کتاب شورشیان آرمانخواه

کتاب شورشیان آرمانخواه نوشتهٔ مازیار بهروز و ترجمهٔ مهدی پرتوی است و گروه انتشاراتی ققنوس آن را منتشر کرده است. موضوع این کتاب بررسی ناکامی چپ در ایران است.

درباره کتاب شورشیان آرمانخواه

کتاب شورشیان آرمانخواه نوشتهٔ مازیار بهروز، استادیار دانشگاه ایالتی سان‌فرانسیسکو است که براساس پایان‌نامه‌اش برای دانشگاه کالیفرنیا در لوس‌آنجلس شکل گرفته است. مازیار بهروز فرزند جهانگیر بهروز است که در سال‌های پیش از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ عضو حزب توده بود و با تحریریه چند نشریه حزبی همکاری می‌کرد.

کتاب، گزارش فشرده و مستندی از تاریخ جنبش چپ مارکسیستی را در ایران از ۱۳۲۰ تا ۱۳۶۲ (که آخرین سازمان‌های مارکسیستی فروپاشید) دربر می‌گیرد. نویسنده کوشیده است با پیروی از روش‌شناسی علمی فرایند جنبش چپ و فراز و فرودهای آن را در متن تاریخ معاصر ایران گزارش کند و از آن مهم‌تر به پی‌کاوی علل ناکامی چپ در ایران بپردازد.

سه ویژگی این کتاب را از سایر کتاب‌های تاریخی، که به فارسی درآمده و تمام یا بخشی از آن‌ها به تاریخ جنبش چپ مارکسیستی در ایران اختصاص یافته، متمایز می‌سازد. نخست آنکه کتاب‌های پیشین تنها به بخشی از تاریخ این جنبش پرداخته‌اند (تازه‌ترین آن‌ها، اثر برجسته یرواند آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، است که تاریخ چپ را تا آستانه پیروزی انقلاب اسلامی پی گرفته است.) در حالی که کتاب حاضر تاریخ چپ در ایران را تا سرانجام نهایی‌اش دنبال کرده و بدین ترتیب تصویر کامل‌تری ارائه کرده است. البته کتاب بیشتر به دوره تاریخی پس از کودتای ۲۸ مرداد تا فروپاشی کامل چپ مارکسیستی در نیمه دهه ۱۳۶۰ تأکید دارد و این دوره‌ای است که در سایر کتاب‌های تاریخ بسیار کم‌تر به آن پرداخته شده است. در مورد فعالیت و کارنامه چپ در دوران پس از انقلاب نیز شاید تا کنون گزارشی تاریخی به زبان فارسی منتشر نشده باشد.

دوم آنکه پژوهش بهروز نه تنها بازیگران اصلی صحنه (احزاب و سازمان‌های عمده)، بلکه بازیگران فرعی و حاشیه‌ای (گروه‌ها و هسته‌های کوچک مارکسیستی) را نیز (چه آن‌ها که در داخل کشور فعالیت داشتند و چه آن‌ها که زیستگاهشان خارج از کشور بود) دربر می‌گیرد.

سوم آنکه کتاب (چنان که از عنوان دومش پیداست) به کاوش و بررسی علل شکست و ناکامی چپ در ایران و به ویژه فروپاشی نهایی‌اش در دهه ۱۳۶۰ می‌پردازد، که مهم‌ترین و ارزشمندترین ویژگی آن است.

خواندن کتاب شورشیان آرمانخواه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های تاریخ معاصر ایران و علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب شورشیان آرمانخواه

«۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در تاریخ ایران روز سرنوشت‌سازی است. در این روز بود که جبهه متحد دربار سلطنتی و متحدانش، سیا و ام.آی ـ ۶، موفق شدند دولت دکتر محمد مصدق را واژگون کنند، روال‌های قانون اساسی ایران را زیر پا بگذارند و شرایطی را بر کشور تحمیل کنند که مخالفان آن را دیکتاتوری شاه می‌نامیدند، اما حکومت محمدرضا شاه پهلوی مایل بود آن را نظام شاهنشاهی بنامد. از ۱۳۳۲ تا دوره ۴۲-۱۳۳۹ (که شاه ناگزیر شد سرکوب مخالفان را کاهش دهد و برخی فعالیت‌های سیاسی را مجاز شمارد)، سران کودتا عمدتاً درگیر تحکیم قدرت و سرکوب مخالفان بودند. این فرایند در سال ۱۳۳۶ با تأسیس پلیس مخفی شاه، ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور)، با کمک سیا و موسادِ اسرائیل، به اوج خود رسید. از لحاظ بین‌المللی، منازعه با انگلستان بر سر نفت در مرداد ۳۳۳۱ فرونشست، و با وجود این که شرکت ملی‌شده نفت انگلیس و ایران در اختیار ایران باقی ماند، ایران در این میان متضرر شد. در حالی که نفتِ ایران ظاهراً ملی شده بود، این کشور ۵۰ درصد سود را دریافت می‌کرد و توزیع نفت را در داخل در اختیار داشت، اما در مورد سایر اموری که در خاکش جریان می‌یافت اختیاری نداشت. فروش بین‌المللی نفت در اختیار کنسرسیومی قرار گرفت که در آن انگلستان ۴۰ درصد، شرکت‌های آمریکایی ۴۰ درصد، و شرکت‌های هلندی و فرانسوی بقیه سهام را در اختیار داشتند. این نشانه افزایش نفوذ آمریکا در ایران به زیان انگلستان بود. با شدت یافتن جنگ سرد، ایران با پیوستن رسمی به پیمان بغداد در سال ۱۳۳۴، که بعداً سنتو نام گرفت، به اردوگاه غرب گرایید. در نتیجه این رویداد و نیز امضای یک قرارداد دوجانبه با ایالات متحده در ۱۳۳۸ که ایران را در صورت تجاوز مورد حمایت نظامی قرار می‌داد، مناسبات ایران با اتحاد شوروی، همسایه قدرتمند شمالی‌اش، رو به وخامت گذاشت. شوروی‌ها نتوانستند شاه را وادار سازند که در رقابت میان شرق و غرب بی‌طرفی پیشه کند. از سال ۱۳۳۸ تا سالی که شاه برنامه اصلاحاتش را عملی کرد (۱۳۴۱)، مناسبات ایران و شوروی خصمانه باقی ماند. رسانه‌های شوروی با تبلیغات منفی به بمباران رژیم شاه پرداختند.»