کتاب راز آگاهی

کتاب راز آگاهی نوشتهٔ جان سرل و ترجمهٔ سـیدمصطفی حسینی است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب راز آگاهی

کتاب راز آگاهی مجموعه مقالاتی از جان سِرل، فیلسوف معاصر، درباره‌ٔ آگاهی است. در این کتاب سرل برخی از مهم‌ترین نظریه‌های فلسفی درباره‌ٔ آگاهی را از خلال نقد پاره‌ای از برجسته‌ترین آثار فلسفی معاصر به چالش کشیده است. سرل در این مقالات کوشیده است کاستی‌ها و ناکامی‌های این نظریات را در کنار نقاط قوتشان نشان دهد و در انتها خود نیز چشم‌اندازی برای رسیدن به راه حل مسئله‌ٔ آگاهی به‌دست داده است. جان سرل استاد فلسفه‌ٔ دانشگاه کالیفرنیا در برکلی است. او نویسنده‌ٔ آثار متعددی درباره‌ٔ فلسفه‌ٔ زبان و فلسفه‌ٔ ذهن است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: کشف دوباره‌ٔ ذهن؛ ذهن‌ها، مغزها و علم؛ قصدمندی؛ بیان و معنا: کُنش‌های گفتاری.

فصل‌های این کتاب از این قرار هستند:

فصل اول: آگاهی به عنوانِ مسئله‌ای زیست‌شناختی

فصل دوم: فرانسیس کریک، مسئلهٔ پیوند و فرضیهٔ چهل هرتز

فصل سوم: جرالد اِدلمن و نگاشتِ بازگشتی

فصل چهارم: راجر پنروز، کورت گودل و اسکلت‌های سلولی

فصل پنجم: آگاهی انکار شده: روایتِ دنیل دنت

فصل ششم: دیوید چالمرز و ذهنِ آگاه

فصل هفتم: اسرائیل رازنفِلد، تصویر ذهنی بدن، و خویشتن

نتیجه: چگونه رازِ آگاهی رابه مسئلهٔ آگاهی تبدیل کنیم

خواندن کتاب راز آگاهی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب راز آگاهی

«مهم‌ترین مسئله در علوم زیستی، که تا پیش از دورهٔ اخیر، بسیاری از دانشمندان آن را حتی به عنوان موضوع در شمار موضوعات پژوهشِ علمی هم قلمداد نمی‌کردند این است که فرایندهای زیست‌شناختی اعصاب در مغز، دقیقاً چگونه آگاهی را ایجاد می‌کنند؟ تنوع بی‌شماری از محرک‌ها ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؛ مثلاً چشیدن طعم نوشیدنی، نگاه کردن به آسمان، بوئیدن گل سرخ و گوش فرا دادن به کنسرت موسیقی. این تأثیرها، توالی‌هایی از فرایندهای زیستی‌عصبی را برمی‌انگیزند و این فرایندهای تولید شده نیز سرانجام حالات سوبژکتیوِ یکپارچه، مرتب، منسجم و درونی هوشیاری یا ادراک حسی را ایجاد می‌کنند. پرسش این است که در حدفاصل بینِ اصابت محرک‌ها به گیرنده‌هایمان و تجربهٔ آگاهی دقیقاً چه چیزی رخ می‌دهد، و این فرایندهای میانی دقیقاً چگونه حالات آگاهانه را ایجاد می‌کنند؟ مسئله فقط دربارهٔ موارد مربوط به ادراک، که به آنها اشاره کردم، نیست، بلکه شامل تجربیاتی مانند اعمال داوطلبانه و همچنین فرایندهای درونی مانند نگرانی از مالیات بر درآمد و یا تلاش برای به یاد آوردن شماره تلفن مادرِ همسرتان نیز می‌شود. این که هر چیزی در حیات آگاهانهٔ ما (از احساس درد، قلقلک و خارش گرفته تا هر احساس دیگری که بخواهید: احساس دلهرهٔ انسانِ پساصنعتی در سرمایه‌داری متأخر یا حظّ وافر بردن از اسکی در برف خشکِ تازه) توسط فرایندهای مغزی ایجاد می‌شوند واقعیتی شگفت‌آور است. تا آن جا که می‌دانیم فرایندهای مرتبط با این احساس‌ها، در سطوح ریزِ سیناپس‌ها، سلول‌های عصبی، ستون‌های سلول عصبی و تجمعات سلولی رخ می‌دهند. کلِ حیات آگاهانهٔ ما توسط همین فرایندهای سطح پایین‌تر مغز ایجاد می‌شوند، که البته بیش از تصوراتی مبهم چیزی درباره فعالیت‌شان نمی‌دانیم.

خوب، شاید بپرسید چرا متخصصان امر، این مسئله را دنبال نکرده و برای فهمیدن چگونگی عملکرد آن تلاش نمی‌کنند؟ چرا فهمیدن آن باید دشوارتر از فهمیدن علل سرطان باشد؟ چند خصوصیتِ خاص سبب می‌شود که حل مسائلِ برخاسته از علوم مغزی دشوارتر باشد. برخی از این دشواری‌ها، عملی هستند: بر اساس تخمین‌های اخیر، مغز انسان چیزی بیش از ۱۰۰ میلیارد سلول عصبی دارد و هر یک از این سلول‌های عصبی نیز، از طریق چند صد، تا بیش از ده‌ها هزار اتصال سیناپسی، با دیگر سلول‌های عصبی در ارتباط اند. تمام این ساختار درهمبافتهٔ عظیم در فضایی کمتر از یک توپ فوتبال گرد آمده است. از این گذشته، تحقیق روی ریزمؤلفه‌های مغز، بدون آن که به آنها آسیب برسد یا به مرگ موجود زندهٔ موردنظر منجر شود بسیار دشوار است. علاوه بر دشواری‌های عملی ذکر شده، برخی موانع و سردرگمی‌های فلسفی و نظری نیز موجب می‌شوند تا طرح و پاسخ به پرسش‌های بجا دشوارتر شود. مثلاً همین پرسشی که من در قالبِ فهم متعارف مطرح کردم: «فرایندهای مغزی چگونه آگاهی را ایجاد می‌کنند؟» از پیش‌فرض‌های فلسفی اشباع شده است. بسیاری از فیلسوفان و حتی برخی از دانشمندان تصور می‌کنند که این رابطه نمی‌تواند علّی باشد، زیرا به نظر این افراد رابطهٔ علّی بین مغز و آگاهی، مستلزم نوعی قرائت دوگانه‌گرایانه از مغز و آگاهی است ــ یعنی همان دیدگاهی که آن‌ها به دلایل دیگر در پی رد آن‌اند.»