کتاب مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم

کتاب مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم با بررسی و تحلیل نمونه‌هایی از فیلم‌های مهم تاریخ سینما از آغاز تا امروز نوشتهٔ وارن باکلند و ترجمهٔ پژمان طهرانیان است و نشر نی آن را منتشر کرده است. مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم نقطۀ آغازی است برای مطالعه و بررسی در دنیای مهیّج فیلم و سینما.

درباره کتاب مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم

«از این فیلم خوشم آمد/‌از آن فیلم خوشم نیامد.» بارها و بارها هنگام بیرون آمدن از سالن سینما یا پس از تماشای فیلمی از تلویزیون، این دو جمله را گفته‌ایم یا شنیده‌ایم. این جمله‌ها تا حدّی ذائقه و سلیقۀ تماشاگر را روشن می‌کنند، اما ربط چندانی به خودِ فیلم‌ها ندارند.

نقطۀ آغاز برای بررسی فیلم‌ها (و نه صرفاً تماشای آن‌ها) فرا رفتن از مبحث دوست داشتن‌ها و دوست نداشتن‌هاست. یک راه این است که فیلم را با دور کُند تماشا کنید و ببینید چگونه ساخته شده است. شاید شگفت‌زده شوید از این‌که تا چه حد هنرمندی، صنعت‌گری و مهارت فنی/‌تکنیکی صرفِ تولید یک فیلم خوش‌ساخت شده است؛ چه فیلمی هنری از سینمای اروپا مانند هشت و نیم فلینی (۱۹۶۳)، چه فیلمی پرفروش از سینمای هالیوود مانند پارک ژوراسیکِ اسپیلبرگ (۱۹۹۳).

اکثر فیلم‌ها حاصل فعالیت‌های خودجوش، خودانگیخته و آنی نیستند؛ حتی برای ساخت فیلم‌های تجاری هم از ماه‌ها (و گاهی سال‌ها) قبل برنامه‌ریزی می‌شود و گروهی کامل از متخصصان ـ‌تهیه‌کننده، فیلم‌نامه‌نویس، کارگردان، فیلم‌بردار، تدوین‌گر، مهندس صدا، آهنگ‌ساز، نورپرداز، مسئول تدارکات و البته بازیگران‌ــ پیشاپیش درگیر کار می‌شوند. پس چنین آثاری که با صرف مهارت‌هایی بالا ساخته می‌شوند شایستۀ نگاهی دقیق‌ترند.

بنابراین بررسی فیلم‌ها صرفاً به معنای تلاش در به خاطر سپردن نام هنرپیشه‌ها یا از برکردن نام فیلم‌های کارگردان یا بازیگر محبوبتان نیست. بررسی فیلم‌ها یعنی نگاهی دقیق به فیلم‌ها، که نیازمند ساعت‌ها تحقیق و مطالعه است. مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم شما را مجهز می‌کند به مجموعه‌ای از مفاهیم تا بتوانید تدابیر هنری، تکنیکی/‌فنی و داستان‌گوییِ اتخاذشده برای ساخت هر فیلم را تجزیه و تحلیل کنید.

در این کتاب همچنین دربارﮤ شیوه‌های گوناگون تدوین و فیلم‌برداری، شگردهای متفاوت داستان‌گویی، شیوﮤ مطالعه و بررسی در سبک و درون‌مایه‌های آثار هر کارگردان، وجوه مشخصۀ فیلم‌هایی که در ژانرهای بخصوصی می‌گنجند و قالب‌های گوناگونی که آثار مستند می‌توانند به خود بگیرند (فیلم‌های مستند همه به یک گونه ساخته نمی‌شوند) خواهید دانست. فصل پایانی کتاب هم شما را یاری خواهد کرد برای نوشتن نقد و بررسی‌هایی آموزنده و آگاهی‌بخش دربارﮤ فیلم‌ها و بررسی‌هایی فراتر از «این فیلم را دوست دارم/‌آن فیلم را دوست ندارم».

کتاب مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم از این فصل‌ها تشکیل شده است:

فصل ۱: زیباشناسی فیلم: فرمالیسم و رئالیسم (آنچه در این فصل خواهید آموخت: ده رویکرد متفاوت به مطالعات سینمایی. بررسی یکی از این رویکردها ــ به‌عبارتی، مطالعۀ تکنیک‌های سینمایی، شاملِ عناصر میزانسن (از جمله طراحی صحنه). عناصر میزانشات (از جمله برداشت بلند، وضوح عمیق و رنگ). قواعد تدوین تداومی. صدا در سینما. مطالعۀ نظریه‌پردازانۀ زیبایی‌شناسی فیلم، شاملِ مطالعات رئالیست‌ها (مثلاً آندره بازن و زیکفریت کراکاوئر). مطالعات فرمالیست‌ها (مثلاً رودولف آرنهایم و سرگئی ایزنشتاین) شاملِ نظریۀ مونتاژ.)

فصل ۲: ساختار فیلم: روایت و روایت‌گری (آنچه در این فصل خواهید آموخت: ارکان اصلی ساختار روایی فیلم. انواع گوناگون روایت در فیلم.)

