌های جهانی تأثیر گذاشتند. برنامهٔ کتاب فرانکلین یکی از ابزارهای ایالات متحده برای تأثیرگذاری بر این گروه‌های اجتماعی بود. برخی از ویژگی‌های کتاب برنامه کتاب فرانکلین در ایران عبارت‌اند از:

پژوهشی عمیق: کتاب مبتنی بر اسناد و تحلیل‌های دقیق تاریخی است.

نگاهی چندجانبه: علاوه بر بررسی سیاست‌های خارجی آمریکا، به کنش‌های داخلی و نقش گروه‌های مختلف ایرانی نیز پرداخته شده است.

تمرکز بر نشر و فرهنگ: نگاهی بی‌سابقه به تاریخ صنعت نشر در ایران و تأثیر آن بر جامعه.

این اثر فراتر از شرح یک برنامهٔ فرهنگی خاص است. تحلیل‌های آن به بازاندیشی نقش نیروهای داخلی و خارجی در تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران معاصر کمک می‌کند و تصویری دقیق از تعاملات پیچیده میان فرهنگ، سیاست، و جامعه ارائه می‌دهد.

کتاب برنامه کتاب فرانکلین در ایران: آموزش و جنگ سرد فرهنگی در خاورمیانه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

کتاب برای پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، علاقه‌مندان به جنگ سرد فرهنگی، و کسانی که به توسعهٔ فرهنگی و اجتماعی ایران علاقه دارند، اثری ارزشمند و منحصربه‌فرد است.

بخشی از کتاب برنامه کتاب فرانکلین در ایران: آموزش و جنگ سرد فرهنگی در خاورمیانه

«در این پژوهش، یک بازهٔ زمانی بیست‌وپنج ساله، از سال ۱۳۳۱ تا سال ۱۳۵۶، مورد واکاوی قرار گرفته است، یعنی از زمان تأسیس برنامهٔ کتاب فرانکلین در ایالات متحده تا زمانی که این برنامه به دلیل کمبود منابع مالی خاتمه یافت. این برنامه در بستر برنامه‌های آموزشیِ گسترده‌ترِ ایالات متحده در سراسر جهان و توسعهٔ آن طی دهه‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ شمسی بررسی شده است. این امر مستلزم بررسی آن نقشی است که برنامه‌های حمایتی آموزشی و فنّی در سیاست ایالات متحده ایفا می‌کردند، آن هم در زمانی که شکست فاشیسم در پایان جنگ جهانی دوّم به اتحاد راهبردی موجود میان متفقین خاتمه داده بود. این پژوهش تاریخی، به مطالعهٔ سه دهه نزاع دولت‌های سرمایه‌داری و سوسیالیستی طی دوران جنگ سرد و نمودهای فرهنگی و ایدئولوژیکی چنین منازعه‌ای در سطح جهانی می‌پردازد.

برنامهٔ کتاب فرانکلین در طول فعالیت‌های خود در هفده کشور در خاورمیانه، آسیا و آمریکای لاتین فعالیت داشت. هدف کلّی این برنامه در تمام طرح‌های بین‌المللیِ فرهنگی و آموزشی‌اش یکسان بود، اما شیوه، گستره و مدت‌زمان طرح‌های آن در مناطق مختلف از برخی جهات تفاوت داشت. این سازمان به مدت بیست‌وپنج سال در خاورمیانه فعالیت داشت و برای پیشبرد طرح‌هایش چندین دفتر محلّی تأسیس کرد، مانند شعبهٔ قاهره (۱۳۵۶-۱۳۳۱) و شعبهٔ تهران (۱۳۳۲-۱۳۵۶). بخش آمریکای لاتین آن اما فقط پنج سال (۱۳۴۷-۱۳۴۲) فعالیت داشت. این سازمان هرگز در آمریکای لاتین دفتر نداشت، اما طرح‌هایش را از طریق سازمان‌های مرتبط در بوئنوس‌آیرس، ریو دو ژانیرو، سائوپائولو و مکزیکوسیتی دنبال می‌کرد. به‌علاوه، وزارتخانه‌های آموزش و پرورش ایران، مصر، پاکستان و افغانستان در زمینه‌های مختلفْ همکاری نزدیکی با شعبه‌های محلّی این سازمان داشتند. دولت‌های ایران و افغانستان نیز هزینهٔ برخی از طرح‌های این سازمان را تأمین می‌کردند. چنین حمایتی در آمریکای لاتین اتفاق نیفتاد و منابع مالی لازم برای برنامهٔ کتاب فرانکلین در این کشورها صرفاً از طریق کمک‌های سازمان‌ها و بنیادهای غیرانتفاعی، به‌ویژه بنیاد دبلیو. کِی. کلوگ، تأمین می‌شد.»