کتاب چرا به علم اعتماد کنیم؟

کتاب چرا به علم اعتماد کنیم؟ نوشتهٔ نیومی اورسکیز و ترجمهٔ میثم محمدامینی است و نشر نو آن را منتشر کرده است. پاسخ ابتدایی پروفسور اورسکیز موجز و روشن است: معرفت علمی «اساساً مبتنی بر اجماع» است و فهم صحیح از علم می‌تواند به ما در «حل‌وفصل بحران کنونی اعتماد» به علم کمک کند.

درباره کتاب چرا به علم اعتماد کنیم؟

همه‌گیری کرونا باعث شد یک بار دیگر بحث اعتماد به علم مطرح شود. علم با بحران عمومیِ اعتماد مواجه است. از دفتر رئیس‌جمهور ایالات متحد در واشینگتن گرفته تا اخبار رسانه‌های تمام دنیا، نظر عموم دانشمندان در مورد تغییر اقلیم، اثربخشی واکسن‌ها، و موضوعات مهم دیگر به‌کرات به چالش کشیده می‌شود و تصویر نادرستی از آن ارائه می‌شود. شرکت‌های دخانیات و صنایع وابسته به سوخت‌های فسیلی و اتاق فکرهای بازار آزاد و سازمان‌های قدرتمند دیگری که تعهدات اقتصادی و ایدئولوژیکشان در تضاد با یافته‌های علمی است بذر تردید دربارهٔ علم می‌افشانند.‌

البته می‌دانیم دانشمندان گاهی اشتباه می‌کنند، و می‌دانیم نادرستیِ یافته‌های علمیِ خاصی که اکنون قبول عام یافته‌اند در آینده آشکار خواهد شد. پس چرا، چه وقت، و تا چه اندازه باید به علم اعتماد داشته باشیم؟

طرح این پرسش‌ها هیچ‌گاه این اندازه ضرورت و اهمیت نداشته است. با افزایش تعداد حوادث حادّ مرتبط با آب‌وهوا، بالا آمدن سطح آب‌ها، و افزایش مهاجرت به کشورهای دیگر به دلایل اقلیمی، کشورها در سراسر جهان با هزینه‌های فزاینده و بحران‌های انسانی روبه‌رو شده‌اند. اما این به‌اصطلاح متخصصان همیشه با یکدیگر توافق ندارند. 

البته شناخت علمی از تغییرات اقلیمی برای آیندهٔ بشر اهمیتی حیاتی دارد، اما این فقط نوک کوه یخ است. آیا واکسن‌ها اثربخش‌اند؟ آیا قرص‌های ضدبارداری باعث افسردگی می‌شوند؟ آیا استفاده از نخ دندان مفید است؟ شاید دانشمندان در مورد این پرسش‌ها و بسیاری مسائل دیگر اتفاق نظر داشته باشند، اما شک و تردید درباره‌شان رواج دارد. حرف چه کسی را باور کنیم و چرا؟

پروفسور نیومی اورسکیز در چرا به علم اعتماد کنیم؟ با پاسخ‌هایی روشن و قانع‌کننده می‌گوید که چه وقت و چرا یافته‌های علمی قابل‌اعتمادند. با نثری شیوا و خواندنی توضیح می‌دهد که پایه و اساس اعتماد به علم از کجا است، و شرح دقیق استدلال‌هایش همراه است با نمونه‌هایی آشکار از اینکه چطور علم در زمینه‌های مهم و حساس زندگی ما، گاهی آن‌طور که باید عمل می‌کند و گاهی طوری که نباید. در اینجا خواننده شاهد دفاعی محکم از این موضع خواهد بود که اجماع علمی قابل‌اعتماد است، اما نه اجماعی که بر روشی خاص در پژوهش یا ویژگی مشخصی در دانشمندان استوار است، بلکه اجماع مبتنی بر سرشت علم به‌مثابهٔ فعالیتی جمعی.

پروفسور نیومی اورسکیز که دانشمند و تاریخ‌نگار علم برجسته‌ای است، در تشریح نقش علم در اجتماع و تأکید بر واقعیت داشتن تغییر اقلیم بر اثر فعالیت‌های انسان، یکی از شاخص‌ترین و اثرگذارترین چهره‌ها بوده است.

این کتاب از دل سخنرانی‌های تَنِر دانشگاه پرینستن دربارهٔ ارزش‌های بشری پدید آمده که پروفسور اورسکیز در اواخر نوامبر ۲۰۱۶ انجام داد. در این برنامه، چهار متخصص برجسته که نمایندهٔ حوزه‌ها و دیدگاه‌های گوناگون بودند به دو سخنرانی پروفسور اورسکیز پاسخ‌هایی دادند. سخنرانی‌ها، چهار اظهار نظر، و پاسخ مبسوط پروفسور اورسکیز به آنها، همه پس از بازبینی و تفصیل، در این مجلد آمده‌اند.‌

خواننده در فصول این کتاب شرحی مختصر خواهد دید از مهم‌ترین بحث‌های فلسفی دربارهٔ ماهیت فهم علمی، روش علمی، و نقش جوامع علمی. اورسکیز از نقش‌آفرینی ارزش‌ها در علم دفاع می‌کند و به بحث دربارهٔ رابطهٔ علم و دین می‌پردازد و دیدگاه خاص خودش را در مقام دانشمند و مدافع علم شرح می‌دهد. چهار صاحب‌نظر دیگر نظرات خودشان را دربارهٔ این مسائل بیان می‌کنند، و اورسکیز مطلب را با اظهار عقیده دربارهٔ مصائب و مواهب علم در زمانهٔ ما خاتمه می‌دهد. 