فصل ۳: نگرۀ مؤلف: کارگردان در جایگاه مؤلف فیلم (آنچه در این فصل خواهید آموخت: تاریخچه‌ی چگونگی و چرایی ارتقا یافتن برخی از کارگردانان سینما به مقام هنرمند یا مؤلف. معیارهای مورد استفاده‌ی منتقدان برای ارتقا دادن یک کارگردان به مقام مؤلف؛ معیارهایی همچون وحدت سبکی و مضمونی فیلم‌های کارگردان. چگونه ژان‌ـ لوک گودار با نقدهای سینمایی‌اش و فیلم‌های اولیه‌اش مفهوم کارگردان فیلم در جایگاه مؤلف را گسترش داد و بعدها که خودش یک فیلم‌ساز سیاسی متعهد شد، این نظریه را رد کرد. بررسی وحدت سبکی و مضمونی در فیلم‌های سه کارگردان‌ـ مؤلف مشهور: آلفرد هیچکاک، ویم وندرس و کاترین بیگلو.)

فصل ۴: ژانرهای سینمایی، معرّف انواع فیلم‌ها (آنچه در این فصل خواهید آموخت: تفاوت‌های میان مطالعات سینمایی بر مبنای نگرۀ مؤلف و مطالعات سینمایی بر مبنای ژانرها. دو رویکرد در مطالعات سینمایی بر مبنای ژانرها: رویکرد توصیفی و رویکرد نقش‌گرا (که نقش و کارکرد هر ژانر را توضیح می‌دهد)، به‌علاوه‌ی نقاط قوت و ضعف هر رویکرد. مطالعات نوین در زمینۀ فیلم‌های ملودرام (فیلم‌هایی با محوریت زنِ سقوط‌کرده، ملودرام‌هایی با محوریت زنِ ناشناس، فیلم‌هایی با محوریت زنِ بدبین). فیلم‌نوآرهای کلاسیک و نو (نئوفیلم‌نوآر)، همراه با شرحی مختصر دربارۀ آثار جان دال، کارگردان نئوفیلم‌نوآرها. فیلم‌های علمی‌تخیلی دهۀ ۵۰ میلادی مانند حملۀ ربایندگان جسم (دان سیگل) و مفاهیم سیاسی پنهان در آن‌ها. فیلم‌های ژانر [فیلم‌هایی که در گونه‌ی سینمایی مشخّصی می‌گنجند] بخش اعظم فیلم‌های ساخته‌شده را دربرمی‌گیرند؛ آن‌ها به‌مثابه کوه یخ تاریخ سینمایند در زیر آن نوکِ مرئیِ کوه که در گذشته عموماً آن را «هنر سینما» می‌دانستند.)

فصل ۵: سینمای غیرداستانی: پنج‌گونه فیلم مستند (آنچه در این فصل خواهید آموخت: مفروضات رایجِ تماشاگران سینما درباره‌ی فیلم‌های مستند. تفاوت‌های میان فیلم‌های داستانی و فیلم‌های مستند. پنج گونه فیلم مستند (بنا به تقسیم‌بندیِ بیل نیکولز): گزارشی، مشاهده‌ای، تعاملی، بازنمایانه و نمایشی.)

فصل ۶: برخورد با فیلم‌ها: هنر و حرفهٔ نقد و بررسی فیلم (آنچه در این فصل خواهید آموخت: چهار کارکرد اصلی نقد و بررسی فیلم‌ها، چهار رکنِ اساسی در نقد و بررسی فیلم‌ها، منتقدان چگونه فیلم‌ها را ارزیابی می‌کنند، تحلیل نقدهایی بر فیلم‌های بیمار انگلیسی و مرد عنکبوتی ۳.)

خواندن کتاب مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به هنرآموزان و منتقدان سینما پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مبانی مطالعات سینمایی و نقد فیلم

«یکی از پُرکاربردترین اصطلاحات در تحلیل‌های سینمایی «میزانسن» است که در لغت به معنای «گذاشتن بر صحنه» یا «نمایش دادن» است. این اصطلاح فرانسوی در اصل از تئاتر می‌آید. میزانسن در تئاتر یعنی در نظر گرفتن و تنظیم هر آن چیزی که با طراحی صحنه، نورپردازی و تعیین حرکت و جابه‌جایی شخصیت‌ها روی صحنه ظاهر می‌شود. در مطالعات سینمایی، میزانسن معنایی مبهم دارد: یا در معنای وسیع‌اش به‌کار می‌رود که منظور، حوادثِ فیلم‌برداری شده است در کنار نحوﮤ فیلم‌برداری از آن‌ها، یا در معنایی محدودتر (و نزدیک‌تر به معنای اصلی‌اش در تئاتر) یعنی در نظر داشتن و تنظیم چگونگی فیلم‌برداری از رویدادها. اصطلاح «میزانسن» در این کتاب در همان معنای محدودترش به‌کار می‌رود، یعنی در نظر داشتن و تنظیم هر آنچه جلوی دوربین ظاهر می‌شود به کمک طراحی صحنه، نورپردازی و تعیین و چگونگی حرکت و جابه‌جایی شخصیت‌ها. اصطلاح دیگری هم هست که به نحوﮤ فیلم‌برداری رویدادهای فیلم‌برداری‌شده (میزانسن) اشاره دارد و به آن «میزانشات» می‌گویند که در لغت به معنای «تبدیل کردن به نماها»/‌«ارائه کردن در قالب نماها» یا به زبان ساده همان چگونگی فیلم‌برداری یک فیلم است.»