کتاب رئالیسم

کتاب رئالیسم نوشتهٔ دیمیان گرانت و ترجمهٔ حسن افشار است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است. این کتاب از از مجموعه مکتب‌ها، سبک‌ها و اصطلاح‌های ادبی و هنری است.

درباره کتاب رئالیسم

مجموعه‌ٔ مکتب‌ها، سبک‌ها و اصطلاح‌های ادبی و هنری که این کتاب یکی از آن‌هاست دربرگیرنده‌ٔ حدود سی کتاب مستقل از هم است که از میان کتاب‌های مجموعه‌ٔ The Critical Idiom برگزیده شده‌اند. این کتاب‌ها به مقوله‌های گوناگونی می‌پردازند: برخی به نهضت‌ها و جنبش‌ها و مکتب‌های ادبی، برخی به انواع ادبی و برخی به ویژگی‌های سبکی و مانند این‌ها.

رئالیسم از واژه‌هایی است که در زبان نقد ادبی نیت‌ها و منظورهای گوناگون و گاه ناهمسازی را رسانده است. در این کتاب، برای ارزیابی و تحلیل سرشت آن، ابتدا بحث در بستر فلسفی خود مطرح و سپس دو گونه‌ٔ رئالیسم از یکدیگر تفکیک می‌شود: رئالیسم باوجدان و رئالیسم آگاه. نمونه‌ٔ مقوله‌ٔ نخست آثار نویسندگانی است چون زولا و تولستوی که در آن‌ها هنرمند تطابقی کم و بیش ساده بین جهان و واژه‌های خویش برقرار می‌کند. در مقوله‌ٔ دوم، این رابطه پیچیده‌تر است و مایه‌های تجربی در آن، پیش از آن که آگاهی بدان‌ها معنایی دهد، چیزی نیستند. و از این دسته‌اند آثار جویس و ولف و پروست. کتاب با این نتیجه‌گیری به پایان می‌رسد که نظریه‌ٔ ادبی امروز تعریف‌‌‌های تازه‌ای از رئالیسم به میان کشیده که باید بدان‌ها توجه داشت و با همان برداشت کهنه‌ای که زیرساز نظری آن دیرزمانی است فروپاشیده به رئالیسم نیندیشید.

خواندن کتاب رئالیسم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران نقد ادبی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب رئالیسم

«اگر چنان که هنری جیمز ادعا می‌کند، «رمانِ واقع در مسیر صواب هنوز هم مستقلترین و انعطاف‌پذیرترین و غول‌آساترین نوع ادبی است» (AN, ۳۲۶) واژه رئالیسم هم ــ که در بحثِ رمان از آن فراوان سخن می‌رود ــ بی‌گمان باید مستقلترین و انعطاف‌پذیرترین و غول‌آساترین اصطلاح در نقد ادبی باشد. ولی در حالی که این صفاتِ مورد تمجید جیمز باعث گسترش امکانات آن نوع ادبی می‌شوند، بعید نیست که از امکانات این واژه انتقادی بکاهند. و به راستی هم، واژه رئالیسم با استقلال ظاهریش از هر توصیف صوری و محتوایی و کیفی و با انعطاف‌پذیری مهارناپذیرش اعجوبه‌ای است که اغلب اشخاص احساس می‌کنند بدون آن هم می‌توانند راحت سر کنند.

نکته‌ای که دقیقاً نشان‌دهنده بی‌ثباتی مزمن این واژه است، تمایل شدید آن به جذب این یا آن کلمه یا کلمات توصیفی است که حکم تکیه‌گاه معنایی آن را پیدا کند. خواننده کنجکاو لازم نیست وقت زیادی را صرف تورق تألیفات انتقادی کند تا به کلماتی توصیفی از نوعی برسد که نگارنده در زیر به ترتیب الفبایی آورده است زیرا به هیچ ترتیب دیگری تن در نمی‌دهند: رئالیسم آرمانی، رئالیسم استمراری، رئالیسم انتقادی، رئالیسم بدبین، رئالیسم پویا، رئالیسم تجسمی، رئالیسم خارجی، رئالیسم خام، رئالیسم خوش‌بین، رئالیسم ذهنی، رئالیسم رمانتیک، رئالیسم روانشناختی، رئالیسم روزمره، رئالیسم سوسیالیستی، رئالیسم شاعرانه، رئالیسم شهودی، رئالیسم صوری، رئالیسم طنزآلود، رئالیسم عینی، رئالیسم فانتزی، رئالیسم فوق‌ذهنی، رئالیسم مادون، رئالیسم مبارز، رئالیسم ملی، رئالیسم ناتورالیستی، رئالیسم هجایی. بسیاری از اینها در کتاب جورج بِکر، که مجموعه اسنادی درباره رئالیسم است، پراکنده‌اند. برخی نیز از زمره اصطلاحاتِ نقدِ جدیدند. ویمسَت و بروکس، در کتاب نقد ادبی خود، رئالیسم را در سه رده عالی و دانی و متوسط جای داده‌اند.

والتر لاشِی در کتابش رئالیسم در رمان معاصر رئالیسمهای مختلف را دسته‌بندی کرده است: «رئالیسم چوپانی» شاتوبریان، «رئالیسم روحانی» دوآمِل، «رئالیسم خودکاوانه» پروست و حتی «رئالیسم کلانشهری» ژول رومن.

پس هم می‌توان این پیشنهاد معقول بکر را جدی گرفت که «برای تسهیل گفتگو، بهتر است از این به بعد روی هر اتفاقی که افتاد اسم تازه‌ای بگذاریم و آن را با گونه یا شکل دیگری از واژه رئالیسم نامگذاری نکنیم» (DMLR, ۳۷)؛ و هم این سخن آن منتقد حرفه‌ای را که «رئالیسم مفهوم ریاکار رسوایی است»؛ و هم سخن منتقدی را که ــ شاید با کمی ناشکیبایی ــ می‌گوید «من نمی‌خواهم مثل خر در گلِ تعریفهای مختلف واژه رئالیسم بمانم» و برای همین به راحتی با آن کنار می‌آید و می‌گذارد معنایی متناسب با متن نقد برای خودش پدید آورد؛ و هم گفته منتقد دیگری را که ــ از قول هارولد پینتر ــ می‌گوید «کل مسأله واقعگرایی یا خیالپردازی، طبیعت‌گرایی یا صنع‌آوری، بی‌ربط و در واقع کاملا بی‌معنی می‌شود.» رولند استرامبرگ این شک نظری را تأیید کرده، می‌گوید «رئالیسم و ناتورالیسم را باید با محتوای تاریخیشان تعریف کرد. این اصطلاحها نوعی علامت اختصاری برای پدیده‌های فرهنگی زمانه بودند و تنها با بررسی این پدیده‌ها قابل درک‌اند».»