خواندن کتاب چرا به علم اعتماد کنیم؟ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که فکر می‌کنند گاهی نمی‌توان به علم اعتماد کرد پیشنهاد می‌کنیم. پژوهشگران رشته‌های مختلف علمی به‌ویژه رشته‌های پزشکی و همچنین علوم انسانی مثل فلسفه مخاطبان این کتاب هستند.

درباره نیومی اورسکیز

نیومی اورسکیز استاد تاریخ و فلسفهٔ علم و استاد علوم زمین دانشگاه هاروارد است. او که نویسنده‌ای مشهور در سطح جهانی است از پیشاهنگانِ بحث دربارهٔ نقشِ علم در اجتماع و مسئلهٔ تغییر اقلیم بر اثر اقدامات انسان نیز هست. برخی از کتاب‌هایش عبارت‌اند از: فروپاشی تمدن غربی: چشم‌اندازی از آینده؛ سوداگران شک: معدودی دانشمند چطور حقیقت را دربارهٔ مسائل مختلف از استعمال دخانیات گرفته تا گرمایش جهانی مخدوش کرده‌اند؛ و رد رانش قاره‌ای و صفحات زمین‌ساخت: تاریخ درونی نظریهٔ جدید زمین‌شناسی.

بخشی از کتاب چرا به علم اعتماد کنیم؟

«بسیاری از مردم دربارهٔ خطرات مربوط به واکسیناسیون، دربارهٔ علل تغییر اقلیم، دربارهٔ اینکه چه کنیم تا سالم بمانیم، و دربارهٔ مسائل دیگری که در حوزهٔ علم قرار می‌گیرند حیران و سردرگم‌اند. ایمنی‌شناسان به ما می‌گویند واکسن‌ها به‌طور کلی برای بیشتر افراد بی‌خطرند، و از میلیون‌ها نفر در برابر بیماری‌های منجر به مرگ یا ازریخت‌افتادگی محافظت کرده و عامل ابتلا به اوتیسم نیستند. فیزیکدانان متخصص جوّ به ما می‌گویند که تولید گازهای گلخانه‌ای در جوّ موجب گرم شدن زمین و بالا آمدن سطح آب دریاها، و حوادث حادّ جوّی می‌شود. دندان‌پزشکان توصیه می‌کنند از نخ دندان استفاده کنیم. اما آنها این چیزها را از کجا می‌دانند؟ از کجا می‌دانیم که اشتباه نمی‌کنند؟ هرکدام از این مدعاها در رسانه‌های عامه‌پسند و اینترنت زیر سؤال می‌رود و گاهی کسانی این کار را می‌کنند که خود را دانشمند می‌خوانند. آیا می‌توانیم درک معقولی از این مدعاهای ضدونقیض به دست آوریم؟

به این سه نمونهٔ جدید توجه کنید.

یک: دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ نظر متخصصان حوزهٔ درمان -و ازجمله رقیب انتخاباتی‌اش بن کارسن را دربارهٔ بی‌خطر بودنِ واکسیناسیون رد کرد. آقای ترامپ با نقل ماجرای یکی از کارمندانش که کودک خود را واکسینه کرد و بچه را بعداً مبتلا به اوتیسم تشخیص دادند، نظر خود را این‌طور بیان کرد که واکسن‌ها باید با دوز پایین‌تر و در فواصل زمانی طولانی‌تر تجویز شوند. در میان متخصصان حوزهٔ درمان انگشت‌شمارند کسانی که چنین نظری داشته باشند.‌ به عقیدهٔ آنها، تأخیر در واکسیناسیون احتمال ابتلای نوزادان و کودکان به بیماری‌های خطرناک و پیشگیری‌پذیر نظیر سرخک و اریون و دیفتری و کزاز و سیاه‌سرفه را افزایش می‌دهد. برخی از کودکانی که این بیماری‌ها را می‌گیرند به‌شدت مریض می‌شوند یا می‌میرند. بعضی دیگر زنده می‌مانند اما بیماری را به دیگران انتقال می‌دهند. با این همه، آقای ترامپ تنها کسی نیست که چنین نظری دارد؛ برخی چهره‌های مشهور برجسته نیز توصیه‌های مشابهی مطرح کرده‌اند. اکنون بسیاری از پدر و مادرها به توصیهٔ پزشکشان توجه نمی‌کنند و تصمیم می‌گیرند که فرزندانشان با تأخیر واکسینه شوند -یا اصلاً واکسینه نشوند. درنتیجه، شمار ابتلا به بیماری و مرگ‌ومیر بر اثر امراض پیشگیری‌پذیر رو به افزایش است.‌»